O'zbekiston respublikasi

Mavzuga doir tayanch iboralar: 

 - so'z turkumlari 

 - mustaqil ma'noli so'zlar 

 - yordamchi ma'noli so'zlar 

 - undov va taqlid so'zlarning tavsifini o'rgatish 

 - morfologik tahlil o'tkazish usullari 

 - so'z turkumlarini boshqa fanlarga bog'lash usullari 

 

SINTAKSIS O'QITISH METODIKASI 

 

REJA: 

1. Sintaksis o'qitishning maqsad va vazifalari. 

2. Sintaksisni morfologiyaga bog'lab o'rgatish. 

3. Sintaksisni punktuasiyaga bog'lab o'rgatish. 

---

 

43 

4. Sintaktik tahlil. 

Sintaksisning  asosiy  ob'yekti  so'z  birikmasi  va  gapdir.  Sintaksis  kursi  leksikologiya, 

fonetika, orfografiya, punktuasiya, nutq o'stirish bilan bog'lanadi. 

O'quvchilar  sintaksisni  o'rganish  orqali  o'z  nutqlarida  uchrab  turadigan  ba'zi  nuqsonlarni 

tuzata boradilar. Sodda va qo'shma gapni farqlay olish, ularni tahlil eta bilish, tinish belgilarini ham 

ishlatishni ongli o'zlashtira oladilar. 

O'quvchilar  ifodali  o'qish  san'atini  to'la  egallash  uchun  sintaksisni  bilishlari  shart.  Matnda 

uchraydigan (gaplarni ohangi) darak gap, so'roq  gap, buyruq  gap, undov  gaplarni o'z ohangi bilan 

o'qiy bilsagina, o'quvchi asarning mazmunini, muallifining maqsadini anglay oladi. 

1.  Demak,  sintaksis  o'qitishning  yetakchi  vazifalaridan  biri  nutqning  intonasiyasi 

tomonlarini  o'rgatishdir.  Ko'p  xollarda  gapning  mazmuni,  turi,  tinish  belgilarining  qo'yilishi  ham 

ohang bilan bog'liq bo'lib qoladi. 

Masalan,  

Bog'imizda anjir-shaftoli pishdi. 

 

 

Bog'imizda anjir, shaftoli pishdi. 

Ohang gap mazmuniga ham ta'sir qiladi. 

Bahor keldi. Bahor keldi? Bahor keldi! 

2. Sintaksisni o'qitishning yangi vazifalaridan biri o'quvchilarning nutqini o'stirishdir. 

3. Yana yetakchi vazifalaridan biri o'quvchilarning stilistik malakalarini takomillashtirishdir. 

Masalan,  

Kumush qishdan, zumrad bahordan 

 

 

Qolishmaydi kuzning ziynati. 

Bunday  matnlarni  tahlil  qilish  jarayonida  o'quvchilar  badiiy  tasvir  vositalari,  tasviriy 

vositalar bilan tanisha boradilar. 

4.  Sintaksis  qoidalari  o'quvchilarning  fikrlash  qobiliyatini,  tafakkurini  o'stirib  beradi.  Gap-

fikrni ifoda qilishning yagona shakli. Shuning uchun sintaksis kursini o'qitishda o'quvchilarni fikrini 

o'stirish asosiy vazifa sanaladi. 

 O'quvchilar gap haqidagi qoidalarni o'rgana borib, hodisalar va predmetlar orasidagi aloqani 

ham tushuna boradilar.