O'zbekiston tarixi

Turon tarixi. To‘plam. - Т.: 1992-yil, 18-bet. 
286

---

Bu haqiqatga uncha to„g„ri kelmasa kerak. Chunki bu paytda Buxoroda 
ichki siyosiy vaziyat juda taranglashgan, tashqaridan esa M.Frunze boshliq 
sho„rolar ta‟siri kuchayib borayotgan edi. Shunday bir holatda amiming 
Behbudiyga nisbatan «e‟tibor» qaratib u bilan bevosita shug„ullanganligi 
aqlga kelmaydi. Uning o„limi ChK xodimlari tomonidan uyushtirilgan 
boiishi esa haqiqatga yaqinroqdir. Bu paytda sho„ro hukumati Turkiston 
muxtoriyati hukumatining imkoniyatlarini cheklab, milliy mustaqillikka 
qarshi harakatlarini avj oldirgan edi. Istiqlolchilik va milliy ozodlik harakati 
ham kuchayib borib, o„lkada Sho„rolar hokimiyatiga katta xavf solayotgan 
edi. Mana shunday bir paytda milliy-ozodlik harakati asoschilari - 
jadidlaming har bir qadami ChK xodimlari kuzatuvida boigani tabiiydir. 
Bundan tashqari M.Behbudiyning xalq orasida juda katta obro„ga ega 
boiganligi, otashqalb millatparvar va o„tkir siyosatchi ekanligi unga nisbatan 
sho„rolami befarq qoldirmas edi. Amir bilan M.Behbudiy o„rtasidagi 
ziddiyat ChKga maium boigan. Bundan u juda ustalik bilan foydalangan va 
Mahmudxo„ja Behbudiyni «tinchitgan» boiishi mumkin. 
«Turk jamiyati milliy maxfiy ittifoqi»
 
Milliy istiqlol uchun olib borilgan kurashda 1918-yilda Toshkentda 
tashkil etilgan Milliy Markaziy yashirin qo„mitaning о„mi ham katta boigan. 
Munawarqori Abdurashidxonov rahbarligida tashkil etilgan bu tashkilotning 
nomi dastlab «Turk jamiyati milliy maxfiy ittifoqi»
1
deb atalgan. Ammo 
1920-yilda Boku shahrida boiib o„tgan Sharq xalqlari qurultoyida Anvar 
Poshsho bu jamiyatning nomini «Islom xalqlari Maxfiy Milliy Ittifoqi» deb 
atashni
2
taklif qiladi. U o„z fikrini asoslash maqsadida quyidagi fikmi bayon 
qilgan edi: «Agar tashkilot «Turk jamiyati Milliy Maxfiy Ittifoqi» nomi 
bilan yuritilsa, bu jamiyatning doirasi tor boiib qoladi, unga faqat turkiy 
xalqlargina a‟zo boia oladilar, turkiy boimagan xalqlar esa unga a‟zo boiish 
huquqidan mahrum boiadilar. Biz esa barcha musulmon xalqlarini bu 
jamiyat atrofida uyushtirish tarafdorimiz»
3
. Biroq tashkilotning nomi 
o„zgarganligi yoki eskicha nomda qolganligi to„g„risida manbalarda aniq bir 
fikmi uchratmadik. 
1