O'zbekiston tarixi
Rossiya MDA, 1318-fond, 1-ro‘yxat, 715-ish, 107-varaq; M.Matkarimov. Xorazm
Download 6.43 Mb. Pdf ko'rish
|
a Sagdullayev uzb tarix
|
1
Rossiya MDA, 1318-fond, 1-ro‘yxat, 715-ish, 107-varaq; M.Matkarimov. Xorazm Respublikasi: davlat tuzilishi, Nozirlari va iqtisodi. - Urganch, 1993. 18- 19-betlar. 176 Xorazm xalqining obro„-e‟tiborli va savodli farzandlari edilar. Xalq ommasi bu hukumatga xayrixoh bo„lib, uni qo„llab-quwatlar edi. XXShR o„z Konstitutsiyasi doirasida mustaqil davlat sifatida Xorazm xalqining tub manfaatlariga javob bera oladigan ichki va tashqi siyosat olib bordi. Konstitutsiyaviy tartib-qoidalar asosida o„lkadagi 22 tumanning (Xiva xonligida 20 tuman va 2 noiblik bo„lgan) hammasida 1920-yilning aprel- may oylarida mahalliy Sho„rolar saylandi. Ular quyidagi tuman sho„rolari edilar: Darg„anota, Pitnak, Hazorasp, Beshariq, Honqa, Yangi Urganch, Gurlan, Qipchoq, Mang„it, Qilichboy, Monoq, Toshhovuz, Po„rsi, Xo„jayli, Qo„hna Urganch, Qo„ng„irot, Xiva, Ali-Eli (Ilolli), G„ozovat, Shovot, Xitoy, Qo„shko„pir. Har bir tumanda tuman Kengashlari tashkil etildi va 5-7 kishidan iborat Kengash tarkibi shakllantirildi. XXShRsining tashkil etilishi munosabati bilan Kompartiyaning Xorazm tashkiloti (filiali) ni tuzishga ham katta e‟tibor berildi. Bu tashkilot 1920-yil 28 mayda bo„lib o„tgan partiya a‟zolarining birinchi Butun Xorazm anjumanida rasmiylashtirildi. Partiya tashkilotiga A.Akchurin rais etib saylandi. Biroz vaqtdan so„ng A.Akchurin Buxoroga ishga o„tkazilgach, uning o„miga Mulla Jumaniyoz Sultonmurodov Xorazm Kompartiya Markaziy Qo„mitasining raisligiga saylandi. Kompartiya bilan ayni vaqtda Xorazmda komsomol, kasaba uyushmasi va pioner tashkilotlari ham tashkil etildi. Xorazm komsomoli faoliyatida kompartiyaning tashviqot-targ„ibotlariga aldanib jonkuyarlik bilan xizmat ko'rsatgan va oqibatda qatag„on qilingan Xorazm xalqining asl farzandlari Karim Boltayev (1901-1938), Davlat Rizayev (1903- 1937), Qurbon Olloberganovich Beregin (1904-1938), Masharip Qoriyev (1903- 1939) va boshqalaming alohida о„mi bor. RSFSR hukumati va kompartiya o„zining Xorazmdagi bosqinchilik va ulug„ davlatchilik siyosatini o„zaro «tenglik va do„stlik» aloqalari pardasiga o„rab amalga oshirdi. Rossiya Federatsiyasi ana shu siyosatga amal qilib, Bobooxun Salimov boshchiligidagi Xorazm Xalq Sho„ro Respublikasi delegatsiyasini Moskovda yuqori darajada izzat-ikrom bilan kutdi. Xorazmlik vakillar tarkibida Bobooxun Salimovdan tashqari yana Mulla 0„roz Xo„jamuhamedov va Mulla Nurmuhammad Boboyevlar ham bor edi. Ular deyarlik uch oy mobaynida 1920-yil 9-iyuldan to sentabr oyining oxirlariga qadar Moskovda bo„lib, Rossiya Federatsiyasi hukumati bilan muzokaralar 177 olib bordilar, «xalqlar dohiysi» V.I.Lenin bilan uchrashdilar. Xorazm Xalq Sho„ro Respublikasi delegatsiyasi 1920-yil 19-iyulda Tavrida saroyida o„z ishini boshlagan III Komintemning II kongressi majlislarida ham bevosita ishtirok etdilar 1 . Ana shu tashrif davomida XXShR bilan RSFSR o„rtasidagi 1920-yil 13-sentabrda o„zaro tenglik va birdamlik shartnomasi tuzildi. 24 moddani o„z ichiga olgan mazkur shartnomani RSFSR tomonidan G.V.Chicherin va L.M.Karaxon, XXShR nomidan esa Bobooxun Salimov, Mulla 0„roz Xo„jamuhammedov va Mulla Nurmuhammed Boboyevlar imzolagan edilar. Unda RSFSR XXShRning to„la mustaqilligini tan oldi. Chor Rossiyasi bilan eski tuzilgan barcha shartnomalar tengsizlik asosiga qurilgan shartnomalar sifatida bekor qilindi. Podshohlik Rossiyasi davrida rus mulkdorlari tomonidan Xiva xonligi hududida barpo etilgan barcha banklar, zavod-fabrikalar, savdo korxonalari va boshqalami Xorazm Xalq Sho„ro Respublikasining mulki deb belgilandi. RSFSR bilan XXShR o„rtasidagi davlat chegarasi deb 1920- yil 13 sentabrdagi chegara tan olindi va chegara belgilari qo„yishga kelishildi. Rossiya Federatsiyasida yashaydigan Xorazm Xalq Sho„ro Respublikasi fuqarolari, XXShRda yashaydigan RSFSR fuqarolarining huquq va burchlari belgilandi. Mazkur shartnoma 1920- yil 29-sentabrda RSFSR MIQ sessiyasida va 1920-yil, 26- oktabrda XXShR Nozirlar Kengashi tomonidan tasdiqlandi 2 . Ammo bu shartnoma shartlari shunchaki sho„ro Rossiyasining bosqinchilik siyosatini yashirish maqsadida ilgari surilgan edi va shu boisdan ham u qog„ozda qolib ketdi. «Xalqlar dohiysi» V.I.Lenin Xorazm davlat vakillari bilan uchrashuv chog„ida «bundan keyin Xorazm xalqi o„z taqdirini o„zi belgilaydi», bu «inqilobiy g„alabadir», «Men sizlami bunday g„alaba bilan tabriklayman», deb aytgan. Bu tadbirlaming hammasi amalda Sho„ro Rossiyasining vaqtdan yutish va nafasni rostlab olish maqsadida ayyorlik bilan amalga oshirayotgan o„yinlari edi. Chunki bu davrda Sho„ro Rossiyasi har tomonlama bo'hronli boshi berk ko'chada boiib, kuchsizlanib qolgan edi. Ammo u tez orada o„zini o„nglab olib XXShR hukumatiga bosimni kuchaytira bordi, unga zarracha bo„lsa-da mustaqil ishlashga imkon bermadi. Chunki Sho„ro hukumati Markaziy Osiyodagi, shu jumladan Xorazm vohasidagi Download 6.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|