O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа’lim vаzirligi
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
MARUZA KITOB1
|
Ilmiy bilim — tizimli, asosli va narsa, hodisalar mohiyatiga chuqur kirib
boradigan bilishni nazarda tutadi. Empirik bilim — bilishning kuzatish, o’lchash, tajriba usullarini qo’llash natijasi. Nazariy bilim — empirik holatlarni tasvirlash, tushuntiruv, ya’ni narsa-hodisalar mohiyatini bilish imkonini beradigan qonunlarni ochishni nazarda tutadi. Bilish — ob’ektiv borlikning ongda aks etishining oliy shakli, haqiqiy bilimlar hosil qilish jarayoni. Hissiy bilish — sezgilar, idrok, tasavvur orqali. Ratsional bilish — tushunchalar, mulohazalar, aqliy xulosalardan o’tib nazariyalarda o’rin oladi. Verbal – ifodali, og’zaki. Didaktika-grekcha «didakshiuen» so’zidan olingan bo’lib, o’qitaman, o’qishni o’rgataman ma’nolarini anglatadi. Didaktika o’qitish jarayonini shakllari, metodlari, tamoyillari, mazmuni, vazifasi va maqsadlarini ishlab chiqadi. Davlat va jamiyat – ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimining faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishni amalga oshiruvchi kadrlar tayyorlash va ularni qabul qilib olishning kafolatlari. Diagnostika — pedagogikaning bo’limi, ta’lim-tarbiya jarayonlarining maqsadi, mazmuni, usullari, vositalari, natijalarining sifati va samaradorligini, pedagogik xodimlarning kasbiy tayyorliklari, bilim, ko’nikma, malaka va mahoratlarini, ta’lim oluvchilarning bilimlarni o’zlashtirishlari va tarbiyalanganlik darajalarini har tomonlama o’rganish, tahlil qilish asosida xulosalar chiqarish, baholash va yanada takomillashtirish yuzasidan tavsiyalar berish bilan shug’ullanadi. Evristik — yo’naltiruvchi savollar berish yo’li bilan o’qitish tizimi; topqirlik, faollikni rivojlantirishga yordam beruvchi ta’lim metodi; o’quv-izlanishli; optimallashtirilgan tafakkurni rivojlantiradi. Eksklyuziv - g’ayri oddiy, faqat ma’lum bir ob’ektga ta’luqli, o’ziga xos bo’lgan xususiyatlar va boshqa belgilar. Empirik — hissiy tajriba asosidagi bilimlar va ularning yagona manbaini hissiy tajriba deb tushunish. Faollik — biror maqsad yo’lida aqliy, jismoniy va boshqa harakatlarni tez va unumli amalga oshirishga intilish. Fan – yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi va ulardan foydalanuvchi, ilg’or pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiquvchi soha. Guruhiy ta’lim — bir o’qituvchi bir necha ta’lim oluvchini o’qitadigan ta’lim shakli. Guruhlar ta’lim oluvchilar soniga qarab: kichik (3—6 ta’lim oluvchi), o’rta (7—15 ta’lim oluvchi), katta (15 dan ortik ta’lim oluvchi) guruhlarga ajratiladi. Hamkorlik pedagogikasi – ta’lim beruvchilar va ta’lim oluvchilarning o’zaro muloqotiga asoslangan shaklda ta’lim berishga yo’naltirilgan tizim. Inversiv ta’lim — ag’darish, joyini almashtirish; tafakkur tizimini shakllantirish yo’nalishidagi ta’lim. Innovatsiya — yangilanishni, o’zgarishni amalga joriy etish, kiritish jarayoni va faoliyati. Intellekt — insonning umuman bilish faoliyati, fikrlash qobiliyati; tushunish, mulohaza, tafakkur. Ishlab chiqarish – kadrlarga bo’lgan ehtiyojni, shuningdek, tayyorgarlik sifati va nisbatan qo’yiladigan talablarni belgilovchi asosiy buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimini moliya va moddiy-texnik jihatidan ta’minlash jarayonining qatnashchisi. Interfaol mashg’ulot – o’qituvchi va ta’lim oluvchilar o’zaro faol ishtirok etadigan mashg’ulot; jarayon hamkorlikda kechadi. Kasb-muayyan bilim va mahorat talab etadigan mehnat faoliyati turidir. Kasb –hunar sirlarini egallashga umumiy hamda maxsus ma’lumot, amaliy ish-harakat usullarini o’zlashtirish orqali erishiladi. Malaka - ongli ravishda amalga oshirilgan faoliyatning tarkibiy qismiga kiruvchi avtomatik tarzda yuz beradigan harakatlardir. Kichik modul — pedagogik texnologiya tarkibidagi eng kichik birlikni ifodalaydi. Kognitiv — atrof, inson haqidagi bilim doirasini kengaytirish, differeniiyalovchi tafakkurni shakllantirish, bilish extiyojlarini rivojlantirish ta’limi. Kreativ — tadkikotchilik xarakteriga ega; ta’lim oluvchilarda ijodiy tafakkurni jadal (maqsadga yo’naltirilgan) ravishda rivojlantirish ta’limi. Ko’nikma (uquv) - ta’lim oluvchining mehnat harakatini (yoki mehnat harakatlari majmuini) ayni sharoitda ma’qul harakat usullarini tanlab va qo’llab bajarishga va buning oqibatida mehnatda ijobiy natijalarga erishishga tayyor ekanligi. Kasbiy pedagogika- umumiy pedagogikaniqng bir soasi bo’lib, u tarbiya, ta’lim, o’qitish aida kator nazariy va amaliy ma’lumotlar beradi. Kasbiy pedagogika sanoat, ishlab chiqarish va mehnat pedagogikasining masalalari bilan shuullanadi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi – kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilishdir, ya’ni, Respublikaning demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyat qurish yo’lidan izchil ilgarilab borish; mamlakat iqtisodiyotida tub o’zgarishlarning amalga oshirilishi, respublika iqtisodiyoti, asosan xom ashyo yo’nalishidan raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish yo’liga izchil o’tayotganligi, davlat ijtimoiy siyosatida shaxs manfaati va ta’lim ustivorligini qaror toptirish, milliy o’zlikni anglashning o’sib borishi, boy milliy madaniy- tarixiy an’analarga va xalqimizning intellektual merosiga hurmat uyg’otish, respublikaning jahondigi mavqei va obro’-e’tiborini mustahkamlanib borishigi erishish. Kasbiy pedagogik muloqot – pedagog va ta’lim oluvchilarning o’zaro zich ijtimoiy – psixologik aloqasi tizimi bo’lib, uning mazmuni axborotlar ayriboshlash, tarbiyaviy ta’sir ko’rsatish, kommunikativ vositalar yordamida o’zaro munosabatlarini tashkil etish hisoblanadi. Kasbiy tayyorgarlik – bo’lajak mutaxassisning psixologik, psixofiziologik, jismoniy hamda ilmiy-nazariy va amaliy tayyorgarligi. Kasbiy bilimdonlik – pedagogik faoliyat yuritish uchun zarur bo’lgan nazariy va amaliy tayyorgarlik birligi. Kasbiy mahorat – bitiruvchining yuqori darajada kasbiy ko’nikma va malakalarni egallaganligi tushuniladi, u shaxsning mehnat bozorida egallayotgan kasbi bo’yicha raqobatbardoshlik darajasi aks ettirishida namoyon bo’ladi. Mahorat- o’zlashtirilgan bilimlar va hayotiy tajribalar asosida barcha amaliy harakatlarni (shu jumladan dars berishni) kam kuch va vaqt sarflab bajarish. Malaka — ta’lim oluvchining harakat komponentlarini maksimal aniqlik, tezlik va maqsadga muvofilikda avtomatlashtirilgan usulda bajarishga qobilligi. Metod – iborasi (yunoncha-metodos-tadqiqot yoki bilish yo’li, nazariya ta’limot ma’nosini anglatib) voqelikni bilish, o’zlashtirish, o’zgartirish usullari majmuasidir. Metodika-pedagogikaning o’qitish qonuniyatlari, qoidalari, tashkil etish shakllari, amalga oshirishi va natijalarini nazorat ilib, baholash metod hamda vositalari o’zida mujassamlashtiruvchi fan tarmoidir. Metod – grekcha so’z bo’lib, yo’l, axloq usuli ma’nolarini bildiradi. Tabiat va ijtimoiy hayot hodisalarini bilish, tadqiq qilish usuli. Faoliyat, harakatning yo’li, usuli yoki qiyofasi, shakli, ko’rinishi. Magistratura — bakalavriat negizida o’qish muddati kamida ikki yil bo’lgan aniq mutaxassislik bo’yicha oliy ta’lim; Malakaviy amaliyot — o’quv jarayonining nazariy bilimlarni mustahkamlash, amaliy ko’nikma va malaka hosil qilish, ta’lim dasturining ma’lum (yakuniy) qismidagi mavzu bo’yicha materiallar to’plash uchun o’tkaziladigan bir qismi. Malaka oshirish — mutaxassislar va rahbar xodimlarning kasbiy bilim va ko’nikmalarini yangilash hamda rivojlantirish jarayoni. Malaka talablari — uzluksiz ta’lim tegishli bosqichi bitiruvchisining umumiy bilim va kasb tayyorgarligi darajasiga qo’yiladigan talablar. Marketing — bozor xolatini chuqur o’rganish, oldindan baholarni bilgan holda tovarlar ishlab chiqarish, xizmatlar tashkil qilish, g’oyalar yaratish va ularning sotuvini tashkil qilish orqali yuqori foyda olishni ta’minlash. Mahorat — shaxsning tajriba orqali orttirgan xususiyati. Menejer — korxona, muassasa, tashkilotni zamonaviy usullar asosida boshharuvchi mutaxassis. Menejment — korxona, muassasa, tashkilotlar faoliyatining samaradorligini oshirish maqsadida qo’llaniladigan boshqarish, ya’ni xodimlar va ishchilar mehnatini tashkil qilish tamoyillari, usullari, vositalari, shakllari. Modul — pedagogik texnologiyani tashkil qiluvchi tarkibiy bo’laklarni ifodalovchi tushuncha. Bu tarkibiy bo’laklar, ya’ni modullar eng kichik bo’laklardan hamda ularning turli miqdordagi to’plamlaridan iborat bo’ladi. Modul darajasi — pedagogik texnologiyani tasvirlash ko’lamiga muvofiq ravishda tanlangan birlamchi modullarning o’z tarkibida aslida ancha modullarga ega ekanligi ko’rsatkichi. Modul to’plami — pedagogik texnologiyani uning biror darajasidan boshlab tasvirlash maqsadi asosida bitta modul sifatida hisoblangan bir nechta modullar yiindisi. Modullashtirish — pedagogik texnologiya materiallarini modullarga ajratish jarayoni. Monitoring — korxona, tashkilot, muassasa holatini har tomonlama baholash va uning faoliyati samaradorligini oshirish maqsadida maxsus tashkil qilingan tizimli kuzatuv. Metodika — biror ishni maqsadga muvofiq o’tkazish metodlari, yo’llari majmuasi. Metodist (uslubchi) — biror o’quv fanini o’qitish yoki tarbiyaviy ishlar metodikasi sohasidagi mutaxassis. Metodologik — metodologiyaga tegishli, nazariy asoslanish. Metodologiya — bilishning ilmiy metodi haqidagi ta’limot. Motiv – odamni o’qishga yoki biror harakatlarni bajarishga undovchi turli sabablar yig’indisi. Nazariy tahlil – pedagogik hodisalarning alohida jihatlari, belgilari xususiyatlari o’ziga xosligini aniqlash va tahlil qilish. Oliy ma’lumot darajasi - shaxs tomonidan oliy ta’limning muayyan ta’lim dasturini mazkur ma’lumot haqida tegishli davlat hujjati berilgan holda, o’zlashtirishi natijasi. Oliy ma’lumot haqida davlat hujjati (diplom) - akkreditatsiyadan o’tgan oliy ta’lim muassasalari bitiruvchilariga beriladigan va ularning oliy ta’limning ta’lim dasturlarini bajarganliklarini tasdiqlovchi davlat namunasidagi hujjat. Oliy ta’lim - uzluksiz ta’limning yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi mustaqil turi bo’lib, u oliy ta’lim muassasalarida amalga oshiriladi. Oliy ta’lim yo’nalishlari va mutaxassisliklari klassifikatori - oliy ma’lumotli kadrlar tayyorlash uchun bakalavriat ta’limi yo’nalishlari va magistratura mutaxassisliklarining tizimlashtirilgan ro’yxati. Oliy ta’limning davlat ta’lim standarti - ta’limning bakalavriat muayyan yo’nalishi yoki magistratura mutaxassisligiga qo’yiladigan malaka talablari, ta’lim mazmuni, bakalavr yoki magistr tayyorgarligining zaruriy va etarli darajasini, kadrlar tayyorlash sifatini baholash darajalarini belgilaydigan me’yoriy hujjat. Pedagogika – ta’lim-tarbiyaning nazariy va amaliy masalalarini o’rganuvchi fan bo’lib, u barkamol insonni voyaga etkazish maqsadlariga xizmat qiladi. Pertseptiv qobiliyat – ta’lim oluvchining ruhiy holatini his qilish, tushuna olish orqali yuzaga chiqariluvchi qobiliyat. Pedagogik texnologiya — eng qisqa va umumlashtirilgan ta’rifi: barkamol insonni shakllantirish faoliyati. Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|