O`zbekiston respublikasi xalq talimi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti

Qishloq xo’jaligi ekinlari maydoni 
Barcha xo’jaliklarda, ming gektar hisobida 
1990 
1995 
1996 
1997 
1998 
1999 
2000 
2001 
Barcha 
ekin 
maydonlari 
4194,2 
4165,0 
4007,0 
4140,6 
4029,6 
4019,5 
3778,3 
3438,4 
G’alla 
ekinlari 
maydoni 
1008,1 
1656,5 
1740,5 
1837,6 
1686,7 
1720,5 
1614,0 
1391,6 
Paxta 
maydoni 
1830,1 
1492,8 
1487,3 
1513,1 
1531,6 
1517,4 
1444,5 
1452,0 
Kartoshka, 
sabzavot 
va 
poliz 
ekinlari 
270,1 
238,2 
214,6 
214,9 
229,5 
233,2 
219,0 
216,3 
Yem-
xashak 
maydoni 
1039,7 
731,6 
521,5 
507,8 
497,5 
452,8 
429,0 
330,4 
 
 Dehqonchilik dalachilik, bog’dorchilik va uzumchilikdan iborat. Ekin 
turiga qarab don ekinlari, texnik ekinlar, yem xashak ekinlari, sabzavot va poliz 
ekinlari, kartoshka yetishtiruvchi xo’jaliklarga bo’linadi. Dehqonchilikda tuproq-
iqlim sharoiti qat’iy hisobga olinmog’i zarur. Qishloq xo’jaligi ekinlari hosiliga 
ular o’sayotgan, vegetatsiya davrida yorug’lik, issiqlik va namlikning qulay 
uyg’unligi ta’sir ko’rsatadi. Umuman qishloq xo’jaligida respublikadagi jami ishga 
yaroqli aholining 1/3 qismidan ortiqrog’i mehnat qiladi. Shu bilan birga respublika 
maydonining 2/3 qismidan ko’prog’I qishloq xo’jalik ishlab chiqarishida 
foydalaniladi. Qishloq xo’jaligida dehqonchilikning salmog’i katta. Qishloq 
xo’jaligi yalpi mahsulotining 73 % i dehqonchilik, qolgani esa chorvachilikdan 
olinadi.
Donchilik qishloq xo’jalik ishlab chiqarishning eng muhim sohalaridan 
biridir. Dala ekinlari ulushida donchilik ulushi juda katta. Jahon mamlakatlarida 
donli ekinlardan ko’p tarqalgani bug’doy, sholi, makkajo’xori, arpa, jo’xori, tariq, 

---

53 
suli, javdardir. Donli ekinlarning qishloq xo’jaligida ahamiyati juda katta. U oziq-
ovqat sanoatida va chorva mollari uchun ozuqa tayyorlashda hal qiluvchi rol 
o’ynaydi. Donli ekinlardan bug’doy bilan sholini aholi ko’p iste’mol qiladi. Donli 
o’simliklar o’zida inson organizmi uchun zarur bo’lgan oqsil moddasi va 
uglevodni ko’p saqlaydi. Don va don mahsulotlari non tayyorlashda, makaron 
ishlab chiqarishda , konditerlik mollari tayyorlashda, makaron ishlab chiqarishda, 
konditerlik mollari tayyorlashda, oziqa konsentratlari, konserva tayyorlashda, 
shuningdek, pivo, spirt, kraxmal tayyorlashda, to’qimachilik va sanoatning boshqa 
sohalarida keng qo’llaniladi. Donning davlat oziq-ovqat zahirasi eksport predmeti 
sifatida ham ahamiyati katta. Kuzgi ekiladigan ekinlar ichida kuzgi bug’doy, kuzgi 
javdar va kuzgi arpaning ulushi katta. Dala ekinlari ichida bug’doyning ahamiyati 
alohidadir. Bug’doy eng qimmatli oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlanadigan ekin. 
Bug’doy yetishtirishda shu boisdan ham dunyo dehqonchiligida katta o’rin 
berilgan. Dunyoda kuzgi va bahorgi bug’doyning maydoni 230 mln. ga ni tashkil 
qiladi. Bahorikor donchilik dunyo dehqonchiligida salmoqli o’rin tutadi. Unga 
bahori bug’doy, bahori arpa, bahori suli kiradi. Bahori arpa yem-xashak, oziq-
ovqat va texnika maqsadlarida ishlatiladi.
Arpa donidan un, yorma qlinadi. U pivo va spirt tayyorlash uchun qimmatli 
xom ashyo hisoblanadi. Sulining chorva mollari uchun yem-xashak tayyorlashda 
ulushi katta. Uning tarkibida oqsil, kraxmal, yog’ va vitaminlar ko’p.