O‘zbekiston tarixi (XIX asrning ikkinchI yARmI – XX asr boshlari)
Download 5.41 Mb. Pdf ko'rish
|
l32MmY01DL7iLbVLIVEmcDPgpD4LasJXjJapnzXy
- Bu sahifa navigatsiya:
- O‘zingizni sinang! Qozon puli – ... majburiyatlar – ... Solg‘ut – ...
- Aholi majburiyatlari. XIX asr Xаlq qo‘zg‘оlоnlаri
|
Sоliq vа
mаjburiyat turlаri 79 ! ! ! so‘mdan 250 ming so‘mgacha pul yig‘ilgan. Jang harakatlari davomida qoraqalpoqlar orasidan ko‘plab bahodir jangchilar yetishib chiqqan va ular xonning iltifotiga sazovor bo‘lgan. O‘zingizni sinang! Qozon puli – ... majburiyatlar – ... Solg‘ut – ... Xiva xoni Muhammad Aminxon (1845–1855) hukm ronligining oxirlarida Rossiya imperiyasi- ning O‘rta Osiyoga harbiy tahdidi kuchayib ketdi. Ular turkman sardorlari bilan qoraqalpoq oqsoqol va biylarini Xiva xoni- ga qarshi qo‘yib, xonlikni parokandalikka uchratishga urindilar. Buning ustiga o‘sha vaqtda Xiva xonligi bilan Buxoro amirligi o‘rtasida hududiy nizolar ham mavjud edi. Xiva xoni mudofaani kuchaytirish choralarini ko‘rdi. Bu ko‘plab xarajatlarni talab qilardi. Bo‘shab qolayotgan xazina- ni to‘ldirish uchun aholiga solinadigan soliqlar miqdorini oshirib borardi. Rossiya imperiyasi o‘zbek, turkman, qirg‘iz, qozoq hamda qoraqalpoq xalqlarini bir-biriga qarshi qo‘yib, hatto turkman, qoraqalpoq, qirg‘iz, qozoq urug‘ boshliqlarini katta pul evaziga sotib olish siyosatini ham yurgizgan. Bu jarayonlar natijasida 1855-yil qoraqalpoqlarning qo‘ldovli qabilasi- dan bo‘lgan Ernazarbiy boshchiligidagi qo‘zg‘olon boshlanadi. Qoraqal- poqlar bundan buyon Xiva xonligiga bo‘y sunmasligini e’lon qiladilar. Erna- Aholi majburiyatlari. XIX asr Xаlq qo‘zg‘оlоnlаri og‘irroq bo‘ladigan turli majburiyat- larni ham bajarganlar. Majburiyat- lardan eng og‘iri bu har oiladan bitta erkak kishining 12 kun davomida ariq qazish ishlarida qatnashishi edi. Maj- buriyatlarning butun og‘irligi urug‘ jamoasining oddiy a’zolari zimmasiga tushardi. Urush holatlarida aholi ning majburiy harbiy xizmatga chaqirilishi ham asosiy majburiyatlardan biri edi. Bunda har bir jamoa 1000 tadan 2000 tagacha askar berishlari lozim bo‘lgan. Askar yetkazib bera olmagan jamoalar qo‘shimcha soliq to‘lagan. Safarbarlik pay tida bunday ja moa lardan 180 ming 80 zarbiy Ros siya ta’sirida bo‘lgan qozoq urug‘ bosh liqlaridan biri Zarl iqni xon qilib ko‘tarish va imperiya tobeli gi ga o‘tishga intilardi. Ros siya imperi ya- si xuddi mana shu qabilada gi qo‘z- g‘olon va xatti-ha rakatlarni nafaqat pul-mablag‘lar bilan, balki harbiy yor- dam yuborish bilan ham qo‘llab-quv- vat lashga uringan. 1856-yili Said Muhammadxon Xi- va taxtiga o‘tirgach, Ernazarbiy qo‘z - g‘olonini bostirish uchun kat ta qo‘shin yuboradi. Xivadan yu borilgan yasovulboshi Muham mad niyo z Ernazarbiy qo‘zg‘olonini tor-mor etish uchun otlandi. Buni eshitgan Er nazarbiy o‘zi qurdirgan Qozoqdaryo qo‘rg‘oniga joylashib olib, mudofaa jangiga tayyorgarlik ko‘rdi. Katta qo‘shinning qamal qilishga kirishganligini ko‘rgan qo‘zg‘olonchilar orasida kelishmovchilik chiqadi va Ernazarbiy otib tashlanadi. Uni oxirigacha qo‘llab-quvvatlashga ahd qilgan guruhlar esa maxfiy yo‘llar orqali qal’adan chiqib, 1853-yili Rossiya qo‘shinlari tomonidan bosib olingan Oqmachit qal’asidan panoh topishadi. Ular podsho hukumatidan qoraqalpoqlarni Rossiya imperiyasi fuqaroligiga o‘tkazilishini so‘rab murojaat qildilar. Butun qoraqalpoq xalqi nomidan gapirish huquqiga ega bo‘lmagan ayrim oqsoqol yoki biylarning muro- jaati Rossiya tashqi ishlar va harbiy vazirliklari tomonidan bo‘rttirilib, «Rossiyaga butun turkiy qabilalar o‘zlarini qo‘shib olishni so‘rab mu- rojaat qilayotirlar, ular na Xiva, na Qo‘qon xonlari tarkibida bo‘lishni istashmayapti», – degan bahonada o‘z xatti-harakatlarini oqlashga urin- dilar. 1858–1859-yillarda qoraqalpoq urug‘laridan ay- rimlari yana qo‘zg‘olon ko‘taradilar. Qo‘ng‘irot shah- ri qo‘zg‘olon markaziga aylandi. Xiva xoni qo‘zg‘o- lonchilarni shafqatsiz jazolash va tor-mor keltirishni turkman jangovar kuchlari boshlig‘i Otamurodxonga topshirdi. Na ti jada qo‘zg‘olon ayovsiz bostirilib, uning markazi – Qo‘ng‘irot shahri vayron etiladi. Ko‘pchilik qoraqalpoqlar Rossiya imperiyasi tar kibiga qo‘shilishni istamay, jondosh va qondosh turkiy xalq – o‘zbeklar bilan birgalikda yashash aha- Download 5.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|