O’zbekiston tijorat banklarida valyuta operatsiyalarini rivojlantirish yo’llari

5-jadval 
Birjadagi va birjadan tashqari bozorlarning farqli tomoni
28
Farqlari
Birjadagi bozor
Birjadan tashqari bozor
Miqdori
Har qanday bitim turi bo’yicha miqdor 
birjada o’rnatilgan bo’ladi. Operatsiya 
bitimda ko’rsatilganmiqdor bo’yicha 
amalga oshiriladi.
Investorning hoxishiga qarab 
tuziladi.
Sifati
Bitim turiga qarab belgilanadi.
Investorning hoxishiga qarab 
tuziladi.
Etkazib 
berishmuddati
Birjada oldindan belgilangan muddat 
bo’yicha etkazib beriladi.
Investorning hoxishiga qarab 
tuziladi.
Likvidliligi
Asosan yaxshi bo’ladi ammo, tovar 
turiga bog’liq bo’ladi.
CHeklangan bo’ladi.
28
“Fyuchers va variantlar” ma’ruza kursi Manba: www . finbook . biz 

---

Kontragent 
riski
Risk bo’lmaydi, bitim ro’yxatga olinadi.
Risk mavjud, kontragentning 
kreditga layoqatliligi muhim.
Marja
Bor
Yo’q
Nazorat
Qattiq nazorat ostida bo’ladi.
Nazorat past darajada tashkil 
etiladi.
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, har ikkala bozor bir birini to’ldirib 
turadi. Birjadagi bozor o’z nomi bilan tartibli bozor bo’lib, unda barcha me’yorlar 
belgilangan bo’ladi. Birjadan tashqari bozor ancha erkin ko’rinishga ega bo’lsada, 
unda risk yuqori darajada bo’ladi. 
Хalqaro obligatsiyalar portfellarining maqbul valyuta tarkibi umumiy 
muvozanat nazariyasini ishlab chiqadi. 1980-yillarning muvozanat portfeli 
nazariyasi kabi, ushbu nazariya davlat qarzlari va davlat balansi operatsiyalarining 
portfellarini, narxlarini va ajratmalarini aniqlashdagi muhim rollarini tadqiq qiladi. 
Ushbu natijalarga muvofiq, maqbul valyuta pozitsiyalari kichikroq bo’lib, ularning 
miqdori kurs o’zgaruvchanligi bilan kamayib, ichki valyutadagi optimal pozitsiyalar 
katta va ichki foiz stavkalari ortib boradi. Xususiy uy xo’jaliklaridan milliy 
valyutadagi ochiq obligatsiyalar sotib olish ichki bozorda foiz stavkalarini 
pasaytiradi.
29
Ma’lumki, bozor iqtisodiyoti xilma-xil funksiyalarni bajaradigan turli 
bozorlar yig’indisidan iborat. Bozor iqtisodiyotini vertikal chiziq bo’yicha kesilsa, u 
ikki turdagi bozordan iborat ekanligi ko’rinadi – spot bozori va muddatli bitimlar 
(forvard) bozori. Ayni vaqtda mustaqil rivojlanish yo’liga kirib olgan muddatli 
bitimlar bozori spot bozorining samarali ishlashi uchun ta’sir eta boshladi. Bu holatni 
quyidagi xulosalardan ko’rish mumkin.