O`zbekstan milliy schyotlar sistemasi’-ekonomikali’q statistikani’N` metodikali’q tiykari’

12.4 MSSni`n` schetlari ha`m olardi du`ziw qag`iydalari

Schetlar MSSnin` tiykarg`i elementi bolip esaplanadi. Schetlar institutsion birlikler ortasindag`i ekonomikaliq operatsiyalardin` sa`wlelendiredi. Schetlardag`i jaziwlar ekonomikadag`i jeke operatsiyalardi baylanisli bolmastan, al ekonomikaliq operatsiyalardin` ja`mlengenligi menen xarakterlenedi. Misali:tutiniw, jag`arma, eksport h.t.b. Schet atamasi buxgalteriya esabinan aling`an bolip, onda schet degenimizde ka`rxana xojaliq iskerligi, qarjilari ha`m olardin` derekleri ha`reketi ha`m jag`dayi u`stinen qadag`alaw ushin krekli, mag`liwmatlardi aliw usili na`zerde tutiladi. MSSda schet dep ekonomikaliq protsessler u`stinen makroda`rejede qadag`alaw maqsetinde ekonomikaliq operatsiyalardi xarakterlep, tovar ha`m xizmetler, da`ramat ha`m qa`rejetler ag`imi haqqindag`i mag`liwmatlar tiykarinda makroekonomikaliq ko`rsetkishlerdi aliw usilina aytiladi. MSSda schetlardin` jaziliw formasi buxgalteriya schetlarina uqsas, olar T-ko`rinisinde bolip, onin` bir ta`repinde resurs, ekinshi (paydalaniw) ta`repinde olardin` jumsaliwin ko`rsetiwshi ko`rsetkishler jazip bariladi. Sonday-aq schetlardag`i ayrim esaplawlar ekonomikaliq protsesste ko`rsetkishler qosindisin ko`rsetedi, bul ko`rsetkishlerdin` ayrimlari schetlardin` balanslastiriwshi stat`yasi bolip esaplanadi. Balanslastiriwshi stat`yalar bir schettan ekinshi schetqa o`tiw mu`mkinshiligin beredi ha`m schetlardi bir sistemag`a birlestiredi.

MSSda schetlar tu`rli ta`repten klassifikatsiyalanadi.
Olar to`mendegi gruppalarg`a bo`linedi:
- uliwma ekonomika ushin schetlar; (Konsolidatsiyalasqan schetlar).
-ekonomika sektorlari ushin schetlar;
-ekonomika tarmaqlari ushin schetlar;
-ayrim ekonomikaliq operatsiyalar ushin schetlar;
O`z gezeginde ishki ekonomika ushin schetlar to`mendegi toparlarg`a bo`linedi:
-o`ndiris scheti;
- da`ramatlardin` payda boliw scheti;
-da`ramatlardi bo`listiriw scheti;
-jalpi milliy iqtiyarindag`i da`ramatan paydalaniw scheti;
- kapital menen operatsiyalar scheti;
-tovar ha`m xizmetler scheti.
Ekonomika tarmaqlari ushin schetlar tarmaqlar boyinsha o`ndiris scheti ha`m tarmaqlar boyinsha da`ramatlardin` payda boliw schetina bo`linedi.
Ekonomika sektorlari ushin schetlar to`mendegi toparlarg`a bo`linedi:
A) ag`imdag`i operatsiyalar scheti:
- o`ndiris scheti;
- da`ramatlardin` payda boliw scheti;
-da`ramatlardi bo`listiriw scheti;
-jalpi milliy iqtiyarindag`i da`ramatan paydalaniw scheti.
B) Ja`mleniw scheti:
- kapital menen operatsiyalar scheti;
- finansliq schet.
Ayrim ekonomikaliq operatsiyalar ushin schetlar to`mendegishe gruppalanadi:
-tovar ha`m xizmetler menen sirtqi operatsiyalar scheti;
-sirtqi birlemshi da`ramatlar ha`m ag`imdag`i transfertler scheti;
-«sirtqi dun`ya» kapitali menen operatsiyalar scheti;
-sirtiqi finansliq schet