O’zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi Samarqand qishloq xo’jalik instituti

O’zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi

Samarqand qishloq xo’jalik instituti

T.Qudratov

KORXONALAR FAOLIYATINING TAHLILI VA STATISTIKA ASOSLARI

(ma’ruzalar kursi)

SAMARQAND -2013

Korxonalar faoliyatining tahlili va statistika asoslari fani bo’yicha ma’ruzalar kursi Buxgalteriya hisobi va audit kafedrasi dosenti T. Qudratov tomonidan O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus talim vazirligining 2012 yil 13 avgustdagi 332/1- sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan fanning o’quv dasturiga mos holda tayyorlangan.Unda statistika fanining ham,korxonalar faoliyatining tahlili fanining ham nazariy,uslubiy va amaliy jihatlari barcha mavzular bo’yicha “Leksiyalar kursi”ga qo’yilgan talablarga mos holda yoritilgan.

Ushbu maruzalar kursi SamQXI buxgalteriya hisobi va audit kafedrasining yig’ilishida (2013 yil .... dekabrdagi - sonli bayoni), iqtisodiyot va boshqaruv fakultetining uslubiy komissiyasi yig’ilishida (2013 yil ...dekabrdagi...- sonli bayoni), fakultet ilmiy kengashining yig’ilishida(2013 yil 26dekabrdagi...- -sonli bayoni), institut markaziy uslubiy kengashining yig’ilishida (2013 yil ... 27 dekayurdagi .3- sonli bayoni) va institut ilmiy kengashida ( 2014 yil yanvardagi ...- sonli bayon) ko’rib chiqilib, chop etishga tavsiya etilgan.

Taqrizchilar:

1.Samarqand bank kolleji direktori,iqtisod fanlari nomzodi,dosent Ibrohimov M.M..

2.Samarqand qishloq xo’jalik instituti « Buxgalteriya hisobi va audit« kafedrasi dosenti, iqtisod fanlar nomzodi Xolbayev D.X

Mundaraja

So’z boshi 6

1-mavzu.Korxonalar faoliyati tahlil va statistika asoslari fanining predmeti va usullari 7

1.1.Statistika to,g,risida tushincha va uning tarixi va ahamiyati 7

1.2. Statistikaning predmeti va usullari 8

1.3. Statistikaning boshqa fanlar bilan bog,liqligi. 8

1.4.Tahlil fanining shakllanishi va rivojlanish tarixi 8

2-mavzu. Statistik kuzatish 15

2.1.Statistik kuzatish to,grisida tushincha va uning dasturiy-uslubiy taminoti 15

2.2. Statistik kuzatish shakllari, turlari va usullari 15

2.3. Statistik kuzatish xatolari va ularni tekshirish 16

3-mavzu. Statistik svodkalash va guruhkash.Mutlaq va nisbiy miqdorlar 18

3.1.Statistik svodkalash va guruhkash usullari 18

3.2.Mutlaq miqdorlar to,grisida tushincha va ularning turkarini hisoblash tartibi 18

3.3.Nisbiy miqdorlar to,grisida tushincha va ularning turkarini hisoblash tartibi 19

4-mavzu. O,rtacha miqdorlar va variatsiya ko,rsatkichlari 20

4.1.O,rtacha miqdorkar to,grisida tushincha, turkari va ularni hisoblash tartibi 20

4.2.Moda va mediana tushinchasi va ularni qator turlarida hisoblash 21

4.3. Variatsiya ko,rsatkichlari va dispersion tahlil asoslari 23

5-mavzu. Korrelyatsion-regregritsion tahlil asoslari 27

5.1.Ijtimoiy hayotdagi bog,lanishlarning asosiy turlari va shakllari 27

5.2. Korrelyatsion tahlil asoslari 27

6-mavzu. Dinamika qatorlari 31

6.1. Dinamika qatorlari to,grisida tushincha va ularni tuzishni asosiy qoidalari 31

6.2.Dinamika qatorlarni turlari va hisoblash usullari 31

6.3.Dinamika qatorlarini qayta ishlash va tahlil qilish usullari 33

7-mavzu. Iqtisodiy indekslar 36

7.1.Iqtisodiy indekslar to,grisida tushincha va ularning tavsiflash belgilari, iqtisodiy tahlildagi ahamiyati 36

7.2. Indeks turlari 37

7.3.O,zgarmas va o,zgaruvchan tarkibli indekslar 37

8-mavzu. Erdan foydalanuvchilar va er turlari statistikasi 40

8.1.Erdan foydalanuvchilar va er statistikasining vazifalari 40

8.2.O,zbekiston Respublikasi Er Kodeksi 41

8.3.Erdan foydalanish samaradorlik ko,rsatkichlari 41

9-mavzu. Ekin maydonkari, mevali daraxtzorlar va agrotexnik chora-tadbirlar statistikasi 44

9. 1.Ekin maydonlari statistikasi 44

9.2.Mevali daraxtzorlar statistikasi 45

9.3.Arotexnik chora-tadbirlar statistikasi 46

10-mavzu. Hosil va hosildorlik statistikasi 49

10.1.Hosil va hosildorlik statistikasining vazifalari 49

10.2. Hosil va hosildorlik ko,rsatkichlari va ularni hisoblash 49

10.3. Hosil va hosildorlik ko,rsatkichlarining iqtisodiy-statistik tahlili 50

11-mavzu. Chorvachilik statistikasi 52

11.1.Chorvachilik statistikasining vazifalari va mollar bosh soni ko,rsatkichlari 52

11.2.Chorva mollarini takror ishlab chiqarish ko,rsatkichlari 53

11.3.Chorvachilik mahsuloti va mahsuldorligi ko’rsatkichlari va ularning iqtisodiy-statistik tahlili 54

12-mavzu. Qishloq xo’jaligida mahsulotlar va darovadlar statistikasi 56

12.1.Qishloq xo’jaligida mahsulotlar va darovadlar statistikasining vazifalari 56

12.2. Qishloq xo’jaligi mahsulotlari va daromadlarini ifodalovchi ko,satkichlarni hisoblash va statistic tahlil qilishi 56

12.3. Mahsulotni sotishdan olingan yalpi foydaning statistik tahlili 57

13-mavzu. Qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmi va ularning o,zgarishiga ta,sir etuvchi omillar tahlili 60

13.1. O’simlikchilik mahsulotlarini ishlab chiqarish bo,yicha biznes-reja bajarilishining tahlili 60

13.2. Chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish ahvolining omilli tahlili 61

13.3.Mahsulot sotish dinamikasini tahlil omilli tahlili 61

14-mavzu. Mehnat resurslari bilan ta,minlanish, mehnat unumdorligi va mehnat haqi darajasining tahlili 63

14.1.Mehnat resurslari bilan ta,minlanish va ulardan foydalanishning tahlili 63

14.2. Mehnat unumdorligi ko,rsatkichlarini hisoblash va ularning tahlili 64

14.3. Mehnat haqining tahlili 65

15-mavzu. Moddiy resurslar bilan ta,minlanish va ulardan foydalanish samaradorligining tahlili 67

15.1 Moddiy resurslar bilan ta,minlanish daralasini hisobi va tahlili 67

15.2. Moddiy resurslardan foydalanish samaradorlik ko,rsatkichlari va ularni hisoblash usullari 67

15.3.Moddiy resurslardan foydalanish samaradorliginining tahlili 68

16-mavzu. Qishloq xo’jalik korxonalarida asosiy ishlab chiqarish vositalaridan foydalaishni tahlili 70

16.1. Asosiy ishlab chiqarish vositalaridan foydalaishni tahlilining ahamiyati,maqsadi va vazifalari 70

16.2. Asosiy ishlab chiqarish vositalari bilan ta,minlanish va qurollanich ko,satkichlarining tahlili 71

16.3. Asosiy ishlab chiqarish vositalaridan foydalaish ko,satkichlarini hisoblash va tahlili qilish usullari 71

17-mavzu. Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish xarajatlari va tannarxini tahlili 74

17.1. Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish xarajatlari va tannarxini tahlilining ahamiyati va vazifalari 74

17.2. Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish xarajatlari hajmining tahlili 74

17.3. Qishloq xo’jalik mahsulotlari tannarxining tahlili 75

18-mavzu. Korxonalar moliyaviy holatining tahlili. 77

18.1. Korxonalar moliyaviy holati tahlilining ahamiyati,maqsadi va vazifalari 77

18.2.Aktiv va passiblarning tahlili 78

18.3.Moliyaviy barqarorlik va to,lovga qodirlik koeffitsientlarning tahlili 78

19-mavzu. Mahsulotlarni sotishdan olingan moliyaviy natijalarining tahlili 81

19.1. Moliyaviy natijalar tahlilining ahamiyati,maqsadi va vazifalari 81

19.2. Mahsulotlarni sotishdan olingan moliyaviy natijalarning tahlili 81

19.3. Sotilgan mahsulotlar rentabelligini tahlil qilish 82

Masalalar to’plami 84