O`zbekiston respublikasi


HAMZA HAQIMZODA NIYOZIY ASARLARI TILI


Download 1.03 Mb.
Pdf ko'rish
bet69/72
Sana05.01.2022
Hajmi1.03 Mb.
#217199
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   72
Bog'liq
til tarixi

HAMZA HAQIMZODA NIYOZIY ASARLARI TILI 
O`zbek  madaniyatining  atoqli  arbobi  Hamza  Haqimzoda  Niyoziy  chuqur 
ijtimoiy mazmun bilan sug`orilgan asarlar yaratib, XX asrning 30-yillarigacha bo`lgan 
adabiyotni yangi obrazlar, yangi mavzu va shakllar bilan boyitdi. U adabiyot, san`at, 
xalq maorifi hamda shu davrdagi o`zbek adabiy tilini rivojlantirish yo`lida talay ishlar 


 
149 
qildi. Hamza o`z ijodiy faoliyati davomida o`zbek adabiy tilini jonli xalq so`zlashuv 
tiliga  yaqinlashtirishga  intildi,  uning  ko`pchilikka  tushunarli  bo`lishini  ta`minlash 
uchun  kurashdi.  Lekin  uning  bu  harakatini  ayrim  kimsalar  adabiyotdan  xabarsizlik 
deb  bo`xton  qildilar.  Bunga  qarshi  Hamza  «Qizil  gup»  to`plamiga  yozgan  so`z 
boshida shunday deydi: «... adabiyot ilmidan butun deyarli xabarsiz kishi ekanmi?» 
deyuvchi  zotlarga  qarshi  biz,  bu  adabiyotdan  xabarsizlik  emas,  qora  elimizning 
tushunuvina  o`ng`ay  bo`lsin  uchun  bo`lsa  kerak,  deymiz...  biz  o`zbek  tiliga 
yaqinlashtirmoqqa kirishdik». 
SHoir  1916-1917 yillarda nashr qilingan  «Oq gul»,  «Qizil gul»,  «YAshil 
gul», «Pushti gul», «Safsar gul», «Sariq gul» to`plamlarida shunga amal qilgani holda, 
xalq qo`shiqlari vazni va kuylarida ajoyib xalqchil she`r namunalarini yaratgan.  
Suvlar ketar, tosh qolur,  
Kulfat ketar, yosh qolur.  
Bobolardan bir so`z bor,  
O`sma ketar qosh qolur.  
YOki; 
Yigit degan er bo`lur,  
Mehnat ko`rsa sher bo`lur  
singari sodda va ixcham misralar xalq maqollari ta`sirida yozilgan. 
SHoirning  til  va  uslub  sohasidagi  novatorligi  shundan  iboratki,  u  o`sha 
davrda o`zbek xalqi orasida qo`llana boshlagan «ishchi», «mehnatchi», «xizmatchi», 
ishchi-dehqon»,  «yangi  turmush»,  «kontrlik»  va  boshqa  ko`pgina  yangi  so`z,  so`z 
shakllari va iboralarni she`riyatga olib kirdi va ulardan keng foydalandi. SHuningdek, 
o`zbek tili lug`atida bor so`zlarning ayrimlarini yangi ma`noda ishlatdi, xalq iboralari, 
maqollar, hikmatli so`zlardan ijodiy foydalangani holda, ulardan zamon ruhini ifodaladi 
va  nihoyat, o`zi ham yangi so`zlar yaratdi. 
Hamza adabiyotining asosiy vositasi bo`lgan til soddaligiga ahamiyat berib, 


 
150 
o`zining  barcha  janrlarda  yaratgan  asarlarida  bunga  amal  qildi  va  katta 
muvaffaqiyatlarga erishdi. 
SHoir  she`riyatining  leksikasida  asosan  o`zbekcha  (turkcha)  so`zlar, 
tojikcha,  arabcha,  tatarcha,  o`g`uz  tillari  (shevalari)ga  xos  unsurlar  va  dialektizmlar 
ishlatilganini  ko`ramiz.  Lekin  tojikcha,  arabcha  so`z  va  so`z  shakllari  Hamza 
she`rlarida  zamondosh  shoirlarga  qaraganda  ozroq  ishlatilgan.  Buning  sababi, 
Hamzaning o`z ta`biri bilan aytganda, asarlari tilini o`zbek avom tiliga yaqinlashtirish, 
soddalashtirishga intilishdir. 
Uning  asarlarida  ba`zan  arabcha  va  tojikcha  so`zlarni  o`zbekcha  (turkiy) 
so`z va qo`shimchalar bilan almashtirib ishlatish hollarini ko`ramiz: hamroh o`rnida 
yo`ldosh, beozor o`rnida oeorsiz, josus o`rnida yashurun, zo`r o`rnida kuch kabi. 
Tatar  va  o`g`uz  tillari  (shevalari)ga  xos  so`z  va  so`z  shakllari  shoirning 
yangi  shakl,  vaznda  she`rlar  yaratish  yo`lida  an`analarga  boy  tatar  va  ozarbayjon 
adabiyoti bilan tanishi, o`rganishi hamda ularga ergashishi jarayonida paydo bo`lgan. 
Masalan, o`g`uzcha: yolon-yolg`on, sevdigi-sevgilisi, o`lursa-o`ldi, o`lib, kuymisham, 
afandilarimiza,  nokasa-nokasga,  ban-men,  istamish,  kelmish,  suzmoqa-suzmokqa, 
qolmoqa-qolmoqqa, bilmam-bilmayman; tatarcha: o qirin (akirin)-sekin, shulay, ulay, 

Download 1.03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling