O’zbekiston Respublikasi Transport Vazirligi Toshkent Davlat Transport Universiteti

Bozor iqtisodiyoti - bu tovar ishlab chiqarish, ayirboshlash va pul 
muomalasi qonun-qoidalari asosida tashkil etiladigan va boshqariladigan 
iqtisodiy tizimdir. Bunday iqtisodiyot erkin tovarpul munosabatlariga asoslanib, 
uning negizida tovar va pulning turli shakllardagi harakati yotadi, u iqtisodiy 
monopolizmni inkor etadi. Ayrim adabiyotlarda bozor iqtisodiyoti - bozor xo‘jaligi 
subyektlari iqtisodiy xatti-harakatlarining erkin, mustaqil ravishda yuz berishi va 
ulaming tovar-pul mexanizmi orqali bir-biriga bogianib muvofiqlashuvi deb baho 
beriladi. Bozor iqtisodiyotida bozor aloqalari butun tizimni, uning barcha 
bosqichlari - ishlab chiqarish, ayirboshlash, taqsimlash va iste’mol jarayonlarini 
hamda iqtisodiy munosabatlarning barcha subyektlarini qamrab oladi. Shuni ham 
e’tiborda tutish kerakki, hozirgi sharoitda o‘rtacha rivojlangan iqtisodiyotda 24 mln. 
dan ortiq turdagi tovarlar mavjud boiib, har yili ulaming 1/10 qismi yangilanib 
turadi. Bunday sharoitda bozoming ishtirokisiz tovar turlari va hajmi bo‘yicha talab 
va taklifni tartibga solishni tasavvur ham qilib boimaydi. Bu esa bozoming 
vazifasini hech qanday markazlashtirilgan rejalashtirish idoralari muvaffaqiyatli 

---

bajara olmasligining yaqqol dalilidir. Bozor iqtisodiyoti esa eng samarali va 
muammolarni tezlik bilan hal eta oluvchi ijtimoiy-iqtisodiy tizim hisoblanadi. 
Bozor iqtisodiyoti subyektlari tarkibiga tadbirkorlar ham, o‘z mehnatini 
sotuvchi ishchilar ham, pirovard iste’molchilar, ssuda kapitali egalari va qimmatli 
qog‘ozlar egalari ham kiradi. Odatda, bozor xo'jaligining barcha asosiy subyektlari 
uchta gumhga boiinadi: uy xo'jaliklari, korxonalar (tadbirkorlik sektori) va davlat 
sektori. 
Uy xo‘jaliklari - iqtisodiyotning iste’mol sohasida faoliyat ko‘rsatuvchi