O'zbekiston Respublikasida boshqaruv hisobini tashkil etishning rivojlanish yo'nalishlari

Yarim tayyor mahsulotsiz usulda har bir qayta ishlov bo‘yicha, asosan, faqat ishlov berishga ketgan xarajatlar olinadi. Tayyor mahsulot tannarxi xomashyo, dastlabki materiallar xarajatlari, barcha qayta ishlash xarajatlari va boshqa ishlab chiqarish xarajatlarini umumlashtirish bilan aniqlanadi. Bunda faqat tayyor mahsulot tannarxi kalkulyatsiya qilinadi.

• Yarim tayyor mahsulotsiz usulda har bir qayta ishlov bo‘yicha, asosan, faqat ishlov berishga ketgan xarajatlar olinadi. Tayyor mahsulot tannarxi xomashyo, dastlabki materiallar xarajatlari, barcha qayta ishlash xarajatlari va boshqa ishlab chiqarish xarajatlarini umumlashtirish bilan aniqlanadi. Bunda faqat tayyor mahsulot tannarxi kalkulyatsiya qilinadi.

Jarayonli kalkulyatsiyadan odatda ishlov berishning bir necha bosqichidan o’tadigan bir xil mahsulotni ko’plab ishlab chiqarishda foydalaniladi. Bunda mahsulot bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar hisobini vaqtning ma’lum davri bo’yicha yuritish maqsadga muvofiqdir. Kimyo, un yorma, oyna va lak bo’yoq sanoati bunga misol bo’ladi. Xarajatlar bo’linmalar bo’yicha yoki muayyan davrdagi jarayonda to’planadi. So’ngra umumiy xarajatlarning solishtirma xarajatlarini aniqlash uchun ishlab chiqarilgan mahsulot birligi miqdoriga taqsimlanadi.

• Jarayonli kalkulyatsiyadan odatda ishlov berishning bir necha bosqichidan o’tadigan bir xil mahsulotni ko’plab ishlab chiqarishda foydalaniladi. Bunda mahsulot bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar hisobini vaqtning ma’lum davri bo’yicha yuritish maqsadga muvofiqdir. Kimyo, un yorma, oyna va lak bo’yoq sanoati bunga misol bo’ladi. Xarajatlar bo’linmalar bo’yicha yoki muayyan davrdagi jarayonda to’planadi. So’ngra umumiy xarajatlarning solishtirma xarajatlarini aniqlash uchun ishlab chiqarilgan mahsulot birligi miqdoriga taqsimlanadi.
• Bu usulda xarajatlar hisobot davrida alohida bo’linmalar bo’yicha yoki ma’lum vaqt davomidagi jarayonga to’planadi. Har bir bo’linma uchun «Tugallanmagan ishlab chiqarish» scheti ochiladi. Mahsulot birligiga ishlov berilib tayyor bo’lganga qadar u bir necha bo’linma yoki jarayondan o’tadi. Har bir bo’linmada xarajatlar mahsulotga o’tkaziladi. Ishlab chiqarish jarayonining oxirida ushbu xarajatlar mahsulot birligiga ketgan umumiy xarajatlarni aniqlash uchun jamlanadi.
• Management Accounting for Business Decisions,2ndEdition, by Colin Drury, 2012 р.593