O'zbekiston Respublikasida eritilgan flyuslarni ishlab chiqarish Reja

O'zbekiston Respublikasida eritilgan flyuslarni ishlab chiqarish
Reja
1.Flyuslar ishlab chiqarish
2.Alyuminiy qotishmalarini payvandlash uchun aktivlovchi flyuslar
3.Kavsharlashda ishlatiladigan flyuslar

Eritib olingan flyuslar ishlab chiqarish. Eritib olingan flyuslar ishlab chiqarish jarayoni quyidagi asosiy bosqichlar: shixtani tayyorlash, flyusni eritish, dona-dona holga keltirish (granulatsiya) va keyin flyusga ishlov berishdan iborat.
Xom materiallarni eritishga tayyorlash ulami quritish va maydalashdan, amalga oshirilgan hisob asosida shixta tuzishdan iborat. Gigroskopik namini ancha to‘liq chiqarib tashlash uchun materiallar 100°C dan yuqori (yaxshisi, 50 - 200°C) haroratda quritilishi kerak. Xomashyoning ancha namligi shixtani hisoblashda xatoliklarga va flyusdagi kalsiy ftorid miqdorini ozaytiruvchi reaksiyalar jadal kechishiga olib kelishi mumkin. Tashkil etuvchilar alohida-alohida maydalanadi. Maydalash darajasi eritish ishlari elektr yoki alangali pechkada olib borilishiga bog‘liq. Elektr pechkada eritishda shixtaning tashkil etuvchilari zarralari
juda mayda (ko‘ndalang oMchami 2 - 4 mm dan kichik) boMmasligi lozim. Shixtada chang bo'lishi jarayonlar shiddatli kechishiga olib keladi, bu esa shixta pechkadan chiqarib tashianishiga sabab boMadi. Shixta zarralarining diametri 8 - 1 0 mm dan yirik boMmasligi ham zarur, chunki bu holda eritish vaqti uzayadi va elektr energiyasi sarfi ortadi.
Flyusni alangali pechkada eritib olishda shixtaning tashkil etuvchilari mumkin qadar kichik maydalanmogM darkor. Alangali pechkada haroratning bir tekisroq taqsimlanishi flyus tayyorlash jarayoni osoyishta kechishini ta’minlaydi. Bu hoi flyus tayyorlash uchun kichikroq mayda-
155
langan shixtadan foydalanishga imkon beradi, natijada eritib olish jarayonlari osonlashadi va flyus tayyorlash tezlashadi.
Alangali pechkalar flyuslami ko‘plab tayyorlash uchun ishlatiladi va generator gazi bilan isitiluvchi davriy ishlaydigan vannali pechkalardan iborat bo‘ladi.
Elektr pechkalaming ikki turi: flyus maxsus teshik (letok) orqali chiqarib olinadigan qo‘zg‘almas va og‘ma pechkalar ishlatiladi.
«ЦНИИТМАШ» da yaratilgan og‘ma pechkalaming (7.3-rasm) unumdorligi sutkasiga 0,55 t gacha flyusni tashkil etadi. Ular 6inch /, g‘ilof 2, elektrodni osish qurilmasi hamda ho‘l usulda dona-dona qilish moslamalari 5 va 6 dan tashkil topadi.
Sinch burchakli temirdan tayyorlanadi. GMlof silindr shaklida boMib, tub payvandlangan yondevordan iborat. G‘ilof ikkita sapfada o'matilib, pishang 7 yordamida osongina og‘diriladi.
Pechkaning qoplamasi bir necha qatlamdan tarkib topadi: gMIof ichiga 5 - 10 mm qalinlikdagi asbest qatlami yotqiziladi, keyin chorak g‘isht qalinligida olovga chidamli g‘isht qatlami 14 teriladi. Tubda joylashgan g‘isht qatlami ustiga poMat plita 11, uning ustiga esa 300 - 350 mm diametrli ko‘mirIi elektrod boMagi 12 qo‘yiladi, u pechkaning ish bo‘shlig‘i podinasi vazifasini o‘taydi. Keyin pechka qoplamasi 15 taqiladi.
Qoplama 70% elektrod massa yoki koks (donalarining oMchami 3mm dan to changgacha) va 30% qumdan iborat. Qoplama hosil qilish uchun pechka ichiga tunukadan qilingan, eritish bo‘shlig‘i shaklidagi andoza qo'yiladi, keyin andoza bilan olovga chidamli g‘isht qatlami orasidagi bo‘shliq yuqorida aytilgan aralashma bilan toMdirilib, qoplama o‘tga toblab qizdiriladi. Tonnaji uncha katta boMmagan (50 - 70 kg) elektr pechkalarda qoplama o'm iga suv bilan sovitiladigan metall (poMat yoki mis) qolipdan ham foydalaniladi.
Pechkaning eritish bo‘shligM tepadan qopqoq 13 bilan berkitiladi. GMlof ish vaziyatida qotirish (stoporlash) tilchasi va tashlama planka 8 vositasida qotirib qo‘yiladi.
Elektrod osib qo'yiladigan qurilma yo‘naltiruvchi steijen 4 va naychasimon halqa (oboyma) dan hamda unga elektrod uchun mahkamlangan qismi 9 dan tuzilgan. Halqa 3 ning yo‘naltiruvchi steijen 4 dagi vaziyati maxovikcha 16 li qotirish vinti bilan qotirib qo‘yiladi. Elektrodli qo‘zg‘aluvchi qism kontryuk 10 yordamida muvozanatlangan. Elektrod koфusdan asbest qistirmalar vositasida ajratib qo‘yilgan (izolatsiyalangan).
Flyusni ho‘l usulda dona-dona qilish uchun 0,5m3 sig‘imli bak 5 va to‘rli savat 6 moMjallangan boMib, savatda flyus to‘planadi. Elektr pechkalar TC-150-3, ТСД-1000, ТСД-2000 yoki TC-1000 va boshqa mos quvvatli hamda kuchlanishli payvandlash transformatorlaridan tok bilan ta’minlanadi.
Flyuslami eritishda yuz beruvchi jarayonlami quyidagi tarzda tasavvur qilish mumkin.
100 °C gacha haroratda shixtadan gigroskopik namlik bugManib ketadi. Kristallanish namligi shixtaning tashkil etuvchilaridan butun vaqt mobaynidan to и erigunga qadar chiqib ketadi. Bunda, agar shixta tarkibiga kalsiy florid kirsa, и holda suv bugMari и bilan o‘zaro ta’sirlashib, vodorod ftorid hosil qiladi.
СаСОз, MgCCh, МпСОз karbonatlari (ulaming birinchi ikkitasi ayrim flyuslar shixtasining tarkibiga anchagina miqdorda kiradi, qolgani esa tasodifiy aralashmalar ko‘rinishida ishtirok etadi), 500 - 900°C haroratda butkul parchalanadi:
СаСОз -» CaO + CO2 va hokazo.
Qattiq holatda marganets oksidlarining katta qismLparchalanib, ular kislorodga boyroq birikmalardan kislorodi kamroq birikmalarga ushbu sxema asosida o‘tadi:
MnO> —> МП2О3 —> МП3О4
Ayni vaqtda qattiq uglerod va uning oksidi hisobiga marganets oksidlari qayta tiklanadi.
Kuchli oksidlovchilar hisoblangan marganets oksidlari shixtadan oltingugurt yonib tugashiga yordam beradi.
Flyuslar shixtasi batamom eriguncha uning tashkil etuvchilari o‘rtasida yuz beruvchi asosiy jarayonlar ana shulardan iborat.
Shixta eriyotganda uning alohida tashkil etuvchilari jadal o'zaro ta’­ sirlashadi va kimyoviy birikmalar: silikatlar, titanatlar* alyuminatlar va boshqalar hosil boiadi.
Plavik shpati silikatlar yuzaga kelishida qatnashmaydi, aftidan, erituvchi vazifasini bajaradi. Lekin yuqori (1500 - 1600°C) haroratda kalsiy florid kremniy qo‘shoksidi bilan o‘zaro ta’sirlashib, uchuvchan kimyoviy birikma - kremniy ftorid hosil qiladi.
Mazkur reaksiya flyuslarni eritishda ftoming yo‘qolish manbalaridan biri sanaladi.
Eritmada qattiq uglerod hisobiga marganets yuqori oksidlari va temir oksidlarining qayta tiklanish reaksiyalari davom etadi, flyusning oksidlash qobiliyati pasayib va uning harorati ko‘tarilib borgani sari, ko‘proq issiqlik sarflanishini hamda qayta tiklanish sharoitini talab qiluvchi reaksiyalar avj olib boradi.
Temir sulfldning marganets (II) - oksid bilan o‘zaro ta’sirlashish reaksiyasi yaxshi sifatli flyus olish nuqtayi nazaridan katta ahamiyatga ega:
FeS + MnO —> MnS + FeO
Bu reaksiya natijasida suyuq poMatda yaxshi eriydigan temir (II) - sulfid suyuq po‘latda deyarli erimaydigan marganets (II) - sulfidga aylanadi. Shu sababli, ko‘p marganetsli flyuslar ostida avtomatik payvandlashda chok metaliga oltingugurt deyarli oMmaydi.
Flyusdagi fosfor . miqdorini kamaytirish uchun pechka vannasiga cho'yan yoki poMat qipig‘i ko‘rinishidagi metall qo‘shimcha qo'shiladi (eritma og‘irligining 10 - 25% hisobida). Bunda flyus pechkasining podinasida flyus qatlami tagida suyuq metall vannasi yuzaga keladi. Metall va shlakli fazalar orasida ushbu reaksiya kechadi:
(МпО)з P2O5 + 11 Fe -► 3 MnO + 2 Fe3P + 5 FeO - 47700 kal.
Mazkur reaksiya natijasida flyusdagi fosfor miqdori ancha kamayadi. Metall qo‘shimchadan keyingi eritishlarda ham qayta-qayta foydalanish mumkin.
Flyusni eritish oxirida yuzaga keluvchi yuqori haroratlarda uning tashkil etuvchilaridan eng uchuvchanlari, masalan, ishqoriy metallar kaliy va natriy birikmalari bugManib ketadi.
Shunday qilib, flyus eritish pechkasining vannasida yuqorida aytilgan jarayonlar kechishi natijasida bir jinsli qorishma vujudga keladi, u muayyan kimyoviy tarkibiga hamda talab etiluvchi flzik va mexanik xossalarga ega boMadi.
Flyus ikki usulda - hoM va quruq usullarda dona-dona holga keltiriladi. Ho‘l usulda, eritilgan flyus suvli bakka jildiratib qo‘yiladi. Sovuq suvga tushgan flyus nisbatan mayda zarralarga maydalanadi. Quruq usulda dona-dona qilishda flyus metall qoliplarga quyilib, sovigandan keyin mexanik usulda maydalanadi. HoM usulda dona-dona qilish qulayroq, chunki nafaqat shishasimon, balki pemzasimon flyus olishga imkon beradi. Pemzasimon flyus elektr pechkada, eritmani ancha o‘ta qizdirib, keyin hoM usulda dona-dona qilgan holda eritiladi. Bundan tashqari, hoM usulda dona-dona holga keltirishdan keyin flyusni maydalash osonlashadi va changsimon ko‘rinishdagi chiqindiiar ancha kam hosil boMadi.
Flyus hoM usulda dona-dona qilingandan so‘ng, 150 - 250°C haroratda quritiladi. Ishlatishga tayyor boMgan flyusda 0,1% dan ziyod namlik boMmasligi kerak. Flyusni maydalash va elash uni tayyorlashning oxirgi operatsiyalaridir. Zarralarining oMchami flyusning vazifasiga qarab belgilanadi.
Pechkada eritish vaqtida flyusning sifati sovigan eritma namunasining tashqi ko‘rinishiga qarab nazorat qilinadi.
Foydalanishga tayyor boMgan flyus ushbu nazoratdan o‘tkaziladi: kimyoviy tarkibi aniqlanadi, granulometrik tarkibi va hajmiy og‘irligi tekshiriladi, tashqi ko‘rinishi bo‘yicha bir jinsliligi hamda donalarining bir jinsliligi tekshiriladi, namlik miqdori aniqlanadi. Ushbu sinovlar flyusning barcha payvandlash xossalarini qamraydi va shu bois ulaming sifatini aniqlash yetarli boMadi. Biroq amaliyotda sifatli flyuslar olish kafolati yuqoriroq boMishi uchun ulaming g‘ovak va darzlar yuzaga kelishiga moyilligi ham sinaladi.