O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsusta

Bug’lanish issiqligini o’lchaydigan moslama:
1 — qaynatgich; 2 — sovutkich; 3 — po’kak; 4 — isitgich; 5 — qo’shimcha og’iz; 6 — kalit; 7,8— reostatlar yoki LATR; 9 — voltmetr; 10 — ampermetr; 11 — o’zgarmas tok manbai.
Sovutgichning pastki qismiga po’kak orqali havo chyqib
ketuvchi ariqchasi bo’lgan konussimon kolbacha ulanadi. Isitgich o’zgarmas
tok manbai (11) ga ulanadi vakalit yordamida (6) reostatlar (7 va8) ni ishlatib qo’yilgan holda tok ulanadi. So’ngra 1 –tajribadagi kuchlanishga erishgunga qadar reostatlardagi qarshilik kamaytirib boriladi. Suyuqlik isiguncha (10—15 min) ikkita shlifli qopqoqga ega bo’lgan konussimon kolbachalar 0.01 g aniqlikkacha tortiladi. Agar kolbachalar kuchlanish berilgunga qadar avvaldan tortilgan bo’lsa, qizdirishni tezlashtirish uchun kuchlanishni 6-10 V ga oshirish mumkin. Suyuqlik jadal qaynay boshlashi bilan qo’pol (7) va aniq (8) reostatlar yordamida kuchlanish 1-tajribada berilgan qiymatgacha kamaytiriladi.
Taxminan 2 minutdan keyin kondensatlanayotgan tomchilar kolbaga bir xil tezlikda oqib tusha boshlaganda sovitgich ostidagi kolba avvaldan tortib qo’yilgan kolbacha bilan almashtiriladi va bir vaqtning o’zida sekundomer ham ish xolatiga keltiriladi. Kondensat 300⁰С davomida (aniq) yig’iladi. Bu vaqt ichida reostat (8) yordamida kuchlanishni sozlab turgan xolda – voltimetr (9) va ampermetr (10) larning ko’rsatishi yozib boriladi. 300 sekunddan so’ng tortilgan kolba 1-(yordamchi) kolba bilan almashtiriladi va reostatlar (7 va 8) yordamida kuchlanish 2-tajribadagi qiymatga etguncha oshiriladi.
Taxminan 2 minutdan keyin oshirilgan quvvatda kondensatlanayotgan tomchilarning oqib tushish tezligi o’zgarmas bo’lib qolganda yordamchi kolba 2-(tortilgan) kolba bilan almashtiriladi. Bir vaqtning o’zida sekundomer ham ishga solinadi. 300 sekund davomida asboblarning ko’rsatishi yana yozib boriladi, kondensatlangan tomchilari esa yig’iladi. Keyin tortilgan kolba yordamchi kolba bilan yana almashtiriladi. Va shu zaxoti tok o’chiriladi.
Tok o’chirilgan kondensatlangan tomchilar yig’ilgan kolbalar 0.01 g aniqlikda tortiladi va kondensatlangan suyuqlik qaynatgiga solib keyingi tajriba uchun saqlab qo’yiladi.

Ilova: tajriba oxirida suyuqlikning satxi isitgichdan 3 sm yuqorida bo’lishi kerak. Agar biron sababga ko’ra juda ko’p miqdordagi suyuqlik qaynash jarayonida yo’qolsa, tokni o’chirish va tajribani to’xtatish lozim.

O’lchash xatoliklarini baholash

Bevosita o’lchashlardan olingan bug’lanish issiqligi ∆H_bug’l. Nisbiy xatolik quyidagi tenglama bo’yicha aniqlanadi:

Agar masalan, tok kuchi ±0.01 A; kuchlanish ±0.2 V; vaqt ±0.2 s; va massa ±0.01 g aniqlikda o’lchansa, U₁=35 B; J₁=1 A; U₂=45 B; J₂=1.5 A; g₁=5 g; g₂=15 g bo’lganda, bug’lanish issiqligini aniqlashdagi nisbiy xatolik

Issiqlikning tarqilish sharoitlaridagi farq tufayli (ikkita tajribalar X qiymatlarning teng emasligi) o’lchash xatoligi 10% gacha etishi mumkin.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Nazorat Savollari

1. Dyugem-Margulis tenglamasi qanday sistemalarga qo’llaniladi?
2. Lyuis usulini tushuntiring.
3. “Uchuvchanlik” va “uchuvchanlik koeffitsiyenti” tushunchalari.
4. Aktivlik va aktivlik koeffitsiyentlari qanday usullarda aniqlanadi?
5. Raul qonuni va undan chetlanishlarning sabablarini tushuntiring.
6. Genri qonuni va u qanday sistemalarga qo’llaniladi?
7. Ebulioskopik konstantaning ma’nosi nima?
8. Krioskopik konstantaning ma’nosini tushuntiring.