O’zbekiston respublikasioliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi


Investitsion portfelning mohiyati, uni shakllantirishning maqsadlari


Download 260.04 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/4
Sana28.10.2023
Hajmi260.04 Kb.
#1730748
1   2   3   4
Bog'liq
rayhona moliya 7022 1

2.Investitsion portfelning mohiyati, uni shakllantirishning maqsadlari 
va tamoyillari .  
Investitsiya portfeli korxonalar investorning investitsiya maqsadlariga 
muvofiq shakllantirilgan, investitsiya faoliyatini amalga oshirish uchun 
mo'ljallangan va yaxlit boshqaruv ob'ekti sifatida ko'rib chiqiladigan real va 
moliyaviy investitsiya ob'ektlari deb atashadi.


11 
Investitsiya portfelini shakllantirishning asosiy maqsadi eng samarali va xavfsiz 
investitsiya loyihalari va moliyaviy vositalarini tanlash orqali korxonaning 
investitsiya strategiyasini amalga oshirishni ta'minlashdir.
Ushbu maqsadlarga erishish uchun korxonaning investitsiya portfelini 
shakllantirish ma'lum ilmiy printsiplarga asoslanishi kerak, ular quyidagilardan 
iborat:korxonaning investitsion va umumiy strategiyasini amalga oshirish
portfelning investitsiya manbalariga muvofiqligi; rentabellik va risk nisbatlarini 
optimallashtirish; rentabellik va likvidlik nisbatlarini optimallashtirish;portfel 
boshqarilishini ta'minlash.
Investitsion portfelni shakllantirish maqsadi tijorat tashkilotining umumiy 
maqsadi bilan aniq bog'liq bo'lishi va unga erishishga yo'naltirilgan bo'lishi kerak.
Investitsion portfelni shakllantirishning aniq maqsadlari quyidagilar bo'lishi 
mumkin:biznes qiymatining o'sishi; faoliyat doirasini kengaytirish; foydani 
ko'paytirish va investitsiya xavfini minimallashtirish;investitsiya portfelining 
etarlicha likvidligini ta'minlash; korxonaning moliyaviy holatini yaxshilash va 
boshqalar.
Investitsiya portfeli ikki qismdan iborat: real investitsiyalar portfeli (real 
investitsiya loyihalari portfeli) va qimmatli qog'ozlarning investitsiya portfeli 
(moliyaviy vositalar). Amalda, korxona hajmi, moliyaviy holati va olib borilayotgan 
investitsiya siyosatiga qarab, investitsiya portfeli bir qismdan iborat bo'lishi mumkin 
- real investitsiyalar portfeli yoki moliyaviy vositalar portfeli.
Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu portfellar mohiyati, yo'nalishi, ular asosida hal 
qilingan vazifalar va boshqa jihatdan bir-biridan sezilarli darajada farq qiladi. Ushbu 
xususiyatlarni batafsilroq ko'rib chiqing.
Haqiqiy investitsiyalar portfeli (real investitsiya loyihalari portfeli). Haqiqiy 
investitsiyalar korxonaning investitsion faoliyatining asosi bo'lib, quyidagilarga 
yo'naltirilgan:


12 
Yangi qurilish, rekonstruktsiya va ishlab chiqarishni texnik qayta jihozlash, 
modernizatsiya qilish, yangi uskunalar va texnologiyalarni sotib olish uchun; 
korxonalarni aylanma mablag'lar bilan ta'minlash; nomoddiy aktivlarni sotib olish.
Bundan kelib chiqadiki, real investitsiyalar portfelini shakllantirish va amalga 
oshirish birinchi navbatda korxonani rivojlantirishga (faoliyat doirasini kengaytirish, 
biznes qiymatini oshirish) yo'naltirish orqali korxonani innovatsion rivojlanish 
yo'liga o'tkazish, mahsulot (xizmatlar, ishlar) ishlab chiqarish hajmini oshirish, 
mahsulot sifatini yaxshilash, yaxshilash. Ishlab chiqarishning barcha omillaridan 
samarali foydalanish, shu bilan birinchi navbatda operatsion faoliyat natijasida pul 
oqimlari o'sishini ta'minlaydi. Bu real investitsiyalar portfelining moliyaviy 
investitsiyalar portfeliga nisbatan birinchi ustunligi. Ikkinchi afzallik shundaki, real 
investitsiyalar moliyaviy investitsiyalarga nisbatan yuqori rentabellikni va 
inflyatsiyadan yuqori himoya qilishni ta'minlaydi.
Haqiqiy investitsiyalar portfelining moliyaviy investitsiyalar portfeliga 
nisbatan kamchiliklari quyidagilardan iborat:kapitalning yuqori intensivligi; real 
investitsiya ob'ektlarining eskirishi xavfi yuqori; real investitsiyalar portfelini 
boshqarishning yanada murakkab jarayoni;past likvidlilik.
Investitsiya loyihalarini tanlashda va ularni real investitsiyalar portfeliga 
kiritishda quyidagi shartlarga rioya qilish kerak: investitsiya loyihasining 
korxonaning asosiy strategiyasiga muvofiqligi; investitsiya loyihasini amalga 
oshirishning yuqori iqtisodiy maqsadga muvofiqligi;investitsiya loyihasini amalga 
oshirish uchun investitsiya manbalarining mavjudligi; investitsiya loyihasining 
rentabelligi va tavakkalchiligi o'rtasidagi optimal nisbat.
Haqiqiy investitsiyalar portfeliga kiritilgan investitsiya loyihalarini amalga 
oshirish korxonaning rivojlanishiga va kelajakda uning barqaror moliyaviy holatini 
ta'minlashga yordam beradi.


13 
Ta'kidlash kerakki, real investitsiyalar portfeli va qimmatli qog'ozlarning 
investitsiya portfeli bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, bu ayniqsa ularni 
shakllantirish manbalariga taalluqlidir.
Ularning fikriga ko'ra, bitta narsani birlashtirish kerak - yaqin va uzoq kelajak 
uchun korxona tomonidan rejalashtirilgan asosiy maqsadlarni amalga oshirishga 
e'tibor qaratish.
Qimmatli qog'ozlarning investitsiya portfeli. Qimmatli qog'ozlarning 
investitsiya portfeli deganda odatda investorning strategik maqsadiga erishish uchun 
shakllantirilgan jismoniy yoki yuridik shaxsga tegishli qimmatli qog'ozlar 
tushuniladi.
Qimmatli qog'ozlar portfeli, qoida tariqasida, turli xil qimmatli qog'ozlar: 
aktsiyalar (oddiy va imtiyozli), obligatsiyalar, shuningdek hosilaviy qimmatli 
qog'ozlardan shakllanadi. Hosil bo'lgan qimmatli qog'ozlarga kafilliklar, optsionlar, 
ekspeditorlar, fyucherslar, huquqlar kiradi.
Portfelni shakllantirish mezonlariga qarab investorlarning quyidagi turlarini 
ajratish mumkin: strategik, portfelli va spekulyativ.
Strategik investorlar ular ma'lum bir korxonaga egalikni ta'minlash, emitent 
kompaniyasini boshqarish va nazorat qilishda qatnashish uchun katta miqdordagi 
qimmatli qog'ozlar paketlarini sotib olishadi va hokazo. Aksiyalar qiymatining 
rentabelligi ular uchun unchalik qiziqmaydi.
Portfel investorlari qimmatli qog'ozlarning yalpi daromadliligidan manfaatdor. 
Davlat va korporativ qimmatli qog'ozlarning uyg'unligiga qarab, portfel 
investorlarini qo'rqoq, mo''tadil va tajovuzkorlarga bo'lish mumkin. Shoshqaloq 
investor o'z portfelini asosan davlat qimmatli qog'ozlari hisobiga shakllantiradi, 
minimal xavf bilan barqaror daromad olishga intilayotgan mo''tadil investor esa 
davlat va xususiy qimmatli qog'ozlarning taxminan teng nisbatiga ega, agressiv 


14 
investor portfelida nodavlat qimmatli qog'ozlar ustunlik qiladi (eng xavfli bo'lganlar) 
ulardan korporativ).
Spekulyativ sarmoyadorlar ular ma'lum vaqtdan keyin faqat keyingi sotish 
uchun qimmatli qog'ozlarni sotib olishadi. Ushbu investorlar qisqa vaqt ichida 
daromadni ko'paytirishga intilishadi. O'z strategiyasini amalga oshirish uchun ular 
yangi tashkil etilgan kompaniyalarning xavfli aktsiyalarini sotib olishlari kerak.
Investor turiga qarab tegishli turdagi qimmatli qog'ozlar portfeli 
shakllantiriladi.
Ta'sis etilgan qimmatli qog'ozlarning investitsion xususiyatlariga qarab 
portfelning uch turi ajratiladi:
O'sish portfeli;daromad portfeli; o'sish va daromad portfeli.
O'sish portfeli ularning aktsiyalarining almashinuv qiymati oshishi taxmin 
qilinayotgan kompaniyalar aktsiyalaridan shakllantiriladi.
Ushbu turdagi portfelning maqsadi dividendlar olish bilan birga portfelning 
bozor qiymatini oshirishdir. Biroq, dividend to'lovlari to'liq hajmda amalga 
oshiriladi, shuning uchun bu guruhga kiritilgan portfel turlarini aniqlaydigan 
portfelga kiritilgan aktsiyalar yig'indisining bozor narxining o'sish sur'ati.
O'sish portfelining uchta kichik turi mavjud:tajovuzkor o'sish portfeli; 
konservativ o'sish portfeli;o'rtacha o'sish portfeli.
Agressiv o'sish portfeli kapital daromadlarini maksimal darajada oshirishga 
qaratilgan. 
Ushbu 
turdagi 
portfel 
tarkibiga 
tez 
rivojlanayotgan 
yosh 
kompaniyalarning aktsiyalari kiradi. Ushbu turdagi portfelga sarmoya kiritish juda 
xavfli, ammo ayni paytda ular eng yuqori daromad keltirishi mumkin.
Konservativ o'sish portfeli ushbu guruh portfellari orasida eng kam xavfli 
hisoblanadi. U asosan bozor qiymatining past, ammo barqaror o'sishi bilan 
tavsiflanadigan yirik taniqli kompaniyalarning aktsiyalaridan iborat. Portfel tarkibi 


15 
uzoq vaqt davomida barqaror bo'lib qolmoqda. Ushbu turdagi portfel kapitalni 
saqlashga qaratilgan.
O'rtacha o'sish portfeli - bu tajovuzkor va konservativ o'sish portfelining 
investitsion xususiyatlarining yig'indisi. Ushbu portfel tarkibiga ishonchli uzoq 
muddatli qimmatli qog'ozlar bilan bir qatorda tarkibi vaqti-vaqti bilan 
yangilanadigan xavfli aktsionerlik vositalari ham kiritilgan. Shu bilan birga, 
kapitalning o'rtacha o'sishi va investitsiya xavfining o'rtacha darajasi ta'minlanadi. 
Ishonchlilik konservativ o'sishning qimmatli qog'ozlari, rentabellik esa agressiv 
o'sishning qimmatli qog'ozlari bilan ta'minlanadi. Portfelning bu turi eng keng 
tarqalgan portfel modelidir va yuqori xavfga moyil bo'lmagan investorlar orasida 
juda mashhur.
Daromadlar portfeli yuqori joriy daromadlarni olishga qaratilgan - foizlar va 
dividendlar to'lash. Daromadlar portfeli asosan bozor qiymatining o'sishi va yuqori 
dividendlar bilan xarakterlanadigan daromad zaxiralaridan iborat; aloqalar 
investitsiya mulki yuqori joriy to'lovlar bo'lgan boshqa zanjirli qimmatli qog'ozlar. 
Ushbu turdagi portfelning o'ziga xos xususiyati shundan iboratki, uni yaratishda 
maqsad konservativ investor uchun maqbul bo'lgan minimal darajadagi 
tavakkalchilik darajasiga mos keladigan daromad olishdir. Shu munosabat bilan 
portfel investitsiyalarining ob'ekti bo'lib, barqaror to'lanadigan foizlar va almashuv 
kursi qiymatining yuqori nisbati yuqori bo'lgan ishonchli fond birjalari hisoblanadi.
Daromad portfelining ikkita kichik turi mavjud:
1) doimiy daromad portfeli;
2) daromadli qimmatli qog'ozlar portfeli.
Doimiy daromad portfeli yuqori darajadagi ishonchli qimmatli qog'ozlardan 
shakllanadi va minimal risk bilan o'rtacha daromad keltiradi.
Daromadlar portfeli yuqori daromadli korporativ obligatsiyalar, o'rtacha 
tavakkalchilik darajasi yuqori daromadli qimmatli qog'ozlardan iborat.


16 
O'sish va daromadlar portfeli U fond bozorida mumkin bo'lgan yo'qotishlarni 
oldini olish maqsadida, bozor qiymatining pasayishi natijasida ham, past dividendlar 
yoki foizlar to'lovlari natijasida ham olinadi. Ushbu portfelga kiritilgan moliyaviy 
aktivlarning bir qismi egasiga kapital qiymatining o'sishiga, boshqasi esa 
daromadning oshishiga olib keladi. Daromadning bir qismini yo'qotish boshqasining 
o'sishi bilan qoplanishi mumkin.
Ushbu portfelning ikkita pastki turi mavjud:
1) ikki tomonlama foydalanish portfeli;
2) muvozanatli portfel.
Ikki maqsadli portfel tarkibiga investitsiya qilingan kapitalning o'sishi bilan 
uning egasiga yuqori daromad keltiradigan qimmatli qog'ozlar kiradi. Bunday holda, 
biz ikki maqsadli investitsiya fondlarining qimmatli qog'ozlari haqida gapiramiz. 
Ular o'zlarining ikki xil aktsiyalarini chiqaradilar: birinchisi - yuqori daromad 
keltiradilar, ikkinchisi - sarmoyalar ko'payadi. Portfelning investitsion xususiyatlari 
ushbu qimmatli qog'ozlarning portfel tarkibidagi ahamiyati bilan belgilanadi.
Balanslangan portfel nafaqat daromadlar balansini, balki qimmatli qog'ozlar 
bilan operatsiyalarni amalga oshirish bilan bog'liq xavfni ham o'z ichiga oladi va 
shuning uchun ma'lum darajada tez rivojlanayotgan bozor qiymati va yuqori 
daromadli qimmatli qog'ozlardan iboratdir. Portfel yuqori xavfli qimmatli 
qog'ozlarni o'z ichiga olishi mumkin. Qoidaga ko'ra, ushbu portfelga oddiy va 
imtiyozli aksiyalar, shuningdek obligatsiyalar kiradi. Bozor kon'yunkturasiga qarab, 
ushbu portfelga kiritilgan ushbu yoki boshqa vositalar mablag'larning katta qismini 
investitsiya qiladi.
Zamonaviy amaliyot shuni ko'rsatadiki, tarkibiy jihatdan bir hil bo'lgan portfel 
egasi uchun standart daromad keltirmaydi. Shuning uchun diversifikatsiyalangan 
portfel, turli xil qimmatli qog'ozlarga ega bo'lgan portfel ko'proq tarqalgan.


17 
Moliya bozorining hozirgi holati bizni uning o'zgarishiga tez va etarli darajada 
javob berishga majbur qiladi, shuning uchun qimmatli qog'ozlarning investitsiya 
portfelini boshqarishning roli keskin oshib boradi va likvidlik, daromadlilik va xavf 
o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni topadi, bu bizga eng maqbul portfel tuzilmasini 
tanlashga imkon beradi.
Amalda, qimmatli qog'ozlar portfelini boshqarishning ikki yo'li mavjud - 
mustaqil va ishonchli (ishonchli).
Birinchi usul - bu fond portfeli bilan bog'liq bo'lgan barcha boshqarish 
funktsiyalarini, uning egasi mustaqil ravishda bajarish.
Ikkinchi usul - bu portfelni boshqarish funktsiyalarining barchasini yoki ko'p 
qismini boshqa yuridik shaxsga ishonch shaklida berish (qimmatli qog'ozlar bilan 
ishonchli operatsiyalar). Bunday ishonchli (ishonchli) tijorat banklari (ularning 
ishonch bo'limlari) bo'lishi mumkin; banklar tomonidan tuzilgan ishonchli 
kompaniyalar; investitsiya banklari va fondlari.
Qimmatli qog'ozlar portfelini boshqarishning mustaqil usuli bilan korxonada 
maxsus tarkibiy bo'linma (fond bo'limi) tashkil etiladi. Ushbu bo'limning vazifalari 
quyidagilardan iborat: portfelning maqsadlari va turlarini aniqlash; portfelni 
boshqarish strategiyalari va taktikalarini ishlab chiqish; maqsadlar doirasida 
qimmatli qog'ozlar harakatini operativ rejalashtirish; portfelni boshqarish bilan 
bog'liq operatsiyalarni amalga oshirish; portfelga kiritilgan qimmatli qog'ozlar 
tarkibi, tarkibi va harakati dinamikasiga ta'sir qiluvchi omillarni tahlil qilish va 
aniqlash; fond portfeli tarkibi va tuzilishini tartibga solishga yo'naltirilgan amaliy 
qarorlarni qabul qilish va amalga oshirish.
Investitsion portfel tushunchasi .Investitsiya portfeli-bu korxonaning ishlab 
chiqilgan investitsiya strategiyasiga muvofiq investitsiya faoliyati uchun 
mo'ljallangan maqsadli shakllantirilgan real va moliyaviy investitsiya ob'ektlari 
to'plami.  


18 
Investitsiya portfelini shakllantirishning asosiy maqsadibalkim u eng samarali 
va ishonchli investitsiyalarni tanlab, ishlab chiqilgan investitsiya siyosatining 
amalga oshirilishini ta'minlash sifatida shakllantirilgan. Tanlangan investitsiya 
siyosatining yo'nalishiga va investitsiya faoliyatini amalga oshirishning o'ziga xos 
xususiyatlariga qarab aniq maqsadlar tizimi belgilanadi. Har qanday investitsiya 
portfelini shakllantirishda investor aniq maqsadlarni qo'yadi:zarur rentabellik 
darajasiga erishish;kapitalning o'sishi;
Investitsiya xavflarini minimallashtirish;
Investitsiya qilingan mablag'larning investor uchun maqbul darajada likvidligi.
Investitsion portfelni shakllantirishdagi ustuvor maqsadlarni hisobga olish 
tegishli tartibga solish ko'rsatkichlarini aniqlash uchun asos bo'lib, ular investitsiya 
portfeliga investitsiyalarni tanlash va baholash mezoni bo'lib xizmat qiladi. Qabul 
qilingan ustuvorliklardan kelib chiqib, investor bunday mezon sifatida kapital 
qiymatini, daromadlarni, qabul qilinadigan investitsiya tavakkalchiliklari darajasi, 
likvidlikni oshirish uchun chegara qiymatlarini belgilashi mumkin. Investitsion 
portfelning bir qismi sifatida har xil investitsiya xususiyatlariga ega bo'lgan 
ob'ektlarni birlashtirish mumkin, bu sizga individual investitsiya ob'ektlari uchun 
tavakkalchilikni jamlashda etarli umumiy daromad olishga imkon beradi.
Asosiy shakllantirish maqsadiinvestitsiya portfeli uning investitsiya 
strategiyasini amalga oshirishni ta'minlashdan iborat. Agar korxonaning investitsiya 
strategiyasi faoliyatni kengaytirishga yo'naltirilgan bo'lsa (ishlab chiqarish va sotish 
hajmini oshirish, ko'rsatilgan mahsulotlar yoki xizmatlar hajmini oshirish), u holda 
asosiy investitsiyalar investitsiya loyihalariga yoki ishlab chiqarish bilan bog'liq 
aktivlarga kiritiladi, mavjud (rejalashtirilgan) investitsiyalar boshqa ob'ektlarga 
(qimmatli qog'ozlarda) kiritiladi. Yoki bank depozitlari) va ularga nisbatan 
bo'ysunuvchi bo'ladi, bu, masalan, joylashtirish vaqti va hajmiga ta'sir qiladi.
Betonga erishish rentabellik darajasijoriy davrda oldindan belgilangan chastota 
bilan doimiy daromadni o'z ichiga oladi. Bu bank depozitlari bo'yicha foiz to'lovlari, 


19 
ko'chmas mulk ob'ektlari (ko'chmas mulk, yangi uskunalar) ekspluatatsiyasidan 
rejalashtirilgan daromad, tegishli ravishda aktsiyalar va obligatsiyalar bo'yicha 
dividendlar va foizlar bo'lishi mumkin..
Joriy daromadni olish kompaniyaning to'lov qobiliyatiga ta'sir qiladi va pul 
oqimlarini 
rejalashtirishda 
hisobga 
olinadi-bu 
maqsad 
asosiyportfelni 
shakllantirishda, ayniqsa mablag'larni qisqa muddatli taqsimlash sharoitida 
(masalan, mablag'lar ortiqcha bo'lsa va joriy davrda uni ishlab chiqarish 
maqsadlarida ishlatish mumkin emasligi yoki maqsadga muvofiq emasligi).
Sarmoyaviy daromadvaqt o'tishi bilan ularning qiymatining oshishi bilan 
ajralib turadigan ob'ektlarga investitsiya qilishda taqdim etiladi.Bu investorga 
daromad keltiradigan qiymatning oshishi. Bunday investitsiyalar mablag'larni 
joylashtirishning uzoqroq vaqtini o'z ichiga oladi va uzoq muddatli 
hisoblanadi.Investitsion xatarlarni minimallashtirish investitsiya kapitali bozorida 
yuz berayotgan shoklardan sarmoyalarning himoyasizligini va daromadlar 
barqarorligini anglatadi. Rejalashtirilgan darajadagi sarmoya va daromadni 
qaytarish ehtimoli yuqori bo'lgan va sizga ushbu maqsadga erishishga imkon 
beradigan ob'ektlarni tanlash.
Shu bilan birga, xavflarni minimallashtirish har doim ham salbiy oqibatlar 
ehtimolini to'liq bartaraf etmaydi, balki investor tomonidan talab qilinadigan 
daromadni ta'minlash bilan birga ularning maqbul darajasiga erishishga yordam 
beradi. Bu investorning tavakkalchilikka bo'lgan munosabatiga bog'liq.
Ta'minot investitsiya qilingan mablag'larning etarlicha likvidligibu naqd pulga 
investitsiyalarning tez va bir maromda (ahamiyatsiz yo'qotilishisiz) muomalada 
bo'lishi yoki ularni tezkor amalga oshirish imkoniyatini anglatadi.Ushbu maqsadga 
fond bozorida barqaror talabga ega bo'lgan moliyaviy aktivlarga (taniqli 
kompaniyalar aktsiyalari va obligatsiyalari, davlat qimmatli qog'ozlari) pul 
mablag'larini joylashtirishda erishish mumkin.


20 
Jahon amaliyotida davlat zayomlari xavfsizdir (xavf-xatarsiz), ammo ulardan 
keladigan daromad kamdan-kam hollarda o'rtacha bozor darajasidan oshadi va 
investitsiyalarda sezilarli o'sish kuzatilmaydi. Qimmat baho qog'ozlarboshqa 
emitentlarning haqiqiy investitsiya loyihalari investorga ko'proq daromad keltirishi 
mumkin (hozirgi va kelajakda), ammo mablag'larni qaytarish va daromad olish 
borasida yuqori xavf mavjud. Investitsiya ob'ektlari, investitsiyalarning o'sishi eng 
kam likvid hisoblanadi - eng kam likvidlilik ko'chmas mulkka ega.

Download 260.04 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling