O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta ta`lim

Effektiv joylashtirish. Berilganlarni qay tartibda joylashtirish sistemaning 
mukammal ishlashiga omil bo’ladi. Berilganlar pog’ana-pog’ana joylaytiriladi. OS 
shunday ko’rilganki berilganlar bir biriga yaqin joyda joylashadi. Bunda ko’p 
ishlatiladigan berilganlar oldingi "fon"da, kamroq ishlatiladiganlar esa keyingi 
bo’limlarda joylashtiriladi. Albatda joylashtirishda ikkita berilganlar majmuasi 
o’rtasida bo’sh joy qoldirmaslikka harakat qilinadi. Berilganlar majmuasi orasida 
bo’sh joy hosil bo’lishi mumkinmi? Ha, mumkin. Bu berilganlarning saqlanishining
ichki tuzilishidan kelib chiqadi. OS berilganlarni effektiv joylashtirish uchun shunga
o’xshash holatlarni hisobga olgan holda joylashtiradi.
 
Kompyuter bilan muloqat. OS ning ayrim resurslarida kompyuter bilan 
muloqat ko’zda tutilgan. Bundan tashqari foydalanuvchi ham o’z dasturiga 
muloqatni kiritishi mumkin. Muloqat tashabbuskori sistema yoki foydalanuvchi 
bo’lishi mumkin. Tashabbuskor sistema bo’lganda, sistema hosil bo’lgan holatdan 
boshqa holatga o’tish yo’lini foydalanuvchi tafsiyasiga asosan bajaradi. Bunday 
holatlar rejali yoki rejasiz bo’lishi mumkin. Rejali holat sistemada ko’zda tutilgan 
bo’lib foydalanuvchining javobi sistema unumdorligini oshirishga olib keladi. 

---

=-73-= 
Rejada ko’zda tutilmagan muloqatda esa sistema jarayonni qay tartibda bajarishni 
"bilmaydi" va tupik holat vujudga kelishi ham mumkin. Masalan, foydalanuvchi 
dasturi sistemada mavjud bo’lmagan resursni talab qilishi. Muloqat tashabbuskori 
foydalanuvchi bo’lganda, sistema kutish holatiga o’tadi va foydalanuvchining 
buyrug’iga asosan ishni davom ettiradi. Masalan, sistema xizmat qilayotgan dasturni 
vaqtinchalik yoki umuman to’xtatish.
Kompyuterning ishonchliligini taminlash. Kompyuterning qurilmalari 
normal ishlashi uchun ma’lum shart sharoitlar bajarilishi talab qilinadi, bular elektr 
manbai parametrlari, tashqi muhit temperaturasi va boshqalardir. Bu shart 
sharoitlardan chetga chiqish kompyuter aparaturasida uzilishga yoki notug’ri 
ishlashiga olib keladi. OS da apparatura notug’ri ishlashi natijasida paydo bo’ladigan
xatolikni inkor qiluvchi dastur mavjud bo’lib zaruriyat tug’ilganda sistema 
tashabbusi bilan bu dastur ishlaydi va hosil bo’lgan xatolikka ishlov beradi. Bundan 
tashqari dasturiy resurslar noto’g’ri ishlashi natijasida xatolik vujudga keladi. Bu
vaziyatda ishlatilayotgan dasturning to’g’ri yoki noto’g’ri ishlayotganligini aniqlash 
uchun turli uslublardan faydalaniladi. Bunday uslublardan biri quyidagicha. OS 
tarkibiga maxsus dastur kiritiladi va bu dastur berilganlarga ishlov berishdan avval va 
ishlov bergandan so’ng tekshiriladi. Shu dastur kodlari yig’indisi tekshiriladi,
agarda hosil bo’lgan kod avvaldan shu dastur uchun aniqlangan kodga teng bo’lsa,
u holda dastur tug’ri ishlaydi yoki ishlagan deb talqin qilinadi. Odatda OS tarkibiga 
kirgan barcha dasturlar uchun yagona kod tanlanadi, masalan barcha bitlar nolga 
tenglab olinadi. Buning uchun dasturning oxirgi buyrug’idan keyin nol kodiga 
to’ldiruvchi bo’lgan kod tanlanadi va bu kodni dastur kodlari bilan yig’indisi nol 
kodini beradi. Shu bilan dastur ishi natijasining ishonchliligiga erishiladi, chunki
dasturdagi bitta bitning qiymati o’zgarishi dastur uchun aniqlangan kontrol 
yig’indida boshqa kod hosil qiladi. Bu holatlarni aniqlash va uni taxlil qilish
uchun OS tarkibiga maxsus dasturlar kiritiladi.