O’zbekiston Respublikasi Transport Vazirligi Toshkent Davlat Transport Universiteti

asosiy tarkibiy birlik. Uy xo'jaliklari doirasida moddiy ishlab chiqarish va xizmat 
ko'rsatish sohalarida Yaratilgan tovar va xizmatlar iste’mol qilinadi. Bozor 
iqtisodiyotida uy xo'jaliklari mulk egasi hamda ishlab chiqarish omillarini yetkazib 
beruvchilar hisoblanadi. Iqtisodiy resurslami sotishdan olingan pul daromadlari 
shaxsiy ehtiyojni qondirish uchun sarflanadi.  
Tadbirkorlik sektori - bu iqtisodiyotning daromad (foyda) olish 
maqsadida amal qiluvchi birlamchi bo‘g‘inidir. U ish yuritish uchun o'z 
kapitalini yoki qarz olingan kapitalni ishga solishni taqozo etadi, bu kapitaldan 
olingan daromad ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirish uchun sarflanadi. 
Tadbirkorlar tovar xo'jaligida tovar va xizmatlami yetkazib beradi.  
Davlat sektori - o‘z oldiga foyda olishni maqsad qilib qo‘ymagan, asosan, 
iqtisodiyotni tartibga solish vazifasini amalga oshiradigan turli byudjet 
tashkilotlari va muassasalarining majmui. 
 
Shuningdek, ba’zi darslik va o'quv qo'llanmalarda bozor iqtisodiyotining yana 
bir alohida, mustaqil subyekti sifatida banklar ajratib ko'rsatiladi.
Bank - iqtisodiyotning me’yorda amal qilishi uchun zarur bo‘lgan pul 
massasi harakatini tartibga soluvchi moliya-kredit muassasasi.
 
Shunday qilib, yuqorida keltirib o'tilgan bozor iqtisodiyoti subyektlarining 
o'zaro ta’siri va aloqasini quyidagi rasm orqali ifodalash mumkin.

---

Har qanday bozor iqtisodiyotini tartibga solish mexanizmi, asosan,
to‘rtta tarkibiy qismdan iborat boiadi: narx, talab, taklif, raqobat.
Narxlar nisbati o‘zgarib turadi, shuning uchun narx ishlab chiqaruvchi uchun 
ishlab chiqarish hajmining o'zgarishi zamrligini aniqlashda yo‘1 ko'rsatkich bo'lib 
xizmat qiladi. Talab va taklif hamda raqobatchilik muhitidagi o'zgarishlar o'z 
navbatida, narxlardagi o'zgarishlami keltirib chiqaradi. 
Bozor iqtisodiyotining muhim va umumiy belgilari quyidagilardan iborat: 
- turli shakllardagi mulkchilikning mavjud boiishi va unda xususiy mulkchilikning 
ustuvorligi; 
- tadbirkorlik va tanlov erkinligi; 
- raqobat kurashining mavjudligi; 
- davlatning iqtisodiyotga cheklangan holda aralashuvi; 
- korxona va firmalaming ichki va tashqi shart-sharoitlar o'zgarishlariga 
moslashuvchanligi.
Bozor iqtisodiyotining bu belgilari uning barcha bosqichlari uchun 
umumiydir. Lekin bozor iqtisodiyotining mazmuni va belgilarihaqida gap borganda 
bu iqtisodiyotning tarixan tarkib topgan ikki turini bir-biridan farq qilish zarur. 
Uning birinchi ko'rinishi uzoq vaqt davomida shakllanib, g'arbdagi rivojlangan 
mamlakatlarda XIX asrning oxirlarigacha davom etib keldi. U iqtisodiy 
adabiyotlarda klassik yoki sof bozor iqtisodiyoti deb nom oldi. Uning asosiy 
belgilari: 
a) iqtisodiy faoliyat yuritishning xususiy mulkchilikka asoslanganligi; 
b) kapital va ishlab chiqarishning korxona miqyosida umumlashganligi; 
v) tadbirkorlar, ishchilar, tovar ishlab chiqamvchilar va iste’molchilaming shaxsan 
erkinligi;
g) tadbirkorlaming yuqori foyda olish uchun kurashlari;

---

d) iqtisodiyotning talab va taklif, erkin bozor narxi va raqobat kurashlari asosida 
tartiblanishi;
e) aholining ijtimoiy himoya qilinmasligi, ishsizlikning va aholi ijtimoiy 
tabaqalashuvining kuchayishi;
j) bozor harakatlarining stixiyali amalga oshirilishi, nomaium bozor uchun ishlash.
Bozor iqtisodiyotining ikkinchi ko'rinishi hozirgi zamon rivojlangan bozor