O'zbekistonga islom dinining kirib kelishi tarixi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Samarqand filiali talabalari: ats22 07-guruh: Raxmatov Dilshod Murodullo o’g’li ats22 07-guruh: Mahmudov Tohirbek Sharof o’g’li Annotatsiya

Islomning asta-sekin tarqalishi:
Arab istilolaridan keyin islom asta-sekin butun mintaqaga, birinchi navbatda, savdo va madaniy almashinuv orqali tarqaldi. Musulmon savdogarlari va olimlari islom ta’limotlarini tarqatishda, diniy maktablar tashkil etishda, masjidlar qurishda katta rol o‘ynagan. Islomni qabul qilish mahalliy an'analar va sinkretizm ta'sirida asta-sekinlik bilan kechgan. Natijada O‘zbekiston islom dinining avvaldan mavjud bo‘lgan diniy e’tiqod va urf-odatlar bilan birga yashayotganiga guvoh bo‘ldi. Oʻzbekistonda islom dinining yoyilishiga mintaqa hududidan oʻtgan Ipak yoʻli ham yordam bergan. Bu qadimiy savdo yoʻli tovarlar, gʻoyalar va diniy eʼtiqodlar, jumladan, islom almashinuvini osonlashtirgan. Musulmon dunyosining turli burchaklaridan kelgan savdogarlar va sayohatchilar o‘zlari bilan nafaqat mol-mulk, balki o‘z e’tiqodlarini ham olib kelishgan va bu O‘zbekistonda islom dinining yanada keng tarqalishiga hissa qo‘shgan.
Islom imperiyalarining barpo etilishi:
O'zbekiston mintaqada islom dinini mustahkamlash va targ'ib qilishga hissa qo'shgan kuchli islom imperiyalarining paydo bo'lganiga guvoh bo'ldi. Somoniylar saltanati (9—10-asrlar) islom ilmining oʻsishi uchun hal qiluvchi davr boʻlib, Buxoroning asosiy ilm markazi sifatida paydo boʻlishi bilan ajralib turadi. Somoniylar olimlar, shoirlar va meʼmorlarga homiylik qilib, islom sanʼati, ilm-fan va adabiyotining gullab-yashnashi uchun qulay muhit yaratdilar. Keyingi qoraxoniylar va Xorazmiylar sulolalari ham Oʻzbekiston diniy landshaftini shakllantirishda muhim rol oʻynadi. Bu imperiyalar, garchi baʼzan siyosiy qarama-qarshiliklarga duchor boʻlsalar ham, islom institutlarining rivojlanishiga, meʼmoriy moʻjizalar barpo etilishiga va islom bilimlarining kengayishiga hissa qoʻshganlar.
Tasavvufning ta'siri:
Islom dinining tasavvuf yoʻnalishi boʻlgan soʻfiylik Oʻzbekistonda oʻrta asrlarda katta eʼtibor qozondi. So'fiylik ustozlari yoki shayxlari sifatida tanilgan so'fiylik tariqatlari va ularning ma'naviy rahbarlari mintaqaning diniy va madaniy tuzilishiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Ularning ta'limotlarida ma'naviyat, ichki poklanish va ilohiylikning bevosita sirli tajribasiga intilish ta'kidlangan. Buxorodagi Bahouddin Naqshband maqbarasi kabi so‘fiylar ziyoratgohlari muhim ziyoratgoh va ma’naviyat maskanlariga aylandi.
Tasavvuf etnik va ijtimoiy chegaralarni chetlab o'tib, O'zbekistonning turli aholisi orasida birlashtiruvchi kuch bo'ldi. U tasalli, axloqiy yo'l-yo'riq va shaxsiy o'zgarish vositasini taklif qildi. So‘fiy ustozlari o‘z ta’limoti va amaliyoti orqali o‘zbek xalqining diniy va madaniy o‘ziga xosligini shakllantirib, bugungi kungacha saqlanib qolgan doimiy ta’sirni qoldirdi. O‘zbekistonda islomning bardavom merosi: Islom dini O‘zbekiston madaniyati, jamiyati va o‘ziga xosligida o‘chmas iz qoldirdi. Din o'ynaydi ao‘zbek xalqi hayotida, uning urf-odatlari, an’analari va axloqiy qadriyatlarini shakllantirishda markaziy o‘rin tutadi. Masjid va madrasalar (islom maktablari) hayotiy muhim diniy-ma’rifiy muassasa sifatida xizmat qilishda davom etmoqda. Murakkab geometrik naqshlar va xattotlik bilan ajralib turadigan islom san’ati va me’morchiligi O‘zbekiston shaharlarini bezatib, islom dinining doimiy ta’sirini aks ettiradi. Bundan tashqari, O‘zbekistonda ko‘plab tarixiy islomiy qadamjolar va maqbaralar, jumladan, Samarqanddagi Registon maydoni va Xivadagi Ichan-qal’a qal’asi joylashgan. Bu meʼmoriy moʻjizalar Oʻzbekistondagi islom sivilizatsiyasining ulugʻvorligi va badiiy yutuqlaridan dalolat beradi.
Xulosa:
Islom dinining Oʻzbekistonga kirib kelishi tarixiy voqealar, madaniy aloqalar va diniy oʻzgarishlar taʼsirida boʻlgan bosqichma-bosqich jarayon edi. Ilk islom istilolaridan to islom imperiyalari barpo etilishi va so‘fiylik ta’sirigacha islom O‘zbekiston madaniy va diniy manzarasining ajralmas qismiga aylandi. Bugungi kunda mamlakatdagi islom merosi O‘zbekiston jamiyatining jonli gobeleniga o‘z hissasini qo‘shib, uning rang-barang tarixiy merosini boyitishda davom etmoqda.