O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi muqimiy
-bоsqich. Yakuniy (10 min.)
29881 pedagogik diagnostika
| 4-bоsqich. Yakuniy (10 min.)
|
4.1. Mavzuga xulosa yasaydi. O’quv jarayonida faol ishtirok etgan talabalarni rag’batlantiradi. 4.2. Musatqil ishlash va bilimlarni mustahkamlash uchun savollar beradi. |
|
4.1. Eshitadilar. 4.2. Topshriqlarni yozib oladilar. |
8.1.
8.2
9-MAVZU: PEDAGOGIK JIHATDAN QAROVSIZ QOLGAN BOLALAR XULQ-ATVORI, XARAKTER XUSUSSIYATLARINI DIAGNOS QILISH VA KORREKSIYALASH
Reja:
Oilaning ijtimoiy mavqei va unda bolalar tarbiyasi
Qarovsiz qolgan bolalarning o’ziga xos xususiyatlarini o’rganish
Bolalardagi diagnostik jihatdan o’rganilgan xusiyatlarni tahlil qilish va korreksion ishlarni olib borish.
Jamiyatda oilaning roli o’zining kuchi bo’yicha boshqa hech bir ijtimoiy institutlar bilan tenglashtirib bo’lmaydi. Aynan olada insonning shaxsi shakllanadi va rivojlanadi; bola jamiyatda qiyinchiliksiz moslashib ketishi uchun u ijtimoiy vazifalarni egallaydi. Oila birinchi tarbiyaviy institut sifatida ishtirok etadi, u bilan bog’liqlikni inson o’zining butun hayoti davomida his etadi. Oilada insonning ma'naviyligiga asos solinadi, hulqiy qoidalari yuzaga keltiriladi, shaxsning ichki dunyosi va individual siftlari ochib beriladi. Statistika ko’rsatishicha xo’jalik yuritish bozor siyosatiga o’tish ijtimoiy institut sifatida oila holatiga ancha salbiy ta'sir ko’rsatdi. Domograflar tug’ilish kamayganini qayd etadilar. Sosiologlar asosial oilalar sonini o’sib borishini qayd etadilar va turmush darajasining pasayishini tahmin qiladilar. Hamma davrlarda ham oila o’zining bolalarni tarbiyalashda yordam olishga talabni xis etgan. Tarixning ko’rsatishicha odamlar katta oilalar bilan yashaganlarida oilaviy hayotning zarur bo’lgan bilim va ko’nikmalari avloddan avlodga tabiiy ravishda va oddiy kundalik o’tib ketgan.
Zamonaviy rivojlangan jamiyatda avlodlar o’rtasidagi oilaviy aloqalar bo’z ilmo?da. Shuning uchun jamiyat oila tashkil etish va bolalarni tarbiyalash ?a?idagi zarur bilimlarni yetkazish bo’yicha ishlarni o’z zimmasiga oladi. Hozirgi paytda ota onalarga mutaxassis psixologlar, ijtimoiy ishlar xodimlari, ijtimoiy pedagoglar va bolalarni tarbiyalash bo’yicha boshqa mutaxassislarning yordamlari zarur. Ana shu mutaxassislarning yordamiga faqat notinch, yomon sharoitdagi oilalar emas, bugungi kunda tinch, yaxshi oilalar ham muhtojlar. Oila xaqidagi bir necha xil tushunchalar mavjud: birinchidan oila bu Nikoh va (yoki) qon-qarindoshlikni asoslangan kichik ijtimoiy guruh, uning a'zolari birgalikda yashaydilar va uy ishlarini bajaradilar, bir birlariga nisbatan o’zaro majburiyatlar bilan birlashganlar.
Ikkinchidan, oila bu itimoiy institut bo’lib unda odamlar o’rtasida o’zaro munosabatlar barqaror mustaxkam shaklda bo’ladi. Ana shu o’zaro munosabatlar doirasida odamlarning kundalik hayoti asosiy qismi amalga oshiriladi: intim munosabatlari, farzand ko’rish va bolalarning boshlang’ich ijtimoiylashishi, tarbiyalash, tibbiy xizmat ko’rsatish va boshqalar.
Oila va nikoh munosabatlari insoniyatga qadim davrlardan ma'lum. Neolit davridayoq (15-20 ming yil ilgari) ongli Nikoh paydo bo’lganda, odamlar jamoasi paydo bo’lganidayoq ularning birgalikda xo’jalik yuritishdagi va birgalikdagi bola tarbyalashdagi vazifalari tabiiy jinsiyligi, yoshiga qarab (erkak, ayol) ajratishiga asoslangan. Tarixda qayd etilgan oilaviy munosabatlarda farqlar bo’lishiga qaramay hamma oilalarni birlashtiradigan qandaydir umumiylik bor. Bu oilaviy tarzda xayot kechirishdir, bunda insoniyat yashashning yagona imkoniyatini topgan. Olimlar oilaning turli vazifalarini ko’rsatadilar. Biz birinchi navbatda bolani tarbiyalash va rivojlantirishga taaluqlilarigagina to’xtalib o’tamiz.
Oilaning reproduktiv vazifasi
(productio lotincha so’z-qayta ishlab chiqarish, ko’payish). Oilaning muhim bo’lgan vazifalaridan reproduktiv(jamiyatning biologik o’z luksizligini ta'minlash, bolalarni dunyoga keltirish) funksiyasidir. Reproduktiv vazifani inson zotini davom ettirish zaruriyati sababini asoslaydi. Hozirgi kunda 2 3 ta odamdan tashkil topgan oilalar soni ortib bormoqda. Bunday odamlarning aytishlaricha bolalar ota onalarning erkinliklarini cheklaydilar: ta'lim olishda, ishda, malakasini oishirishda, o’zining qobiliyatini amalga oshirishda. Afsuski, bolaga ega bo’lmaslik faqat mavjud bo’lmay, ba'zilari farzand ko’rishga layoqatli bo’lganlarda, farzand orttirmay shunday o’tadiganlar soni Yevropa mamlakatlari oilalarida ortib bormoqda. Buning sabablarini quyidagicha izohlash mumkin: tug’ilishning kamayishi, yosh oilalarning ota onalaridan alohida yashashlari, ajralishlari o’sib borishi sababli bir ota yoki onalik oilalar soni ortib bormoqda, aholining sog’lig’i sifati va mamlakatda sog’lig’ni saqlash rivojlanishi darajasi. Ekspertlarning baholashlari bo’yicha yomon, noqulay ekologik sharoit, axloqsiz hayot kechirish, yomon ovqatlanish, kasalligi va boshqava boshqaturli xil sababli yoshi katta a?olining 10 15% sog’lig’i holati sababli bolaga ega bo’lishi mumkin emas. Iqtisodiy va xo’jalik turmush vazifalari qadimdan oila har doim jamiyatning boshlan?ich xo’jalik tashkiloti bo’lib kelgan. Ov qilish va don etishtirish, hunarmandchilik va savdo oilada har doim vazifalari taqsimlangan bo’lgani uchun mavjud bo’la olgan. Qadimdan ayollar butun uy ishlari bilan mash?ul bo’lganlar, erkaklar kasb hunar bilan shug’ullanganlar. Ilmiy texnik revolyutsiya asriga kelib odamlar hayoti yumushlarining ko’plari(ovqat tayyorlash, kir yuvish, uy tozalash, kiyim tikish va bosh?alar) qisman maishiy xizmat sohasiga yuklatildi. Iqtisodiy vazifasi oila a'zolari uchun boylik to’plash bilan bog’liq bo’lgan: kelin uchun sovg'alar, kuyov uchun qalin, avlodlarga oldiriladigan buyumlar, to’yga, voyaga yetish yoshiga sug’urta qilish, pul mablaglari to’plash. Bizning jamiyatimizda sodir bo’layotgan ijtimoiy iqtisodiy o’zgarishlar oilaning mol mulk to’plash, xususiy mulkka ega bo’lish, turar joyini xususiylshtirish, meros qilib qoldirish va shu kabilar masalalaridagi iqtisodiy vazifasi yanada faollashib bormoqda. Boshlang’ich ijtimoiylashtirish vazifasi. Oila - jamiyatning birlamchi bugini sifatida kup asrlik an'analar, urf-odatlarga tayanib yashaydi. Oila xalkning tayanchi, ma'naviy va axloqiy meros makonidir.Oila tajribasini an'ana, urf-odatlar, marosimlar zamirida ijtimoiy xayot tushunchasi va koidalarini avloddan-avlodga utkazib keladi. Milliy istiklol goyasining kurtaklari, eng avvalo, oilada unib-usadi. Bu jarayonga ota-onalar va bolalarning xamkorligi, karindoshlarning o’z aro yordami, kattalarga izzat - ikrom kursatish, bolalar xa?ida gamxurlik qilish kabi insoniy mehr-oqibat rishtalari ta'sir kursatadi. Oiladagi soglom muxit – yuksak ma'naviy - axloqiy xislatlarni shakllantirish kafolatidir. Oila, maktab va voyaga yetmaganlar bilan ishlash inspekstiyasining ijtimoiy - pedagogik imkoniyatlari, ularning konunga buysunuvchi fukarolarni tarbiyalash yuzasidan birgalikda olib borgan ishlari voyaga yetmaganlar urtasida xuquqbuzarlikning oldini olishni ta'minlaydi.
Oila bola shaxsining shakllanishiga faol ta'sir ko’rsatadigan birinchi va asosiy ijtimoiy guruhdir. Oila ijtimoiy mikromuhitdir va ijtimoiy ta'sir ko’rsati omillaridan biridir. U bolaning jismoniy, psixik va ijtimoiy rivojlanishiga ta'sir ko’rsatadi. Oilaning vazifasi bolani u dunyoga kelgan mamlakat madaniyatiga va bola tabiatiga mos ravishda rivojlanib borishi uchun uni asta sekin jamiyatga kirib borishidan iboratdir. Insoniyat to’plagan ijtimoiy tajribalariga, u tug’ilib o’sayotgan mamlakat madaniyatiga, uning ma'naviy axloqiy qoidalariga, xalq an'analariga bolani o’rgatish ota onalarining majburiy vazifasidir.
Tarbiyaviy vazifasi. Boshlang’ich ijtimoiylashtirish jarayonida bolani oilada tarbiyalash muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Ota-onalar bolaning birinchi tarbiyachilari bo’lganlar va shunday bo’lib ?oladilar. Bolani oilada tarbiyalash murakkab ijtimoiy pedagogik jarayondir. Oiladagi sharoit va muhit bola shaxsi shakllanishiga ta'sir ko’rsatadi. Ota va ona o’z bolasini ardoqlaydi, erkalaydi, tashvishini qiladi, hayot tashvish va qiyinchiliklaridan asraydi. Ota-onalarnig shaxsiy ibratlari bola tarbiyasiga ta'sir ko’rsatishning muhim vositasidir. Uning tarbiyaviy ahamiyati bolaning taqlid etishga qiziqishi, havas qilishga asoslangan. Bilim va tajribalarga ega bo’lmay bola kattalarning qilganlarini takrorlaydi, ularning harakatlariga taqlid qiladilar. Ba'zan bolaning oilada olgan tajribasi bolaning atrof-dunyoga, odamlarga nisbatan yagona o’lchov belgisi bo’lib qolgadi. To’g’ri, ba'zan oilalarda ota-onalari bemor bo’lganida, hayot kechirganlarida, pedagogik madaniyatga ega bo’lmaganlarida va shu kabilarda tarbiya bo’z ilishi mumkin. Albatta bola shaxsi tarbiyasiga shunchaki o’zining borligi bilan ta'sir ko’rsatmaydi, balki qulay ma'naviy-psixologik muhiti, uning a'zolari o’rtasidagi sog’lom munosabatlar bilan ta'sir ko’rsatadi. Rekreativ va psixoterepevtik vazifasi. Rekreativ funksiyasi-o’zaro jismoniy, moddiy, ma'naviy va psixologik yordam ko’rsatish, bir-birining salomatligini mustahkamlash, oila a'zolarinig dam olishini tashkil etishdir. Buning mazmuni oilada inson o’zini to’la himoyalangan deb ?is etadiki, to’la qabul qilingan uning mavqei, tashqi ko’rinishi, hayotdagi muvaffaqiyatlaridan, moddiy ahvolidan qat’iy nazar, oila uni qabul qiladigan boshpana bo’lishidan iborat. "Mening uyim-mening qasrim" iborasi soglom, tinch oila-dunyodagi hamma notinchliklardan vaqtinchalik bo’lsa ham yashirinnishga, dam olib o’z kuchlarni to’plab olishga eng ishonchli va eng yaxshi boshpana degan ma'noni yaxshi ifoda etib beradi. Xotini o’z uyida o’zining xokimining hamma kamsitishlar va tahqirlikga indamay chidab kelgan an'anaviy model endi o’tmishda g’olib ketmoqda. Ko’pchilik ayollar ham endi ishga boradilar va uyga charchab, toliqib qaytadilar. Oilaviy sharoiti yaqinlari bilan munosabatlarda, bolalari bilan bo’lganda kuchlari ancha ancha yaxshi tiklanadi. Oilaning ijtimoiy maqomi va uning turlari. Oila yaxlit sistemali tashkilotdir. Hozirgi zamonda oila oldida turgan muammolardan biri - bu oilaning jamiyatda moslashishidir (adapto-moslashish) ya'ni oilaning zamonaviy muhitda (jamiyatda) hayot sharoitlariga moslashishi hisoblanadi. Moslashish jarayonining asosiy xarakteristikasi bo’lib ijtimoiy maqomi ishtirok etadi, ya'ni oilaning jamiyatda moslashish jarayonidagi holati. Oilaning ijtimoiy maqomini aniqlash uchun uning bir qator to’z ilishi funktsional xarakteristikalarini hamda oila a'zolarining individual xususiyatlarini bilish kerak.
Oila a'zolarining individual xususiyatlari.Bularga ijtimoiy - demografik, fiziologik, psixologik, oila katta a'zolarining patologik odatlari kiradi, hamda bolaning harakteristikalari kiradi: yoshi, bola yoshiga munosib nut?i rivojlnganligi, jismoniy psixologik rivojlanish darajasi; uning ?izi?ishlari va ?obiliyatlari; u boradigan ta'lim tashkilotlari, munosabat va o’?itish muvoffa?iyatlari: o’zini tutishidagi chetlashishlar, patologik odatlari, nutqiy va psixik buzilishlar mavjudligi. Oila a'zolarining individual xususiyatlari, uning to’z ilishi va funktsional ko’rsatkichlari bilan birgalikda kompleks xarakteristikalarini tashkil etadi-oila statusi (lotinchadan status-holati va vaziyati) Oilaning ijtimoiy moslashishi birligi tashkil etuvchisi-oilaning moddiy ahvoli. Oilaning moddiy farovonligi, uning ta'minlanganligi bir necha miqdorli va sifatli ko’rsatkichlar bilan baholanadi. Bular oilaning daromad darajasi, uning hayotiy sharoitlari , buyumlari mavjudligi (ya'ni oila ega bo’lgan buyumlar) hamda uning a'zolarining ijtimoiy-demografik xususiyatlaridan iborat, bu oilaning ijtimoiy-iqtisodiy mavqeini tashkil etadi. Oilaning daromadlari darajasi, hamda turar joyi sharoitlari belgilangan normadan past bo’lsa (tirikchilik minimumi va boshqalar) buning oqibatida oila eng kerakli hisoblangan yegulik, kiyim, turar joyi uchun haq to’lash talablarini qondira olmaydi bunda oila kambag’al hisoblanadi va uning ijtimoiy-iqtisodiy statusi (maqomi) past hisoblanadi. Agar oilaning moddiy ta'minlanishi ijtimoiy normalar minimumiga mos kelsa, ya'ni agarda ongli hayot kechirish uchun asosiy tartiblarni qondira olsa lekin moddiy mablag’i dam olish, ta'lim va boshqatalablarni qondirishga yetmasa unda bunday oila kam ta'minlangan hisoblanadi. Daromadi darajasi va yashash yuqori bo’lib (ijtimoiy normadan ikki barobar ko’p va undan ortiq) faqatgina yashash asosiy talablarini qondirib qolmay yana turli xil xizmatlaridan foydalanish imkoniyati bo’lsa bu oila moddiy ta'minlangan hisoblanadi, yuqori ijtimoiy-iqtisodiy mavqega ega bo’ladi. Oilaning ijtimoiy moslashishi ikkinchi tashkil etuvchisi uning psixologik muxiti-oila-a'zolari kayfiyati ularning hayotiy kechinmalari, bir -biriga munosabati, boshqaodamlarga ishga, atrofdagi xodimlarga qarashlari natijasi sifatida yuzaga keladigan barqaror, musta?kam emotsional kayfiyatdir. Oilaning psixologik kayfiyati holatini ba?olash uchun er-xotinlar o’rtasidagi, bolalar va ota-onalar va yaqin qarindoshlari o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni hisobga olish kerak bo’ladi. Oilaning psixologik kayfiyati holati ko’rsatkichlari quyidagilar hisoblanadi: emotsional erkinligi darajasi, xavotirlanish darajasi, bir-birini tushunish, hurmat qilish.
Xozirgi kunda kundalik nutqda va nazariy tadqiqotlarda ikki tushunchadan keng qo’llaniladi. Yetim (hech kimi yo’qlik) va ijtimoiy yetim (ijtimoiy hech kimi yo’qlik). Yetim bolalar -bu 18 yoshgacha bo’lgan ota-onalari yoki birontasi vafot etgan shaxslardir. Ijtimoiy yetim-bu biologik ota-onalari bor bola, lekin ular qandaydir sababga ko’ra bola tarbiyasi bilan shug’ullanmaydilar va unga g’amxo’rlik ko’rsatmaydilar. Bunday hollarda bu bolalarga g’amxo’rlik qilish vazifasini jamiyat va davlat o’z zimmasiga oladi. Shunday qilib ota-onalari qarovisiz qolgan bolalar kategoriyalariga quyidagilar kiradilar:
Ota-onalari vafot etgan;
Ota-onalik huquqidan mahrum etilgan;
Ota-onalik huquqlari chegaralangan;
Noma'lum, daraksiz yo’q hisoblangan;
Ishga (mehnatga )yaroqsiz (nosog’lom, ish qobiliyati cheklangan);
Jazoni ijro etish koloniyalarida jazo olayotgan;
Jinoyat qilganlikda ayblanish va qamoqqa olingan;
Bolalarni tarbiyalashdan bosh tortgan;
Bola vaqtincha joylashtirilgan davolash ijtimoiy tashkilotlaridan bolani olib ketishdan bosh tortganlar. Vasiylik va qaramog’iga olish-etim bolalarni va ota-onalari qarovisiz qolgan bolalarni boqish,
tarbiyalash, ta'lim berish va ularning xuquq va qiziqishlarini himoya qilish uchun joylashtirish shaklidir.
Vasiylik 14 yoshga yetmagan bolalar ustidan o’rnatiladi, qaramog’iga olish 14 yoshdan 18 yoshgacha bolalar ustidan o’rnatiladi.
Etimolik-jamiyat oldida turgan juda jiddiy muammolaridan biridir. Ota-onasini yo’qotgan bola-bu alo?ida, juda ham fojiali dunyodir, ota va onalik bo’lish e?tiyoji bolaning eng kuchli talablaridan biridir.
Ijtimoiy yetimlik bugungi kunda ko’plab rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar uchun xosdir. Masalan: Amerikalik tadqiqodchilar butun dunyo bo’yicha kasalxonalar, tu?uru?xonalar, ijtimoiy muassasalar tashlab ketilgan chaqaloqlar bilan to’lib ketganligini aytadilar. Ularni turlicha "Voz kechilgan bolalar", "Davlat bolalari", "Tashlab ketish uchun tug’ilganlar" ham deb ataydilar.
BMT halqaro ekspertlarining ma'lumotlari bo’yicha g’arbiy va sharqiy Yevropa mamlakatlarida tashlab ketilgan bolalar sonikeskin oshgani ko’rsatiladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda ham bunday bolalar soni ortib bormoqda.
Bolalarga muhabbat ularga e'tiborli bo’lish O’zbekiston xalqiga qadimdan odatiy bo’lib kelgan. O’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimov bu xususida shunday deydi:
"Insonparvarlik-bu o’zbek xalqining milliy ruhi, ajralmas belgisidir. Ba?ritoshlik va zulm unga yotdir... Bugungi kunda ?am o’zbek oilasi-ezgulik va hayoli bolalarga muhabbat, kattalarni hurmat qilish, yaqilariga nisbatan va birovlarning dardiga g’am-tashvishiga g’amxo’r, mehribonlik timsolidir" Bolalik hozirgi zamon sharoitida bolalarni himoya qilish. Bolalik. hozirgi zamon sharoitida bolalarni ximoya qilish. Bolalik. Yetimlik.. jamiyat yetimligi. qochoq bolalar. Ota-ona zulmidan azob chekuvchi bolalar, nogiron bolalar. Bolalikni qanday ko’rib chiqishi kerak? Birinchidan, alo?ida bolaning rivojlanish jarayoni, uning jamiyatdagi o’rni, aniqrog’i jamiyatning bolalar haqidagi gamxo’rligi. Bolalik Bolalik, katta odamning hayotidan bu rivojlanish jarayoni, bolalikda nima qo’yilgan bo’lsa katta odamning oyoqqa turishida shu asos bo’ladi. Bolaning o’sishi asoslari shu bilan xarakterlanadi-ki , har bir etapda boshqafizik yetishish bo’lib o’tadi., aniq bilish, sezish, rivojlanish, jamiyat hayotining tajribasi. O’sish bilan birgalikda bolaning jamiyatdagi o’rni aniqlanib boradi, qaysiki avvaliga oiladan belgilanadi. Shuning uchun oilaning jamiyat oldidagi javobgarligi katta. Bolalar o’limini oshishi tuqilishning qisqarishi, nogiron bolalarning o’sishi buning hammasi-hozirgi zamon ekonomikasining va mamlakatdagi siyosiy krizisning yakunidir. Aholining hayot tarzining pasayishi bolalarning ma'naviy, fizik, ruhiy sog’lig’ida aytiladi. Bolalar va o’smirlar mamlakat aholi orasida himoyasiz qolishdi. Aniq davlat bolalarni va o’smirlarni himoya qilish usullarining yo’g’ligi ularning xulqida, faoliyatida, muomalasida, jamiyat hulqiga qarshi olib keladi, har xil yo’llar bilan pul topish....
Ilmning krizisga uchrashi, moliyaviy yetishmovchilik pedagog kadrlarning yetishmovchiligiga kelib taqaladi, maktabning jamiyat taraqqiyotidan o’z ilishi. Bu o’sib kelayotgan avlodni o’qitishi va tarbiyasida ko’rinadi. Eng avvalo hozirgi zamon sharoitida bolalarni himoya qilish tajribasini ko’rib chi?ishdan oldin "bolalik" tushunchasida to’xtalmoqchiman. "Bolalik" tushunchasi ko’rib chiqishini
talab etadi. Buning uchun " maktabga olti yoshdan "kitobiga murojat qilish kerak. Ajoyib zamonaviy pedagog Sxaivi Aleksandrovichning kitobiga uning nomi hammaga tanish, har bir o’qituvchiga tashish, uning tajribasi, uning o’qitish va tarbiyalash usuli, o’rganish va andoza olim predmeti bo’ldi.
Bolalikning asosining analizi tarbiyada qarama qarshilik jamiyat pedagogika zarur. Maktabga - olti yoshdan (parcha) "Bolalik-nima" Bolalik tushunchasi -davriy va ruhiy hatda o’zining aniqligini topmaydi. G’alati, uning mazmunining aniq tasavvursiz bolalar, o’sishi, pedagogik ruqnaning asosiy o’rnini aniqlash mumkin emas, yana bolaning harakatini ham. Bolalik insonning birlashishiga hayotdagi aniq davri lekin bu davr keyingilardan nima bilan farq qiladi. Bolalik tushunchasi kichki na odamning to’liq hayoti bilan bog’liq, agar bola hech narsa haqida o’ylamasa o’zining talablarini qondirish boshqaagar boshqahech narsa unga xoxlamasa , o’yindan boshqa, qoniqish va o’yin kulgidek demak u bolalik davrida! Bolalik, o’smasisiz fikr qilish kerak emas., albatta bola kattalarning g’amxo’rligiga va himoyasiga muxtoj. Bu uning bilan bir paytda bizning bolalarga g’amxo’rligimiz aniqlash zarur, kishilardan uni himoya qilish va saqlash zarur.
Xalkaro mikyosda axborot va tajriba almashuvi bilan bog’liq tadbirlar kulami oshmokda. O’quvchi va mutaxassislarni dunyodagi yetakchi ilm - fan va ta'lim muassalarida ukitish imkoniyatlari yaratilmokda. Kobiliyatli bolalar, iste'dodli yoshlarni xorijiy davlatlarda ukitish, kayta tayyorlash va malakasini oshirishga xizmat qiluvchi "Umid", "Ustoz" kabi jamgarmalarning tashkil etilishi buning kafolatidir. O’quvchilarning tugma kobiliyatlari va iste'dodini xar tomanlama rivojlantirish, miliy va umumbashariy axamiyatga molik dunyoviy, ma'naviy boyliklardan baxramand etish, shaxs, jamiyat va atrof - muxit munosabatlarida uygunlikka erishish, "Ustoz - shogird"likning tarixiy an'analari asosida samimiy munosabatlarini urnatish - ta'limni insonparvarlashtirishning negizini tashkil etadi. Ta'limni insonparvarlashrirish jarayoni ukituvchilvrning intellektual - axloqiy imkoniyatlarni ochishning uslub va mexanizmlarini beradi, unga tushangan xolda munosabatda bulishga va uni amalga oshirishga urgatadi. Insonparvarlashtirish ta'lim bilan ijtimoiy munosabatlar urtasidagi ziddiyatlarini bartaraf etadi. Bulajak mutaxassislarni erkin, musta?il, tankidiy fikrlovchi shaxs sifatida kamolga yetkazadi. Bizning eng katta yutugimiz o’z boyligimizga o’z imiz ega bo’lganimizdadir. Binobarin, ularda minnatdorchilik, gurur va ishonch tuygularini tarbiyalashimiz kerak. Ma'naviy, axloqiy mukammallik, vijdonlilik, or - nomuslik, yakinlarga gamxur buling va boshqainsoniy tuygular o’z-o’zidan paydo bo’lib qolmaydi, ularning asosida tarbiya yotadi. Milliy dasturning amalga oshirilishi jarayonida xalkning milliy madaniy, tarixiy an'analari, urf-odatlari, umumbashariy kadriyatlarga asoslangan yoshlarni tarbiyalashning samarali tashkiliy va pedagogik prinstiplari ishlab chikiladi. Ularning asosida yotgag ta'limiy - tarbiyaviy g’oyalarga kura shaxsni tarbiyalash va xar tomonlama kamol toptirish ustuvor kasb etadi. Bunday ustuvorlik kobiliyatli bolalarni qullab - kuvvatlash orkali amalga oshiriladi. Kobiliyatli bolalarni ukitishning zamonaviy psixologik va pedagogik tashkiliy sharoitlari vujudga keladi, ta'lim metodologiyasi ishlab chiqiladi. Iktidorli bolalar ta'lim - tarbiyaning monitoringi shakllanadi. Ilmiy - texnik innovastiya markazi kabi maxsus ta'lim muassasalari tashkil etadi. Bu erda o’quvchi yoshlar o’z kobiliyati, iste'dodini rivojlantiradi, ilmiy - texnika soxasidagi saloxiyatini kengaytiradilar. Xalkaro mikyosda axborot va tajriba almashuvi bilan bog’liq tadbirlar kulami oshmokda. O’quvchi va mutaxassislarni dunyodagi yetakchi ilm - fan va ta'lim muassalarida ukitish imkoniyatlari yaratilmokda.
Qobiliyatli bolalar, iste'dodli yoshlarni xorijiy davlatlarda ukitish, kayta tayyorlash va malakasini oshirishga xizmat qiluvchi "Umid", "Ustoz" kabi jamgarmalarning tashkil etilishi buning kafolatidir. O’quvchilarning tugma kobiliyatlari va iste'dodini xar tomanlama rivojlantirish, miliy va umumbashariy axamiyatga molik dunyoviy, ma'naviy boyliklardan baxramand etish, shaxs, jamiyat va atrof - muxit munosabatlarida uygunlikka erishish, "Ustoz - shogird"likning tarixiy an'analari asosida samimiy munosabatlarini urnatish - ta'limni insonparvarlashtirishning negizini tashkil etadi. Ta'limni insonparvarlashrirish jarayoni ukituvchilvrning intellektual - axlo?iy imkoniyatlarni ochishning uslub va mexanizmlarini beradi, unga tushangan xolda munosabatda bulishga va uni amalga oshirishga urgatadi. Insonparvarlashtirish ta'lim bilan ijtimoiy munosabatlar urtasidagi ziddiyatlarini bartaraf etadi. Bulajak mutaxassislarni erkin, mustaqil, tanqidiy fikrlovchi shaxs sifatida kamolga yetkazadi.
1 Adekvat (lotincha tenlashtirilgan, teng, monand, to’la muvofiq keluvchi) mos kelish.
2 Samotik (yunon tilidan S ota-tana) tana bilan bog’liq, organizmdagi psixika qarama-qarshi bo’lgan holat.
3 Xarakter aksehtuasiyasi – xarakterning alohida xususiyatlarining o’ta kuchli ifodalanishi.
Download 0.73 Mb.
Do'stlaringiz bilan baham:
