O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti

Skrper– Tashish masofasi 100 m dan 3km gacha bog‘langan gruntli sharoitida skreperlar;

• 
  Skreper yordamida yo‘l ko‘tamasini barpo qilish
  
• 
  Suv sepuvchi mashinalar yordamida gruntni namlash
  
• 
  Yengil va og‘ir katoklar yordamida ko‘tarmani zichlash
  

Ekskavator– O‘rtacha tashish masofasi 3 km ko‘pbo‘lsa, ekskovatorlardan foydalaniladi.

• 
  Ekskovator yordamida gruntni karerda ishlash
  
• 
  Avtosamosvallar yordamida gruntni tashish
  
• 
  Buldozeryordamida gruntni yoyish
  
• 
  Suv sepuvchi mashina yordamida gruntni optimal namlikka yetguncha suv sepib namlash
  
• 
  yengil, o‘rta va og‘ir katoklar yordamida gruntni zichlash
  

Tuproq ishlarini taqsimlash grafigini tuzish
Tuproq ishlarini taqsimlash grafigi ko‘tarma, o‘yma ish hajimi asosida tuziladi.
Tuproq ishlarining ko‘tarma, o‘yma ish hajimlari “Kurs ishi bo‘yicha yo‘l poyi ish hajmini hisoblash” 2-jadvalidan olinadi.

Yer ishlari hajmini hisoblash. Yer ishlari hajmini taqsimlash grafigi.
Yer ishlari hajmi bo‘ylama kesimdagi ishchi belgilar va ko‘ndalang kesimga asosan hisoblanadi.

Yo‘luzunligi km	PK	O‘yma, m^3	Ko‘tarma, m^3
1 km	0-1	1000
	1-2	600
	2-3	800
	3-4	200
	4-5	400
	5-6	200
	6-7	400
	7-8	500
	8-9		900
	9-10		400
2 km	0-1		100
	1-2		200
	2-3		1000
	3-4		500
	4-5		600
	5-6		600
	6-7		800
	7-8		700
	8-9		900
	9-10		500
3 km	0-1		700
	1-2	200
	2-3	500
	3-4	600
	4-5	900
	5-6	900
	6-7	700
	7-8		600
	8-9		600
	9-10		800
4 km	0-1		400
	1-2		700
	2-3		500
	3-4		600
	4-5	600
	5-6	800
	6-7	400
	7-8	700
	8-9	500
	9-10	600
		11500	12100

Ушбу йўл бўйича жами 11500 м³ ўйма ва 12100 м³ кўтарма ишларини амалга ошириш керак экан.Жами 23 600 м³ грунт ишлари амалга оширилади.

Yer ishlari hajmini formulalar, jadvallar hamda EHM yordamida aniqlash mumkin.

Yo‘l poyini ko‘ndalang kesimi

	YER ISH HAJIMI
№ пп	Ishturi	O‘lch.birligi	Miqdori
1	3	4	5
1	Ko‘tarma	m^3	12100
2	O‘yma	m^3	11500

A vtosamasvalyordamidakarerdantashibkeltirilgan grunt hajmi
Yer ishlari taqsimlash grafigini qurish uchun koordinata o‘qlarida yo‘l uzunligi va grunt ishlari hajmini joylashtiramiz. O‘qdan yuqorida o‘yma, quyida ko‘tarma hajmlari joylashtiriladi.
Grafikda ko‘tarmani barpo qilishda grunt qaerdan keltirilishi va o‘ymada ishlaganda ortiqcha grunt qaerga ishlatilishi ko‘rsatilishi kerak. Shu maqsadda eng avvalo, o‘ymadagi gruntni taqsimlashni ko‘rsatishimiz kerak. O‘ymadagi grunt ko‘tarma hosil qilishi uchun to‘liq ishlatiladi. Yetmay qolgan gruntni skreperlar yordamida 100-500 m masofada yon rezervdan tashiladi. Agar yon rezervdagi grunt yaroqsiz bo‘lsa, u holda ko‘tarma tashib keltiriladigan gruntdan barpo qilinadi.Grafikda ko‘tarmani barpo qilishda grunt qaerdan keltirilishi va o‘ymada ishlaganda ortiqcha grunt qaerga ishlatilishi ko‘rsatilishi kerak. Shu maqsadda eng avvalo, o‘ymadagi gruntni taqsimlashni ko‘rsatishimiz kerak. O‘ymadagi grunt ko‘tarma hosil qilishi uchun to‘liq ishlatiladi. Yetmay qolgan gruntni skreperlar yordamida 100-500 m masofada yon rezervdan tashiladi. Agar yon rezervdagi grunt yaroqsiz bo‘lsa, u holda ko‘tarma tashib keltiriladigan gruntdan barpo qilinadi.
Yo‘l poyini qurishda 2 m gacha bo‘lgan ko‘tarmalarni yon rezervdan barpo qilishda buldozerlardan, 2 m dan yuqori bo‘lgan ko‘tarmalarni o‘ymadan yoki yon rezervdan 500 m gacha bo‘lgan masofadan tashib keltirib qurish uchun skreperlarni qo‘llash maqsadga muvofiqdir.
Yo‘l poyini qurishda gruntning o‘rtacha tashish masofasi 2 km bo‘lsa, u holda ekskovator va avtomobil-samosvallardan foydalangan holda olib boriladi.


Yo‘l poyini qurishda grunt kar’erlarini va ishlab chiqarish korxonalarining joylashish sxemasi aniqlash
Topshiriqda berilgan ma’lumotlar bo‘yicha yo‘lning shartli chizmasi chizilib, unda kar’erlarni, yo‘l xo‘jalik korxonalari, baza, zavod va boshqalar ko‘rsatiladi. Buning uchun quyidagi sxemalardan foydalanamiz.
a) bitta manbadan tashishda a₁ =13,1; l1=2,3; l2=0,9.
Bu sxema uchun o‘rtacha tashish masofasi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
=

= = 13.95 m

l₁=2,3 l₂=0.9

a=13,1
III.Asosiyishlar

Asosiyqurilishishlarini “gruntishlariningtaqsimlanishgrafigi”gaasoslanibolibboramiz.
a) Ko‘tarmanikarerdantashibkeltiradigangruntyordamidabarpoqilish:

1. 
   Ekskovatoryordamidagruntnikarerdaishlash
   
2. 
   Avtosamosvallaryordamidagruntnitrassagatashish
   
3. 
   Buldozeryordamidagruntniyoyish
   
4. 
   Suvsepuvchimashinayordamidagruntnioptimalnamlikkayetgunchasuvsepibnamlash
   
5. 
   Yengil, o‘rtavaog‘irkatoklaryordamidagruntnizichlash
   

b) Ko‘tarmaniyontomonzaxiradagigruntdanbarpoqilish

1. 
   Bulldozeryordamidayo‘lko‘tamasinibarpoqilish
   
2. 
   Suvsepuvchimashinalaryordamidagruntninamlash
   
3. 
   Yengilvaog‘irkatoklaryordamidako‘tarmanizichlash
   

Yo‘l poyini qurish uchunishhajminingqaydnomasi

Ishlatiladiganmashinamexanizmlarningishlashketmaketligi;

1. 
   Yon tomon zaxira gruntidan– Buldozer (Yetakchi mexanizm)
   
2. 
   Gruntnikarerdaniqazibolishda – Ekskovator(Yetakchimexanizm)
   
3. 
   Gruntni tashish uchun – Avtosamasvallar
   
4. 
   Gruntni yoyish ishlarida – buldozer
   
5. 
   Gruntni suv sepib namlashda – Suvsepuvchimashina
   
6. 
   Yoyilgan gruntni zichlashda –o‘rtavaog‘irkatoklar
   

№	Yo‘lpoyiniqurishishlarinibajarishtexnologikjarayoni	Ishhajmi		Meyoriyhujjatlarmanbai SHNQ4.02.01-04
		O‘lchovbirligi	soni
1	2	3	4	5
1	Buldozeryordamida100 m masofasigachabo‘lgan yon tomonzaxiragruntidanyo‘lpoyiko‘tarmasiniqurish	1000 m^3	2314	E1-1-31-5
2	Ekskavotoryordamidakarerdantashiladigangruntidanyo‘lpoyiko‘tarmasiniqurish	1000 m^3	15435	E1-1-13-7
3	Gruntlarinikarerdanyo‘lpoyiko‘tarmasigatashish	T	25468	SHNK 4.04.06.-14
4	Tashibkeltirilgangruntniyoyishishlari	1000 m^3	15435	E1-01-016-2
5	Yoyilgan gruntni suv sepib namlash	1000 m^3	17749	E1-2-6-1
6	Yo‘lpoyigruntlarinikatoklaryordamidazichlash	1000 m^3	17749	E1-2-1-5
7	Yo‘lpoyiyuzasiniva yon bag‘riniavtogreyderyordamidatekislash	1000m^2	51200	E1-02-027-12

III.1 Buldozer yordamida 100 m masofasigacha bo‘lgan yon tomon zaxira gruntidan yo‘l poyi ko‘tarmasini qurish
SHNQ 4.02.01-04 ning (E1-1-31-5) bandiga asosan mashina-mexanizmlarning ish unumdorligini aniqlash
Buldozer yordamida 100 m masofasigacha bo‘lgan yon tomon zaxira gruntidan yo‘l poyi ko‘tarmasini qurishishlarida buldozerning (tanlangan buldozerning markasi) ish unumdorligini aniqlaymiz
Tanlangan buldozerning ish unumdorligi quyidagi SHNQ 4.02.01-04 (E1-1-31-5) ga asosan topiladi:

buerda T – bir smena ish vaqtining davomiyligi (8_s);
H_vaq. – 1000 m3 gruntlarni bulldozer yordamida qayta ishlash uchun belgilangan vaqt me‘yori.

Buldozerning yordamida bir smenada 2078 m³gruntni qayta ishlaydi.
Keyingi jarayon buldozer yordamida jami ish hajimini necha smenada bajarishini aniqlaymiz.

buerda V – buldozer yordamida bajariladigan tuliq ish hajmi, m³;
П_bul. – buldozerning ish unumdorligi.
= bajarishini aniqlaymiz.
Demak hisoblash natijasi bo‘yicha tuliq ish hajmini buldozer yordamida bir smenali ish kuni bilan 1smenada, ya‘ni 1 kun davomida bajaradi .