O‘zbekiston respublikasi xalq ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

2.3-§ Mavsumiy bioritmlar………………………………………………………..24
XULOSA…………………………………………………………………………26
GLOSSARIY……………………………………………………………………..28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI…………………………..30
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Tabiatda o'simliklar ko'pgina omillar bilan gullarni keltirib chiqaradi. Bu issiq ob-havo bo'lishi mumkin. Bu yomg'irli mavsumning boshlanishi bo'lishi mumkin. Yoki mavjud nur miqdori bo'lishi mumkin. O'simliklardagi bu xususiyat fotoperiodizm deb ataladi. O’simlik va hayvonlarning o’sish, rivojlanishi kun uzunligiga bog’liq. Fotoperiodizm kun uzunligining mavsumiy o’zgarishlariga nisbatan tirik organizmlarning javob reaksiyalari hisoblanadi. Fotoperiodizm yorug’likning intensivligiga emas balki, sunkaning yorug’ va qorong’u vaqtlarining almashinish davriyligini belgilaydi. Fotoperiodizm tirik organizmlardagi morfologik, fiziologik, biokimyoviy jarayonlarning kun uzunligiga bog’liq ravishda ritmik o’zgarishlari hisoblanadi. Fototropizm esa har qanday turdagi organizmlarning yorug'lik ta'sirida burilish yo'nalishi yoki yo'nalishini o'zgartirishi yoki ma'lum bir yo'nalishda harakatlanishi uchun umumiy atamadir. Va u yorug'lik tomon harakatlanishi yoki yorug'likdan uzoqlashishi mumkin. Endi biz ko'rgan narsalarning aksariyati, agar siz o'rmonni ko'rmoqchi bo'lsangiz, yorug'lik tushadigan joyda yamoq yoki soyabonda teshik borligini ko'rasiz. Siz ko'pincha daraxtlar va o'simliklarning o'sha yorug'lik tomon harakat qilayotganini, o'sayotganini ko'rasiz.
Mavzuni o’rganilganlik darajasi. «Fotoperiodizm» atamasi fotoperiod davridagi o'zgarishlarga javoban o'simlikning gullash qobiliyatini tasvirlash uchun tayyorlangan: kunduzi va kechaning nisbatan uzunligiga aytiladi. Gullar urug'lik chiqargani uchun o'simlikning hayot aylanish jarayonini yakunlashi uchun gullash juda muhimdir. Odamlar kuzgi, bahorgi gullar va xrizantem gullari kabi o'simlik gullari haqida uzoq vaqt davomida bilishgan bo'lsa-da, 1900-yillarning boshlariga qadar aslida gullashning nima sababdan vujudga kelishi haiqdagi ma’lumotlar juda oz miqdorda edi. 1910-yildan boshlab, Wightman Garner va Genri Allard gullash bo'yicha kun uzunligini ta'sirini sinab ko'rish uchun tajribalar o'tkazdilar. Ular arpa kabi o'simliklar kun uzunligi uzoqlashganida gullar paydo bo'lishini kashf qilishdi. Uzoq muddatli o'simliklar (LDPs) deb nom olgan ushbu o'simliklar, asosan, yoz kunlarida gullar ko'payishini aniqlashdi. Soya fasulyatori kabi boshqa kunlar, kun uzunligi muayyan tanqidiy uzunlikdan ham qisqa edi. Qisqa kunlik o'simlik (SDPs) gulzorlari kuzda o’sganligi bois, ularning soni qisman qisqartirilmoqda. Keying guruh o’simliklari esa o’rta vaqtda gullagani bois kunduzgi neytral o'simliklar deb nomlandi.
Maqsadi. Fotoperiodizm hodisasini makammal o’rganish va o’simliklarning kuz uzunligiga javob reaksiyasiga ko’ra guruhlarini aniqlab ularga qaysi bir o’simliklar kirishini va fotoperiodizm hodisasini o’simlik biologic va fiologik jarayonlariga ta’sirin o’ragnish.
Vazifasi. O'simlik va hayvonlarda fotoperiodizm hodisasini o'rganish natijasi tirik organizmlarning yorug'lik ta'siriga javob reaksiyalarini nafaqat ularning qabul qiladigan yorug'lik miqdoriga, balki ma'lum davomiylikka ega kun uzunligiga ham bog'liqligini ko'rsatadi. Bir hujayrali tirik organizmlardan tortib to yuksak darajada tuzilgan odam ham "biologik soat" ga ega. Biologik soatlar organizmlardagi mavsumiy o'zgarishlarni va boshqa biologik jarayonlarni boshqaruvchi mexanizm hisoblanadi
Obyekti sifatida xonadonlarda o’stirilayotgan manzaraviy o’simliklar va dalalarda pishib yetilayotganmadaniy sabzavot o’simliklari, bir yillik, ikki yillik va ko’p yillik o’simliklar olinishi mumkin.