O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi z. Nishanova, D. Qarshieva

Afzalliklari. Ikki darajali eksperimentlar eksperiment o‘tkazishning yanada murakkab 
rejalari oldida bir qancha afzalliklarga ega. Ular mustaqil o‘zgaruvchi o‘rganishga arziydimi, 
degan savolga javob topish imkonini beradi. Agar mustaqil o‘zgaruvchi inson xulq-atvoriga aslo 
ta`sir ko‘rsatmasa, o‘z-o‘zidan ravshanki, mazkur ta`sirning xususiyatini aniqlash uchun yanada 
murakkab eksperiment o‘tkazish amalda vaqtni behuda sovurishdan boshqa narsa emas.  
Bundan tashqari, ikki darajali eksperiment natijalarini talqin va tahlil qilish oson. Uning yakuni 
sodda va lo‘nda: ―Ha, o‘zgaruvchi ta`sir ko‘rsatdi; xulq-atvor falon tomonga o‘zgardi‖ yoki 
―Yo‘q, o‘zgaruvchi ta`sir ko‘rsatmadi‖. Biron-bir effekt chindan ham mavjudmi yoki u tasodifiy 
variatsiya ta`sirida paydo bo‘lganmi, degan savolga javob topish uchun odatda statistik tekshirish 
talab etiladi va ikki darajali eksperimentlar uchun uni o‘tkazish qiyinchilik tug`dirmaydi. 
Masalan, u faqat plYuslar va minuslarni sanab chiqishdan iborat bo‘lishi mumkin. Qaysi 
tekshirish usulini qo‘llash zarurligi sizga ma`lum bo‘lsa, o‘z ma`lumotlaringizni statistik tahlil 
qilish uchun sizga qulay hisoblashni amalga oshirishga atigi bir necha minut (yoki kompyuter 
yordamida hisoblashga bir necha sekund) talab etiladi.
Nihoyat, ayrim hollarda ikki darajali eksperiment bergan axborotning o‘zi sizga kifoya qiladi. 
Agar eksperimentning maqsadi ikki raqobatdosh nazariyani tekshirishdan iborat bo‘lib, 
nazariyalardan biri ikki daraja uchun xulq-atvorda farqlar mavjudligini, ikkinchi nazariya esa yo 
o‘zgarishlar mavjud emasligi, yo qarama-qarshi o‘zgarishni bashorat qilsa, bu holda ikki darajali 
eksperiment nazariyalarni qarama-qarshi qo‘yish uchun mutlaqo o‘rinlidir. Ba`zi bir amaliy 
tadqiqotlarda ham ikki darajali eksperiment qimmatli axborot berishi mumkin. Masalan, siz 
sanoat qurilmasining ikki birligini solishtirmoqchi bo‘lsangiz va mazkur ishda foydalanish uchun 
faqat ikkita qurilma mavjud bo‘lsa, ikki darajali eksperiment sizga zaruriy axborotni to‘liq olish 
imkonini beradi. Mazkur printsip siz ikki davolash usulini, ikki ta`lim tizimini, ikki o‘quv 
dasturini, ikki dorini, ikki jinsni yoki biron-bir o‘zgaruvchining ikki darajasini tadqiq 
qilganingizda ham faqat ikki daraja muhim yoki mavjud bo‘lgan holda mutlaqo to‘g`ridir.