O’zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi Samarqand qishloq xo’jalik instituti

12-mavzu. Qishloq xo’jaligida mahsulotlar va darovadlar statistikasi

Dars o’quv maqsadi. Ushbu mavzu bo’yicha darsning o’quv maqsadi bo’lib, Qishloq xo’jaligining yalpi mahsuloti,yalpi va sof daromadi ko^,satkichlarini hisoblash usullarini va iqtisodiy-statistik tahlil qilish yo’llarini talabalarga o’rgatish hisoblanadi.

Tushunchalar va tayanch iboralar. Yalpi ishlab chiqarish.Yalpi qo’shilgan qiymat.Sof qo’shilgan qiymat. Yalpi daromad.Sof daromad. Sof foyda.Yalpi foyda. Sof tushum. Rentabellik..

Maruzani o’tish metodi.Maruzani “Bilaman,bilishni xohlayman,bilib oldim”, blis –so’rov va aqliy hujum” metodlarini qo’llagan holda o’tish ko’zda tutiladi

Asosiy savollar:

1.Qishloq xo’jaligida mahsulotlar va darovadlar statistikasining vazifalari

2.Qishloq xo’jaligi mahsulotlari va daromadlarini ifodalovchi ko^,satkichlarni hisoblash va statistic tahlil qilishi

3. Mahsulotni sotishdan olingan yalpi foydaning statistik tahlili

12.1.Qishloq xo’jaligida mahsulotlar va darovadlar statistikasining vazifalari

Statistikasining vazifalari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:

1.Qishloq xo’jalik korxonalari faoliyatining qiymat ko’rsatkichlarini hisoblash usullarini ilmiy asosda ishlab chiqish;

2.Yalpi ishlab chiqarish va sotilgan mahsulotlar hajmi tarkibi,strukturasi va dinamikasini o’rganish;

3.Yalpi va sof qo’shilgan qiymat hajmlari tarkibini, struktursini va dinamikasini o’rganish;

4.Qishloq xo’jalik mahsulotlarini ko’paytirish imkoniyatlarini aniqlash;

5.Mahsulotlarni sotishdan olingan foyda hajmini va rentabellik darajasini o’rganish,ularni oshirish imkoniyatlarini aniqlash

12.2. Qishloq xo’jaligi mahsulotlari va daromadlarini ifodalovchi ko^,satkichlarni hisoblash va statistic tahlil qilishi

Hozirgi vaqtda qishloq xo’jalik mahsulotini ifodalovchi ko’rsatkichlar bo’lib quyidagilar hisoblanadi:

1Qishloq xo’jaligining yalpi ishlab chiqarishi hajmi;

2.Qishloq xo’jaligining sotilgan mahsuloti hajmi;

3.Qishloq xo’jaligining yalpi qo’shilgan qiymati;

4.Qishloq xo’jaligining sof qo’shilgan qiymati;

Qishloq xo’jaligi yalpi ishlab chiqarishining hajmini quyidagi formula yordamida hisoblash mumkin:

Bu yerda, qishloq xo’jalik korxonalarida yalpi ishlab chiqarilgan mahsulotlar qiymati;

boshqa tashkilotlar tarkibidagi yordamchi xo’jaliklarda ishlab chiqarilgan qishloq xo’jalik mahsulotlar qiymati;

qishloq xo’jaligiga xizmat qiluvchi korxona va tashkilotlar tomonidan bajarilgan xizmatlar hajmi.

Yalpi qo’shilgan qiymat qanday aniqlanadi? Bu yalpi ishlab chiqarish hajmidan oraliq iste’mol hajminichegirib tashlash orqali aniqlanadi:;

- qishloq xo’jaligining yalpi ichki mahsulotidir.

Sof qo’shilgan qiymat qanday aniqlanadi?Qishloq xo’jaligida yaratilgan yalpi qo’shilgan qiymatdan asosiy kapital iste’moli hajmini (amortizasiyasini) chegirib tashlash orqali sof qo’shilgan qiymat hajmi aniqlanadi; :

bu yerda asosiy kapital amortizasiyasi.

Sof qo’shilgan qiymat qishloq xo’jaligining sof ichki mahsuloti bo’lib hisoblanadi.

Qishloq xo’jaligi yalpi foydasi qanday aniqlanadi?Yalpi foydani aniqlash uchun yalpi ichki mahsulot qiymatidan mehnat haqi , ishlab chiqarishga va importga xisoblangan soliqlarni chegirib tashlash kerak: .

Qishloq xo’jaligi sof foydasi qanday aniqlanadi?Yalpi foydaga mahsulot ishlab chiqarish va sotishga berilgan subsidiyani qo’shib, asosiy vositalar amortizasiyasini ayirib tashlash orqali sof foyda aniqlanadi:

Qishloq xo’jalik mahsulotlari dinamikasining statistik tahlili indeks usuli yordamida amalga oshiriladi. Tahlilda quyidagi 3-ta umumiy indeksdan foydalaniladi:

1. Mahsulotlar hajmi umumiy indeksi:

2. Mahsulotlar fizik miqdori umumiy indeksi:

3. Mahsulotlar bahosi umumiy indeksi: