Oъзбекистон республикаси соглiqни саqлаш вазирлиги тошкент тиббиёт akademiyasi фарgъона филиали


VIII. Дахлиз чиганок нерви - N.vestibulococholearis


Download 420 Kb.
bet13/31
Sana09.04.2023
Hajmi420 Kb.
#1343475
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   31
Bog'liq
Ан.маъ.5 кит.

VIII. Дахлиз чиганок нерви - N.vestibulococholearis.
Миянинг ташки ёнидан юз нерви билан бирга чикади. Купчилик олимлар бу нерв аввал бошда юз нерви билан бирга бориб, кейинчалик ажралади дейдилар. Бу нерв хам юз нерви ва оралик нерви (N.intermediusнинг) каби porus acusticus internus оркали meatus ocusticus intermus га киради.
Дахлиз - чиганок нерви уз номига кура икки хил вазифани бажарадиган мустакил кисмдан (икки нервнинг кушилишидан) ташил топган;

  1. pars vestibularis (ёки nervus vestibularis) ички кулок лабиринти дахлизи ва ярим тугарак каналларидаги мувозанат апаратларидан импульс (таъсир)ни мияга олиб борувчи махсус нервдир. Бу нервнинг тугуни - ganglion vestibulari (ёки scorpae) ички эшитув йулининг пастки деворида жойлашган, унинг периферик толалари юкорида айтганимиздек, мувозанат апарати (лабиринт дахлизи ва ярим тугарак каналлар)га, марказий толаларни эса миядаги уз узакларига (учта узак) боради.

  2. pars cochlaris (ёки n.cochlaris) эшитув импульсларини (товуш, овоз) лабиринтнинг чиганок кисми ичидаги Кортев аъзодан мияга олиб боради. Бу нервнинг тугуни - ganglion spirali (corto) чиганок ичида жойлашган. Унинг периферик толалари чиганок ичидаги Кортев аъзоларига, марказий толалар эса миядаги уз узакларига (иккита узак) боради.(бу икки нерв хакида тула маълумотни кулокнинг ички тузулишида баён этиб берамиз).

Демак, хар иккала нерв (ёки кисм)дан мияга томон келувчи марказий толалари бирлашиб, N.vestibulococholearisнинг умумий поясини хосил килади.
IX Тил юткин нерви - N. glossopharyndeus.
Бу нервнинг хусусияти шундаки, унинг таркибида уч хил: сезувчи, харакатлантирувчи ва автоном толалар бор. Шунинг учун у аралаш нерв хисобланади.
N. glossopharyndeus узунчок миядаги пастки оливанинг оркасидан чикади ва буйинтурук тешиги (foramen jgilare) оркали ташкарига юналади. Тешикдан чикаётган нерв йугонлашиб, устки тугун ganglion superior ни хосил килади, пастрокда яна бир тугун - ganglion inferios пайдо килиб (бу тугун бирмунча каттарок) m. stylopharyndeus нинг оркасидан айланиб утади-да, тилнинг узаги (илдизи)га келади. Ана шу жойда у узинингтилдаги охирги тармоклари - rami lingualis га (сезувчи ва маза берувчи) булинади. бу тармоклар тилнинг орка, учидан бир кисмига таркалади.
Шуни хам айтиб утиш керакки, юкоридаги икки тугун факат нервнинг сезувчи толаларига хос булиб, харакатлантирувчи толалар бу тугунларга кирмасдан, ёнидан утиб кетади.
Тил остки - юткин нерви тилга борувчи тармоклардан ташкари яна куйдаги ён шохларни беради:
1). nervus tympanicus (погора нерви) - пастки тугундан чикади, сунгра кулокнинг ногора парда бушлигига (урта кулокка) киради ва унинг ички (медиал деворида чигал - plexus tympanicus) хосил килади. Бу чигалдан урта кулок бушлигининг шилик пардасига майда толалар беради. кейин нерв урта кулок бушлигининг устки девори оркали калла ичига чикади ва nervus petrosus minor (ёки petro superficialis minor) номини олади. Бу нерв чакка суяги пиримидасининг олд юзасидан шу намли эгатдан олдинги йиртик тешикка боради ва шу тешик оркали ganglion oticum-га утади.
2). ramus stylopharyndeus - бигизсимон усимта билан юткин уртасидаги мускулга боргани учун хам шу мускул номи билан аталган:
3). rami tansillares (муртак тармоклари) - тармок муртаги ва танглай равокларининг шиллик каватига боради:
4). rami pharyndei (юткин тармоклари) юткин чигали - plexus pharundeus ни хосл килади.
5). ramus sinus coroticus (уйку бушлигига боувчи тармок)нинг сезувчан толаларини уйку коптоги - glomus cocoticum да тугайди.
X. Адашган нерв - n.vagus бош миянинг энг узун нерви булиб, тармоклари баданнинг жуда куп жойларига ва турли вазифаларини бажарувчи аъзоларга таркалиб кетган. Шунинг учун хам унга адашган нерв деб ном берилган. Адашган нервнинг шахобчалари юракка (унинг уриш тезлигини тормозлаб туриш учун), нафас аъзоларига, хазм системасига (то "S" сомон ичакка кадар) боради.
N. vagus аралаш нерв булиб, унинг таркибида сезувчи, харакатлантирувчи ва автоном (парасимпатик) толалар бор. Нерв узунчок миянинг орка ён эгатидан тил юткин нерви (n. glossopharyndeus)дан кейин чикади, калла ичидан ташкарига эса (foramen jgilare) оркали тил-юткин нерви ва кушимча нерв билан бирга чикади. N. vagusнинг юкорида айтиб утилган ички аъзолар, кон-томирлар, миянинг каттик пардаси, кулок супраси ва ташки эшитув йулининг алохида кисмларидан келувчи сезувчи толалари бош миядаги - nucleus terminalis га боради.
Нервнинг харакатлантирувчи толалари юткин, хикилдок ва юмшок танглайнинг кундаланг - таргил мускулларига боради. Бу толалар икки нервга хизмат килувчи узак (nucleus ambiguus) хужайраларидан бошланади.
Орка узак (nucleus dorsalis)дан чикувчи парасимпатик толалар юракнинг кундаланг-таргил мускуллари (миокард), томирлар деворидаги силлик мускуллар (томирларни кенгайтириш ) учун кекирдак, упка, кизилунгач, меъда ва ичакларга боради. Бундан ташкари, юкоридаги аъзолар ичидаги безлар, жигар, буйрак ва меъда ости безлари хам адашган нервнинг вегатетив толалари билан инервация килинади.
Б.А.Долго - Сабуровнинг уз текширишлари асосида чикарган хулосаларига кура нерв факат уч хил толалардангина тузилиб колмасдан, балки унинг таркибида нерв тугунчалари (хужайралари) хам бордир.
Адашган нерв - foramen jgilare нинг ичида устки узак (ёки ganglion jugulare) деб аталувчи тугун тешикдан ташкарига чиккач, пастки тугун (ёки ganglion nodosum)ни хосил килади. Бу тугуннинг ташки куриниши худди дукка ухшайди.
N.vagus калла учидан ташкарига чаккач, пастга томон туша бошлайди. У аввал ички артерияси билан ички буйинтурук вунаси оралигида ётади, сунгра умумий уйку артерияси билан ички буйинтурук вена ва адашган нерв битта парда билан уралган холда туради.
Буйиндан кукрак кафасига утиш вактида унг томондаги адашган нерв билан чап томондаги адашган нервнинг жойлашиши бир хил булмайди. Чап томондаги нерв аорта равогининг олд томонидан, унг томондаги нерв эса умров ости артериясининг олд томонида (демак, бирмунча ташкарирокда ва четрокда) туради. хар икки томондаги нервлар кизилунгачни икки томондан (чап томондаги нерв кизилунгачни олд томондан, унг томондаги нерв эса орка томондан) кузатиб боради ва унинг деворидаги шу аъзо номидан чигални хосил килади. Кукрак - корин тускини (диафрагма) га етгач, улар кизилунгач билан бирга махсус тешик - hiatus esophygeus оркали корин бушлигига чикади ва корин (меъда) деворида (унг адашган нерв маъданинг орка юзасида, чап адашган нерв меъданинг олдинги юзаида) чигал хосил килади.
Адашган нерв жуда куп тармоклар бериши билан бирга купгина бошка нервлар билан хам алока боглайди. У узининг бошлангич кисмида кушимча нерв. Тил ости нерви ва тил - юткин нерви билан якин боглангандир.
N.vagus - бош миядан чиккан жойидан ва пастки тугунга кадар булган кисмида узидан иккита тармок беради. Булардан бири мия каттик пардасининг орка пастки кисмига боргани учун ramus meningeus деб аталади, иккинчиси эса ramus auricularis дейилиб, кулок супрасининг терисига ва ташки эшитув йулининг орка деворига боради.
Адашган нерв буйиндан кукракка утаётганда куйидаги учта тармокни беради:
1). Оркага кайтарувчи хикилдок нерви - nervus laryngeus унг томондан мров ости артериясини, чап томонда аорта равогининг пастдан ва орка томондан айланиб утиб юкорига кутарилади ва кизилунгачбилан кекирдак оралигида жойлашиб, бу аъзоларга тармоклар беради (rami esophadei, rami trachealis). Нервнинг давоми пастки хикилдок нерви - nervus larungeus inferior номини олади ва хикилдокнинг хамма мускулларини (m.crocothyroideus дан бошка) инервация килади. (m.crocothyroideus n.larungeus superior инервация килади). Пастки хикилдок нерви таркибида келган сезувчи толалар хикилдок (пастки ярми) ва кекирдакнинг шиллик каватларига таркалади. оркага кайтарувчи нерв юракка хам rami cordiaci medii тармогини беради;
2). Юракнинг пастки кисмига борувчи тармоклар - ramus cordiacus inferior икки жойдан, яъни адашган нерв ва n.larungeus recurrens дан икки тармок булиб бошланади ва юрак чигалини хосил килишда парасимпатик нерв толалари хам катнашади;
3). Бронхларга борувчи тармоклар - rami bronchialis, бронх деворларида упка чигали - plexus pulmonalis ни хосил килади. Бу чигални хосил килишда симпатик нерв толалари хам катнашади;
4). Кизилунгачга борувчи толалар - rami esophadei;
5). Кукрак лимфа йули найига борувчи тармоклар.
Адашган нерв корин бушлигига утгач, корин деворида иккита катта чиглни хосил килади, аслида бу чигаллар кизилунгач деворини ураган чигалнинг кориндаги давомидир;
Олдинги чигал - plexus gastricus anterior меъда кичик кийигининг олдинги юзасида жойлашган булиб, корин мускуллари ва шиллик каватларига - rami gastrici ни ва ичкарига rami hepatici ни беради. бу чигални чап адашган нерв хосил килади.
Оркадаги чигал - plexus gastricus posterior меъда кичик кийигининг орка юзасида жойлашган булиб, меъдага майда тармоклар беради. Лекин унинг асосий тармоклари - rami coeliaci дейилиб, чап корин артерияси (arteria gastrica sinistra) оркали корин тугуни - ganglion caeliacum га ва бу жойлдан томирлар девори буйлаб, симпатик толалар билан бирга аъзоларга (жигар, меъда ости бези, буйрак, талок, ингичка ва йугон ичаклар) боради.
Адашган нервнинг ички аъзоларга муносабати хали бутунлай урганиб чикилган эмас. Олимлар кейинги вактлар хам бу борада янгиликларга эга булмокдалар.
XI. кушимча нерв - n.accessorius (Willisii).
Бу нерв асосан харакатлантирувчи толалардан тузилган. Узунчок миядан бир неча илдизчалар (корешоклар) билан чикиб, сунг бирлашади. Устки илдизчалар узунчок миядаги адашган нерв чикан эгатдан, пастки илдизчалар эса орка миянинг V-V буйин сегментларидан чикувчи нервларнинг олдинги хамда орка илдизчалари уртасидан чикади ва бир-бири билан йул-йулакай кушилиб, юкорига кутарилади.
Кушимча нерв хам калла ичидан ташкарига foramen jugulare оркада чикади ва шу ондаёк икки (ички ва ташки) тармокка булинади.
Ички (ингичка) тармок - ramus interus адашган нервга кушилиб кетади. Кушимча нервнинг давоми хисобланган ташки йугон тармок - ramus externis, ички уйку артерияси ва ички буйинтурук венаси оралигида n.sternocleidomostoideus остидан келиб, уни тешиб утади. Ана шу тешиб утиш вактида мазкур мускулга тармоклар беради. Мускулдан чиккач, буйин чигали (plexus cervicalis) билан кушилади, ундан сунг m.traperius га бориб тамом булади.

Download 420 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling