O'zbekiston tarixi
0‘zRMDA, 1714-fond, 2s-ro'yxat, 103-ish, 40-varaq
Download 6.43 Mb. Pdf ko'rish
|
a Sagdullayev uzb tarix
|
1
0‘zRMDA, 1714-fond, 2s-ro'yxat, 103-ish, 40-varaq. 2 O'sha manba, 40-41-varaqlar. 3 O'sha manba, 41-varaq. 4 O'sha manba, 42-varaq. 635 bekistonda bir-biridan mustaqil ikki yo„nalishda olib borilgan. Birinchisi diniy-islomiy yo„nalishda bo„lsa, ikkinchisi umum- ma‟rifiy - siyosiy, dunyoviy va demokratik yo„nalishdadir. Bu har ikkala yo„nalishning umum mushtarak maqsad yoiida mustaqillik uchun kurashda birlashib harakat qilmaganligi, ko„p hollarda esa ikkinchi darajali muammo va masalalar atrofida kelisha olmasdan bir-birini inkor etib kelganligi har ikkala yo„nalishning ham zaif tomonlaridan boiib, undan mustamlakachi kuchlar ustalik bilan foydalanganlar. 1946-1985-yillarda ham bu jarayonda aytarlik o„zgarishlar boigan emas. Sovet hukumati va kommunistik partiya ikkinchi jahon uru- shidan so„ng ham o„zining «Din xalq uchun afyundir» degan naqlga amal qildi. 0„zbekistonda shovinistik-mustamlakachilik siyosatni davom etdirishda Islom dinini asosiy raqib deb bildi. Ammo Islom diniga qarshi strategik maqsaddan voz kechmagan holda Kreml imperiyasi kurashning taktik yoiini o„zgartirdi va maium ma‟noda u bilan vaqtincha murosayu-madora qilish yoiini tutdi. Aniqrogi, u bunday yoini tutishga majbur boidi. Ulaming bunday yoini tanlashlariga sabab boigan omillar albatta ko„p. Ular asosan ikkita: birinchisi mamlakat ichkarisidagi ogir ijtimoiy-iqtisodiy ahvol va unda islom omilining o„midir. Gap shundaki, Sovet hukumati va kommunistik partiya oktabr to„ntarishidan keyingi o„tgan qariyb 30-yilga yaqin shafqatsiz kurash davomida har qancha qirgin, qamoq, surgun va shu kabi dahshatli tadbirlar bilan ham musulmonlami o„z e‟tiqodidan, islom dinidan qaytara olmadi. Oxir oqibat umsh tufayli vujudga kelgan ogir ijtimoiy-iqtisodiy sharoitda o„jarlik bilan Islomni rad etish va unga qarshi shafqatsiz kurash yaxshi oqibatlarga olib kelmasligini tushundilar. Buning ustiga mamlakat o„z boshidan qirginbarot urushni kechirayotganda 0„rta Osiyo va Qozogiston musulmonlari fashizmga qarshi kurashda Sovetlami har tomonlama qoilab-quwatladilar, uning joniga malham boidilar. 0„rta Osiyo va Qozogiston musulmonlari diniy boshqarmasining raisi muftiy Eshon Boboxon Ibn Abdulmajidxon 1944- yil noyabrda Oktabr «inqilobi»ning 27-yilligi munosabati bilan I.Stalinga yoilagan tabrik xatida 0„rta Osiyo va Qozogiston musulmonlari fashizm ustidan tezroq g„alaba qozonishdek olija- nob ishga o„zlarining munosib hissalarini qo„shish niyatida 1944-yilda shaxsiy jamg„armalari hisobidan mamlakat mudofaa 636 fondiga 1280.000 so„m pul to„plaganliklari va 117.000 so„m zayom obligasiyalarini sotib olganliklari, 63 tonna don va 90 bosh qoramol jamg„arganliklarini xabar qilgan edi. Ana shu to„plangan mablag„ning 790 ming so„mi tank kolonnalari qurish, 490 ming so„mi esa jangchilarning oilalariga yordam fondiga o„tkazildi'. I.Stalin 0„rta Osiyo va Qozog„iston musulmonlari diniy boshqarmasining raisi muftiy Eshon Boboxon Ibn Abdulmajidxonga yozgan javob xatida 0„rta Osiyo va Qozog„iston musulmonlari va dindorlarining bunday olijanob himmatlari va yordamlari uchun tashakkur va minnatdorchilik 2 izhor etgan edi. Sovet hukumati Islom diniga maium ma‟noda «yon berib», musulmon xalqlarining ishonchini qozonishni va 0„rta Osiyoda o„z pozitsiyalarini yanada mustahkamlashni istar edi. Ikkinchisi tashqi omil boiib, urush tufayli har tomonlama toliqqan Sovet mamlakati butun musulmon dunyosini o„jarlik bilan o„ziga qarama- qarshi qo„ya olmasligi turadi. Chunki, qariyb 30-yilga yaqin davr mobaynida musulmon millatlariga nisbatan genotsidga asoslangan siyosat xalqaro jamoatchilikni, xususan, musulmon dunyosi mamlakatlari xalqlarining sovetlarga nisbatan nafirati va qahr-g„azabini qo„zg„ardi. Sovet hukumati va kompartiya rahbarlari mamlakatda maium ma‟noda Islom diniga yon berish Sovet mamlakati uchun endi hech qanday xavf tug„dira olmasligini ham yaxshi bilar edilar. Chunki ular 1939-yilga qadar 6 million musulmonlami qirib bitirdi, Islom dini va ma‟naviyatidan taiim va tarbiya beradigan diniy maktablar, madrasalar va masjidlami tugatdi. Borlari ham norasmiy holatda faoliyat ko„rsatar edi. 1943-yilda 0„zbekistonda davlat ro„yxatidan o„tgan 8 tagina masjid 3 bor edi, xolos. Shu bois islom dini va ta‟limoti asoslaridan maiumotli musulmonlar barmoq bilan sanarli darajada qolgan edi, ommaning asosiy qismi islom dini ta‟limoti asoslaridan bexabar boiib, eski o„zbek tilida o„quv va yozuvni bilmas edi. Sovet hukumati ana shu obyektiv va subyektiv vaziyatni hisobga olib, 1943-yil 20-oktabrda 0„rta Osiyo va Qozogiston musulmonlarining I qurultoyining tashkilotchisi boidi. Unda 0„rta Osiyo va Qozogiston musulmonlari diniy boshqarmasi Download 6.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|