O‘zbekistonda soliq siyosatining asosiy yo‘nalishlari

Mavzuga oid adabiyotlar tahlili.
O‘zbekiston Respublikasining Кonstitusiyasiga keltirib o‘tilgan soliq tizimi va uning huquqiy asoslar to‘g‘risidagi ma’lumotlar bilan moddalar orqali tanishib chiqdik.[1] Yahyoev Q. “Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyoti” kitobida soliq siyosati va uning asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha fikr va mulohazalari bilan tanishdik.[3] Jo‘raev T. “Soliq siyosatini takomillashtirish yo‘lida” kitobida soliq kontseptsiya va soliq tizimini rivojlantirishdagi tamoyillarini o‘rgandik.[5] Davlat soliq qo‘mitasining rasmiy sayti orqali soliq qo‘mitasining vazifa va funksiyalari bilan tanishib chiqdik.[6]
Tahlil va natijalar
Soliq tizimi
Avvalo, O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi (keyingi o‘rinlarda – Soliq kodeksi) bir necha bor qayta ko‘rib chiqilib, yangi tahrirda qabul qilinganini ta’kidlash lozim. Uning quyidagi nashrlari mavjud:
1998-yil 1-yanvardan 2008-yil 1-yanvargacha ( o‘n yil amal qilgan ), O‘zbekiston Respublikasining 1997-yil 24-apreldagi 396-I-son Qonuni bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi;
2008-yil 1-yanvardan 2020 -yil 1-yanvargacha ( oʻn ikki yil amal qilgan ), Oʻzbekiston Respublikasining 2007-yil 25-dekabrdagi OʻRQ-136-son Qonuni bilan tasdiqlangan Oʻzbekiston Respublikasining Soliq kodeksi;
2020-yil 1-yanvardan boshlab Soliq kodeksi O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 30-dekabrdagi O‘RQ-599-son Qonuni bilan yangi tahrirda kuchga kirdi.
Soliq kodeksining oxirgi tahriri 17-moddasiga muvofiq soliqqa tortish tizimi soliqlar va yig‘imlardan iborat. Ushbu memorandumda biz soliqqa tortish tizimining asosiy jihatlarini tahlil qilamiz va amaldagi soliq va yig‘imlarning qisqacha tavsifini beramiz.¹

Vakolatli organlar

Quyidagilar O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 25-moddasiga muvofiq vakolatli organlar hisoblanadi:
Soliq organlari – O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi, Yirik soliq to‘lovchilar bo‘yicha viloyatlararo davlat soliq inspeksiyasi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar davlat soliq boshqarmalari, shuningdek, tumanlar (shaharlar) davlat soliq inspeksiyalari. ;
bojxona organlari – O‘zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo‘mitasi, Davlat bojxona qo‘mitasining Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar boshqarmasi, “Toshkent-AERO” ixtisoslashtirilgan bojxona kompleksi va bojxona postlari;
Inkassatsiya funksiyalarini amalga oshiruvchi davlat organlari va tashkilotlari.
Tasdiqlash tartibi
San’atga muvofiq. Konstitutsiyamizning 78-moddasida soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni belgilash Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining birgalikdagi vakolatiga kiradi . Kodeksning so‘nggi tahririda boshqa majburiy to‘lovlar tushunchasi qo‘llanilmaydi, buning o‘rniga yig‘imlar atamasi qo‘llaniladi .²
Soliq stavkasi
San’atga muvofiq. Soliq kodeksining 72-moddasiga binoan, soliq stavkasi - soliq solinadigan bazaning o‘lchov birligiga foiz yoki mutloq miqdorda soliq hisoblangan summasi. Umumiy qoida tariqasida, barcha soliq stavkalari ushbu Kodeks bilan belgilanadi. Biroq, aksiz solig‘i, yer solig‘i, suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq va jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i qat’iy belgilangan miqdorda O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti to‘g‘risidagi qonunida belgilanadi. Aksiz solig‘i stavkalari narxlar dinamikasi va sotish hajmidan kelib chiqqan holda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari bilan yil davomida qayta ko‘rib chiqilishi mumkin.³
Ikki tomonlama soliqqa tortishning oldini olish
Ikki tomonlama soliqqa tortish - bu turli mamlakatlarda bir xil soliq tushumlarini bir vaqtda soliqqa tortish. Ikki tomonlama soliqqa tortish - norezident (davlat hududida doimiy istiqomat qilmaydigan jismoniy va yuridik shaxs, fuqarosi yoki sub’ekti) butun dunyo bo‘ylab daromad solig‘ini bir vaqtning o‘zida va joyida to‘lashi shart.Ularning haqiqiy joylashgan joyi va fuqaroligi bo‘lgan joyda. Bunday mojarolarning oldini olish uchun mamlakat ikki tomonlama soliqqa tortishni oldini olish to‘g‘risida shartnoma tuzdi.
Tartibga solishning xususiyatlari. Agar amaldagi shartnomada O‘zbekiston soliq qonunchiligida nazarda tutilganidan farq qiladigan qoidalar belgilangan bo‘lsa, shartnoma qoidalari qo‘llaniladi. Ammo shuni yodda tutish kerakki, O‘zbekistonda shartnomalar qoidalarini qo‘llash mexanizmi mavjud bo‘lib, u imtiyozni olishni xohlovchi xorijiy yuridik shaxsning (soliq stavkalarini pasaytirish qismida) nimaga asoslanadi. nolga), o‘zi murojaat qilgan mamlakatda doimiy yashash joyi borligini isbotlashi kerak.
Doimiy muassasa
Xorijiy yuridik shaxsning O‘zbekiston Respublikasidagi doimiy muassasasi (keyingi o‘rinlarda – XI) – bu xorijiy yuridik shaxsning O‘zbekiston Respublikasida to‘liq yoki qisman tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiradigan doimiy faoliyat joyi (KKning 36-moddasi 1-qismi). Soliq kodeksi).⁴
O‘zbekiston Respublikasi soliq tizimining asosiy xususiyatlari
Ikki tomonlama soliqqa tortish, “soliq solig‘i” va sotishdan olinadigan soliq: O‘zbekistonda hozirgi vaqtda soliqqa tortishning asosiy printsipi - har qanday soliqqa tortiladigan ob’ektga bir martalik soliq solish amal qilmaydi. Masalan, sotishdan tushgan tushum soddalashtirilgan soliqqa tortish tizimida yagona soliq to‘lovi uchungina emas, balki umumiy soliq rejimida pensiya jamg‘armasiga, yo‘l fondiga, ta’lim fondiga majburiy to‘lovlar uchun ham asos bo‘ladi. . Import uchun QQS bojxona qiymati, aksiz solig‘i va bojxona to‘lovlarini o‘z ichiga olgan asosda hisoblanadi. Ushbu “soliq bo‘yicha soliq” import qiluvchi uchun og‘ir yukdir. Xuddi shu narsa O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan aksiz solig‘iga tortiladigan tovarlarga ham tegishli.
Soliq yukini kamaytirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar: Davlat byudjetiga eng yuqori daromad keltiruvchi bilvosita soliqlar asosan soliqqa tortishning fiskal rolini bajaradi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri soliqlar esa tartibga soluvchi va rag‘batlantiruvchi rolni bajaradi. Soliqqa tortishning tartibga soluvchi va rag‘batlantiruvchi rolini kuchaytirish maqsadida hukumat ayrim to‘g‘ridan-to‘g‘ri soliqlarning soliq stavkalarini pasaytirdi. Soliq yukini kamaytirish mahalliy ishlab chiqaruvchilarni rag‘batlantirish va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish vositalaridan biridir.
Kichik korxonalar uchun soliq solishning “soddalashtirilgan” sxemasi aslida bunday emas, chunki u soliqqa tortish maqsadlarida yalpi tushumlar mahsulot tannarxidan past bo‘lmasligini nazarda tutadi. Ushbu talabga ko‘ra, kichik korxona o‘z mahsuloti bo‘yicha xarajatlar hisobini yuritishi shart, bu esa buxgalteriya hisobining eng murakkab shakllaridan biri bo‘lib, yuqori malakali buxgalterni talab qiladi. Bundan tashqari, xizmatlar yoki ishlarni ko‘rsatish bilan shug‘ullanadigan ko‘plab kichik kompaniyalar uchun xarajatlarni hisoblashning ma’nosi yo‘q, shuning uchun ular o‘zlarining barcha xarajatlarini operatsion xarajatlarga (davriy xarajatlar) yozadilar, chunki bu oddiyroq va qulayroqdir. Soliq qonunchiligining ushbu talablari soliq ma’muriyatchiligini sezilarli darajada murakkablashtiradi va kichik biznes uchun xarajatlarni oshiradi.
2017-yilda BMTTD tomonidan o‘tkazilgan so‘rov natijalariga ko‘ra, soliq to‘lovchilarning ko‘pchiligi soliq organlarining kasbiy bilimlari pastligidan, muloqot qobiliyatining qoniqarsizligidan va soliq tizimida yangi boshlanuvchilarni o‘qitishga tayyor emasligidan shikoyat qiladi. Boshqa tomondan, soliq idoralari xodimlari o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovda ko‘pchilik soliq inspektorlarida iqtisodiy, shuningdek, huquqiy va xo‘jalik hisobi bo‘yicha bilimlarning yetishmasligi aniqlandi.
Soliq organlarining malakasini oshirishda xalqaro tashkilotlarning roli hal qiluvchi ahamiyatga ega. USAID va Yaponiya xalqaro hamkorlik markazi (JICE) kabi tashkilotlar O‘zbekiston davlat xizmatchilari uchun xorijiy stajirovka dasturlarini tashkil etgan. 2008- yildan buyon BMTTD XMK, YXHT va OECD bilan hamkorlikda soliq organlari uchun soliq qonunchiligidagi yangiliklar, soliq nazoratining yangi usullari, alohida faoliyat turlarini soliqqa tortishning o‘ziga xos xususiyatlari bo‘yicha qisqa muddatli kurslar o‘tkazib kelmoqda.⁵
Xulosa
Soliq siyosati choralarini ishlab chiqishda eng muhim vazifalardan biri davlat xarajatlarini o‘z vaqtida va mo‘ljallangan hajmda moliyalanishi uchun soliq tushumlarining yetarliligi hisoblanadi. Bu esa, o‘z navbatida, soliq yukini kamaytirish borasidagi siyosatni byudjetning xarajatlar qismini optimallashtirish choralari bilan qo‘shib olib borilishini taqozo etadi. Shuning uchun soliq va byudjet tizimidagi yangi 2023-yilda tajriba sifatida o‘tkazilayotgan mahalliy byudjet tizimiga katta e’tibor berishimiz kerak.