O’zbekiston respublikasi qurilish vazirligi toshkent arxitektura-qurilish instituti

Multi ichki bozor konsepsiyasi. Bu borada kompaniya har xil xorij bozorlariga fikrlarini qaratadilar va chet el biznesini o‘zgartirish kerak deb hisoblaydilar. Bu konsepsiyaga amal qiluvchi kompaniyalar har xil xorijiy mamalakatlardagi bozorlardan katta farqqa ega va har bir alohida bozorlarda bozor muvaffaqiyatlariga erishish uchuno‘zini yakka dasturi bo‘lishini aytib o‘tadilar.

Firmalar, kompaniyalar bir birlaridan alohida harakat qiladilar, har bir filial o‘zlarini marketing maqsadi va rejalariga ko‘ra ichki bozor va har bir xorijiy mamlakatlar bozorlari alohida marketing segmentlariga ega bo‘ladilar. Bu bilan reklama kompaniyalari har bir bozor uchun alohida o‘tkaziladi. Kompaniya shunday konsepsiyalarni qo‘llab-quvvatlandi, marketing segmentlari elemenglari o‘rtasida o‘xshashlik borligi bilan qiziqmaydilar, aksincha ular har bir xorijiy mamalakatlari bozorida moslashishga harakat qiladilar, Marketing boshqaruvi har bir qator o‘ziga yarasha chiroyli ko‘rkam bo‘lib va alohida marketing boshqaruviga ega bo‘lishi tarafdoridir. Bunday vaziyatdagi firmalar EPRG jadvalida o‘rta markazlashgan tavsifda bo‘lshi kerak.

Markazlashgan marketing konsepsiyasi. Bu konsepsiya boshqaruvchi kompaniyalar yoki falsafa albatta markazlashgan kompaniya hisoblanadi. Markazlashgan marketing taktikasini qo‘llovchi kompaniya sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishda unumli mehnat qiladilar va ular markazlashgan bozorlarda to‘g‘ri keladigan baholarda (narx) sotilishi kerak bo‘ladi Shunday qilib markazlashgan bozor - bu o‘sha mamlakat ichki bozoridir. Faqat ichki bozorgina mahsulotlar ishlab chiqarishning zo‘ravonligiga barham berib, ishlab chiqaruvchi iste’molchilarning manfaatlariga bo‘ysundira oladi. Mahsulotlarga bo‘lgan ehtiyojini to‘g‘ri hisobga olish, bozordagi o‘zgartirishlarga qarab tez harakat qilish imkonini beradi.

Markazlashgan marketing EPRG jadvaliga ko‘ra regional markazlashgan yoki geomarkazlashgan to‘g‘ri keladi va (bitta xorijiy bozor yoki ichki hamda 100 ta xorijiy) yagona bozor sifatida ko‘rib chiqiladi Ayni bozor munosabatlarini odamlarni yangilikka intiladigan, ilm-fan va texnikaning so‘nggi yutuqlarini dadil va tez joriy etadigan, kasb-mahoratni munosib qadrlaydigan qiladi.

Markazlashgan bozorlarda firmalar fikrlari nimaga qaratilgan bo‘ladi, bu AQSH kompaniyalari faoliyatini Amerika ichki bozorida ildam harakat qilayotganligini ko‘rsatib o‘tadi. AQSH (hamma 50-ta shtatlar) yoki agar kompaniya 50 ta shtatlardan birini chiqarib tashlagan taqdirda faqatgina savdo qilishi berilgan shtatlarda yagona bozor sifatida qaraladi. Jahon tajribasi samarali bozor iqtisodiyotiga ko‘prok umumiy ijtimoiy qadriyatlar doirasida o‘tish mumkinligini ko‘rsatadi. Har bir iqtisodiy rivojlangan mamlakat xo‘jaligi ijtimoiy jihatdan yo‘naltirilgan bo‘ladi. Ijtimoiy jihatdan yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti markazlashtirilgan rejali bozordagina emas, balki erkin bozordan farq qiladi. Uning erkin bozordan muhim farqi shundaki, u iqtisodiy va ijtimoiy asoslarning sintezi hisoblanadi.

Biz shuni tan olishimiz karakki, faqat ikki tomonlama markazlashgan biznes savoliga birinchi tomon firma barqarorligiga tegishli. Bu yuqorida boshqa tomondan qanday muhokama qilinganligi to‘g‘risida savol beramiz: markazlashgan bozor bormi, professor Teodor Levitgok tomonidan qanday aniqlangan (Theodore Levitt , “The Globalazation of Markes” Harvard Business Review, May-Jun 1983, pp.92-102).

Boshqacha so‘zlar bilan segmentlar bormi, har xil mamlakatlar iste’molchilari tomonidan tashkil qilingan analogik so‘rovga ega bo‘lgan, ya’ni ularni standartlashgan mahsulotlar (tovar) bilan qanoatlantirish mumkin.

Lekin jahon bir tomonlama bozor bo‘lmadi, internatsional segment iste’molchilar ichida raqamlangan guruhlarni borligini tasdiqladi. Bu segmentlar har xil mashshaqatlar iste’molchilari tashkil qilgan va qisqa qilib aytganda davlat chegaralarini kesib o‘tishga qaratilgan. Muhimi shundaki, markazlashgan bozorlar bo‘lganmi, yo‘qmi kompaniya bundan o‘z biznes va marketingini markazlashganligidir, bunda foydaga egabo‘lish mumkin. Bozorda iqtisodiy erkinlik qoidasining ijtimoiy tenglashtirish bilan aloqasi ijtimoiy bozor iqtisodiyotining asosiy elementlaridir. Hozirgi ko‘rinishdagi bozor iqtisodiyoti iqtisodiy munosabatlar subyektlari faoliyati bozor nuqtayi nazaridan muvofiqlashtirilgan, ijtimoiy jihatdan aniq yo‘naltirlgan holdagi erkin ishbilarmonlikdir.