O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi buxoro Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Ekologiya ta’lim yo‘nalishi Hotamova Sarvinoz Sunnatovna Mavzu: “Iqlim o’garishi”

Karbonat  angidrid  gazi  —  bug’xona  gazlari  orasida  eng  ommaviysi 

C0

2

ning  tabiiy  manbalari  tirik  organizmlar  faolyati,  vulqon  chiqindilaridir. 

Antropogen    manbalarga  organik  yonilg’ining  yonishi  (o’rmon  yong’inlari 

ham);  shuningdek,  bir  qator  ishlab  chiqarish  jarayonlari  (masalan,  oyna, 

tsement  ishlab  chiqarish)  kiradi.  Karbonat  angidrid  gazi,  ko’plab 

tadqiqotchilarning  fikricha,  "bug’xona  samarasi"ga  ta’siri  global  isishda  eng 

asosiysidir.  C0

2

  kontsentratsiyasi  ikki  asrlik  sanoat  industrialashuvida

 

30% 

ko’paydi va dunyo miqyosida haroratni 4 o’zgarishiga mos kelmoqda. 

Metan  —  bug’xona  gazining  ikkilamchi  ahamiyatli  gazi.  Toshko’mir  va 

tabiiy  gazining  ishlab  chiqilishida  oqishi,  quvur  o’tkazgichlar,  biomassaning 

yonishida,  to’kish  joylarida  (biogazning  tarkibiy  qismiga  o’xshash), 

shuningdek, qishloqxo’jaligida (chorvachilik, sholikorlikda) va boshqa xo’jalik 

jarayonlarida ajralib chiqadi. Chorva mollarini boqish, yerni o’g’itlash, ko’mir 

yoqish  va  boshqa  manbalardan  yiliga  250  million  tonna  metan  chiqariladi. 

Atmosferada  metan  miqdori  unchalik  katta  emas,  lekin  uning  bug’xona 

samarasi yoki global isish potentsiali S0

2

ga nisbatan 21 marotaba kuchliroqdir. 

Azot  oksidi  —  bug’xona  gazining  uchlamchi  turi.  Uning  ta’siri  C0

2

ga 

nisbatan  310  marotaba  kuchli,  lekin  azot  oksidi  atmosferada  uncha  katta 

bo’lmagan  miqdorda  mavjud.  Atmosferaga  hayvonlar  va  o’simliklar  hayotiy 

faoliyatida,  mineral  o’g’itlar  ishlab  chiqarishda  va  ishlatishida  kimyo 

mahsulotlarini ishlab chiqarish korxonalaridan atrofga tarqatiladi. 

Galouglerodlar (gidroftoruglerodlar va perftoruglerodlar) — bu gazlar 

ozon  qatlamini  yemiruvchi  moddalarini  almashtirib  turish  uchun  yaratilgan. 

Asosan  sovutgichlarda  ishlatiladi.  Bug’xona  gazlariga  C0

2

ga  nisbatan  140-

11700  marotaba  yuqori  samarada  ta’sir  ko’rsatadi.  Ularning  atrof  muhitga 

ajralib chiqishi u qadar ko’p emas, lekin tez suratda ko’paymoqda. 

---

23