O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli biLİmlendiRİw miNİstrliGİ

Lektsiya 14 
Okisleniw-qa’lpine keliw reaktsiyaları 
Reje: 
1. Okisleniw h’a’m qa’lpine keliw protsessleri 
2. Molekulalar-ara okisleniw-qa’lpine keliw reaktsiyası 
3. İshki molekulalar-ara okisleniw- qa’lpine keliw reaktsiyaları 
4. Disproportsiya h’a’m sinproportsiya reaktsiyaları. 
5. Okisleniw- qa’lpine keliw reaktsiyaların du’ziw usılları 

 
55
Element atomlarının’ okisleniw da’rejelerinin’ o’zgeriwi menen ju’retug’ın 
reaktsiyalar okisleniw-qa’lpine keliw reaktsiyaları dep ataladı. 
Akademik L.V Pisarjevskiy atomnın’ du’zilisi teoriyasına tiykarlanıp, okisleniw 
qa’lpine-keliw reaktsiyaları teoriyasın do’retti. Bul teoriyag’a shekem oksidleniw zatlarg’a 
kislorodtın’ birigiwi yamasa zatlardan vodorodtın’ ajıralıp shıg’ıwı yamasa zatlarg’a vodorodtın’ 
birigiwi dep esaplanatug’ın edi. Oksidleniw qa’lpine-keliw reaktsiyasının’ h’a’zirgi zaman 
teoriyası og’ada ken’ ma’nili bolıp, bul teoriya ko’plegen reaktsiyalarda qollanıladı h’a’m bul 
reaktsiyanın’ mexanizmi h’aqqında ken’ mag’lıwmat alıw h’a’m anıq tu’siniklerge iye bolıwg’a 
mu’mkinshilikler tuwdıradı.Bir zattın’ atom yamasa ionlarınan elektronlar ajıralıp shıg’ıwı 
h’a’m bul elektronlardın’ basqa atom  yamasa ionlarg’a birigiwi oksidleniw qa’lpine-keliw 
reaktsiyası bolıp tabıladı. Birikpelerdin’ atomı yamasa ionının’ elektron shıg’arıp jiberiwi –
oksidleniw, al elektron biriktirip alıwı bolsa qa’lpine-keliw dep ataladı.     
En’ joqarı okisleniw da’rejelerin iyelegen element atomları  tek oksidlewshiler g’ana 
bola aladı. 
Oksidlewshiler: KMnO
4
, K
2
Cr
2
O
7
, HCIO
4
, H
2
SO
4
, HNO
3
, PbO
2
, h’. t. b. 
En’ to’men okisleniw da’rejelerin iyelegen element atomları tek qa’lpine 
keltiriwshiler g’ana bola aladı. 
Qa’lpine-keltiriwshiler: Mn, Cr, Na, Ca, HCI, H
2
S, NH
3
, h’.t.b. 
Ortasha okisleniw da’rejesinde turg’an element atomları h’a’m oksidlewshi h’a’m 
qa’lpine-keltiriwshi bola aladı. 
Ha’m oksidlewshi h’a’m qa’lpine-keltiriwshiler: MnCI
2
, K
2
MnO
4
, MnO
2
, CrCI
3
, 
H
2
SO
3
, HNO
2
, H
2
O
2
 h’.t.b. 
O’zinen elektronların beretug’ın atom yamasa ionları bar molekulalar qa’lpine-
keltiriwshiler dep ataladı. 
O’zine elekktronlardı qosıp alatug’ın atom yamasa ionları bar molekulalar 
oksidlewshiler dep ataladı.Mısalı, 
FeCI
3
 + KJ 
→ FeCI
2
 + J
2
 + KCI 
Fe
3+
 - 1e
-
 
→ Fe
2+
  - oksidlewshi 
2J
-
 + 2e
-
 
→ J
0
2
      - qa’lpine-keltiriwshi 
2FeCI
3
 +2KJ 
→ 2FeCI
2
 + J
2
 + 2KCI 
Okisleniw-qa’lpine keliw reaktsiyalarının’ to’mendegi tu’rleri bar. 
1. Molekulalar-ara okisleniw-qa’lpine keliw reaktsiyası. Bunda h’a’r qıylı zat 
quramındag’ı h’a’r qıylı element atomlarının’ okisleniw da’rejeleri o’zgeredi. Mısalı, 
Cr
2
O
3
 + AI 
→ Cr +AI
2
O
3
 

 
56
Cr
3+
+
 
3
e
-
Cr
0
AI
3
e
-
-
AI
3+
0
1
1
 
2.  İshki molekulalar-ara okisleniw- qa’lpine keliw reaktsiyaları. Bunda bir zattın’ 
quramındag’ı h’a’r qıylı element atomlarının’ okisleniw da’rejeleri o’zgeredi.Mısalı, 
2NaNO
3
→ 2NaNO
2
 + O
2
 
N
+5
+2e
-
 
→ N
+3
    -oksidlewshi 
2O
3
-2
 –6e
-
 
→ 3O
2
0
 -qa’lpine keltiriwshi 
2KCIO
3
 
→ 2KCI + 3O
2
 
CI
+5
 +6e
-
 
→ CI
-1
 – oksidlewshi 
2O
3
-2
 –6e
-
 
→ 3O
2
0
-qa’lpine keltiriwshi 
3. Disproportsiya yamasa o’z-o’zinen okisleniw h’a’m o’z-o’zinen qa’lpine keliw 
reaktsiyaları. Bunda bir element atomının’ o’zi h’a’m okislenedi h’a’m qa’lpine keledi.Mısalı, 
3CI
2
 + 6KOH  
→ 5KCI + KCIO
3
 +3 H
2
O 
CI
2
0
 + 2e
-
 
→ 2CI
-
 - oksidlewshi 
CI
2
0
 - 10e
-
 
→ 2CI
+5
 -qa’lpine keltiriwshi 
4. Sinproportsiya. Bunda h’a’r qıylı okisleniw da’rejesinde turg’an bir element atomı 
bir qıylı okisleniw da’rejesine o’tedi. 
NH
4
NO
3
 
→ N
2
O + H
2
O 
N
-3
 –4e
-
 
→ N
+1
-qa’lpine keltiriwshi 
N
+5
 +4e
-
 
→ N
+1
-oksidlewshi 
Okisleniw qa’lpine keliw reaktsiyaların du’ziwdin’ eki usılı bar. 
1. Elektron-balans usılı. Bul usılda qa’lpine keltiriwshi h’a’m oksidlewshi-lerdin’ 
berip jibergen h’a’m qosıp alg’an elektronlar sanı anıqlanadı h’a’m olarg’a ulıwma bo’lim berip 
birdey ma’niske alıp keltiredi.Mısalı, 
KMnO
4
 + FeSO
4
 + H
2
SO
4
 
→ K
2
SO
4
 + Fe
2
(SO
4
)
3
 + MnSO
4
 + H
2
O 
Mn
+7
 + 5e
-
 
→ Mn
+2
-oksidlewshi 
2Fe
+2
 – 2e
-
 
→ 2Fe
+3
 - qa’lpine keltiriwshi 
2KMnO
4
 +10 FeSO
4
 +8 H
2
SO
4
 
→ K
2
SO
4
 +5 Fe
2
(SO
4
)
3
 +2 MnSO
4
 + 8H
2
O 
 
2.Yarım reaktsiyalar usılı yamasa ion balans usılı. Bunda okisleniw qa’lpine keliw 
reaktsiyasının’ ionlı ten’lemesi du’ziledi. Mısalı, 
NaNO
2
 + KMnO
4
 + H
2
SO
4
 
→ NaNO
3
 + K
2
SO
4
 + MnSO
4
 + H
2
O 
NO
2
-
 + MnO
4
-
 + 2H
+
 
→ NO
3
-
 + Mn
+2
 + H
2
O 

 
57
 
NO
2
-
 + H
2
O 
→ NO
3
-
 + 2H
+
 
MnO
4
-
 + 8H
+
 
→ Mn
+2
 + 4H
2
O 
 
NO
2
-
 + H
2
O –2e
-
 
→ NO
3
-
 + 2H
+
      
MnO
4
-
 + 8H
+
 +5e
-
→ Mn
+2
 + 4H
2
O 
5NO
2
-
 +5 H
2
O + 2MnO
4
-
 + 16H
+
 
→ 5NO
3
-
 + 10H
+
 +2Mn
+2
 + 8H
2
O 
5NaNO
2
 +2KMnO
4
 + 3H
2
SO
4
 
→ 5NaNO
3
 + K
2
SO
4
 + 2MnSO
4
 + 3H
2
O 
 
  
Lektsiya 15
 
Galvanik element. Elektrod potentsialı. 
Okisleniw-qa’lpine keliw potentsialı. 
Reje: 
1.Elektroximiyalıq protsess. 
2. Galvanik elementler. 
3. Elektrod potentsialı 
4. Elektr qozg’awshı ku’sh. Nernst ten’lemesi. 
5. Elektroliz protsessleri 
6. Faradey nızamları 
 
Energiyanın’  ximiyalık h’a’m elektr formalarının’ o’z–ara o’zgeriw protsesi  
elektroximiyalık  protsess  dep  ataladı. 
Elektroximiyalık  protsessler  eki  gruppag’a  bo’linedi: 
1) ximiyalıq energiyanın’ elektr energiyasına o’zgeriw protsessi (galvanik 
 
elementler); 
2) elektr energiyasının’ ximiyalıq  energiyag’a  o’zgeriw  protsessi  (elektroliz). 
Galvanik elementler elektr energiyasının’ ximiyalık deregi bolıp   esaplanadı. Togtın’ 
ximiyalıq deregine ko’p ma’rte qollanılatug’ın akkumulyatorlar  kiredi (galvanik elementler tek 
bir  ma’rte  qollanıladı), 
Qa’legen metalldı elektrolit eritpesine tu’sirgende metall–eritpe  bo’leginin’ 
shegarasında potentsiallar ayırması payda boladı. Bul elektrod potentsialı  dep  ataladı.. 
Elektrod  potentsialdın’  ju’zege keliw  sebebi h’a’r kıylı bolıwı mu’mkin.  Tsink 
plastinkasın suwg’a yaki tsink duzı eritpesine tu’sirgende suwdın’ polyar  molekulaları o’zinin’ 
teris polyusları menen metaldın’ on’ ionlarına ta’sir ete  otırıp,  onı  eritpege  o’tkeredi. 

 
58
Gidratlang’an   metall  ionları    eritpege  o’tip,   plastinkanın’  zaryadlang’an  betinen  tartıladı  
h’a’m onın’ a’tirapında jaylasadı. Na’tiyjede teris  zaryadlang’an eki qabat payda boladı, bul 
qabat qos elektr qabatı dep  ataladı. Ta’biyatı  boyınsha h’a’r qıylı bolg’an  eritpege tu’sirilgen 
metallar h’a’r qıylı tezlikte metall  ionların eritpege jiberedi.  
Yakobi–Daniell  galvanik elementi  menen isleskende  elektronlar  tsink elektrodınan 
(qa’lpine-keltiriwshiden) mısqa  qaray o’tedi h’a’m mıs ionları  menen  ta’sirlesedi (Cu
2+
+2e
-
→ 
Cu), mıs elektrodında  (oksidlewshide) mıs ajıralıp  shıg’adı,  tsink elektrodı eriydi h’a’m 
eritpede ionlardın’ bag’ıtlang’an h’a’reketi bolıp  o’tedi. 
Zn
Zn
2+
SO
4
2-
-
2
SO
4
+
2
Cu
e
-
Cu
 
Yakobi-Daniel galvanik elementinin’ sxeması. 
Galvanik  elementti  sxema  tu’rinde to’mendegishe jazadı. Yakobi  -Daniel  
elementinin’  sxeması: 
Zn 
/ Zn
2+ 
// Cu
2+ 
/ Cu 
  Shep ta’repke elektrterisligi u’lkenirek elektrod, on’  ta’repke elektr terisligi kishirek 
elektrod  jazıladı. Eki  sızıq  eritpeler arasındag’ı shegaranı  h’a’m galvanik elementtin’ eki 
yarım elementke ajıralıwın ko’rsetedi.  
Galvanik element ja’rdeminde ximiyalıq reaktsiya energiyası esabınan elektr  jumısın 
orınlaw mu’mkin.  
Elektr jumısı  potentsiallar  ayırmasının’  elektr  mug’darına  ko’beymesine  ten’. 
Galvanik element penen islewde alınatug’ın elektrod potentsiallarının’ maksimal  ayırması 
elementtin’ elektr  qozg’awshı  ku’shi (EQQ) dep ataladı. 
EQQ elementtin’ katodı h’a’m anodının’ ten’ salmaqlıq potentsialının’  ayırmasına 
ten’. 
Eger elektrodlarda 1 mol ekvivalent  zatlar  o’zgerse, galvanik elementtin’  maksimal 
elektr jumısı to’mendegige ten’ boladı. 
A
me
=nFE
e
 

 
59
  E
e 
-EQQ.  
Maksimal paydalı jumıs turaqlı basımda  reaktsiyanın’ Gibbs energiyasına  ten’: 
A
m
= -
∆G   (2) 
A
me
=A
m
 bolg’anlıqtan, ten’lemelerdin’ on’ ta’replerin ten’lestirip  to’mendegilerge  
iye  bolamız: 
nFE
e
=-
∆G 
E
e
=
nF
G
∆
−
  (3) 
Reaktsiyanın’ Gibbs energiyası aktivlik a h’a’m partsial basım r g’a   baylanıslı. 
Mısalı:    to’mendegi  reaktsiya  ushın   bB+dD
↔lL+mM 
Gibbs  energiyası 
∆G=∆G
0
-RTIn
m
M
I
L
d
D
b
B
a
a
a
a
 (4) 
Bul jerde, 
∆G- reaktsiyanın’ standart Gibbs energiyası. (4) ten’lemeni (3)ge  aparıp  
qoysaq: 
E
e
 =
m
M
I
L
d
D
b
B
a
a
a
a
In
nF
RT
nF
G +
∆
−
0
 (5) 
Standart  jag’dayda  yamasa  aktivlik  birge ten’ bolg’anda to’mendegi ten’lemege  
iye  bolamız: 
E
e
 = 
0
0
э
E
nF
G
=





∆
−
 (6) 
Bul jerde 
0
э
Е - Galvanik elementtin’ standart  EQK. 
(5)  h’a’m(6) ten’lemelerden EQK ushın ten’leme kelip shıg’adı: 
E
e
 = 
m
M
I
L
d
D
b
B
э
a
a
a
a
In
nF
RT
Е
+
0
 
 
Bul  Nernst ten’lemesi dep ataladı.  
Natural logarifimnen onlıq logarifmge o’te otırıp h’a’m T=298, R h’a’m F  lerdin’ 
ma’nislerin esaplay otırıp to’mendegi ten’lemege iye bolamız:. 
E
e
 = 
э
э
Ina
n
Е
059
,
0
0
+
 
Metallardın’ standart elektrod potentsialları metall atomının’ qa’lpine  keliwshi yaki 
oksidlewshilik qa’biletlerinin’ o’lshemin ko’rsetedi. 
Metalldın’ potentsialı qansha teris bolsa, ol sonsha ku’shli qa’lpine keltiriwshi boladı.  

 
60
   
K
0
K
+1
+1e
-
2O
-2
-4e
-
O
2
0
Oksidlewshiler bolsa on’ potentsialg’a iye boladı. Ku’shli  oksidlewshilerge  Au, Pt, 
Pd, Ag h’a’m Hg kiredi.  
Ko’pshilik jag’dayda salıstırıw elektrodı    qılıp potentsialdın’ ma’nisi nol bolg’an 
standart vodorod elektrodı   qollanıladı. 
Elektrolittin’ balqıtpası yamasa eritpesi arqalı elektr togi o’tkizilgende    elektrodlarda 
bolıp o’tetug’ın oksidleniw qa’lpine- keliw protsessi elektroliz dep  ataladı. Mısalı: 
2H
2
O 
электролиз
→ 2H
2 
+ O
2
 
 
Katodta:                                    
qa’lpine keledi 
Anodta:                                     
okislenedi 
 
 
4KOH 
электролиз
→ 4K  +  O
2
  +2H
2
O 
 
Katodta:                                
qa’lpine keledi 
Anodta:                                 
okislenedi 
 
 
 
Elektrolitlerdin’ suwlı eritpelerinin’ elektrolizi quramalı protsess. Suwdag’ı 
eritpelerde katodta qa’lpine-keliw protsessi to’mendegishe o’tedi: 
1) standart elektrod potentsialı kishi bolg’an metallardın’ ( Li
+
  den  AI
3+
ge shekem) 
kationları katodta qa’lpine kelmeydi, tek g’ana suw molekulaları qa’lpine keledi: 
Mısalı:  Na
2
SO
4
  +  2H
2
O  
электролиз
→    
катод
Н
2
2
   +  
анод
О
2
  + Na
2
SO
4
 
2) Standart elektrod potentsialı vodorodtikinen kishi, biraq alyuminiyden u’lken  
(AI
3+
 den H
+
g’a shekemgi) metallardın’ kationları elektroliz waqtında katodta suw molekulaları 
menen birge qa’lpine keledi. 
 
Mısalı: FeSO
4
  + 2H
2
O  
электролиз
→   
катод
Fe   +  
катод
Н
2
  +  
анод
О
2
 + H
2
SO
4
 
3) Standart elektrod potentsialı vodorodtan u’lken bolg’an metallardın’ ( Cu
2+
 den 
Au
3+
ge shekemgi) kationları elektrolizde katodta tolıg’ı menen qa’lpine keledi. 
 
   
H
2
0
2H
+1
+2e
-
2O
-2
-4e
-
O
2
0

 
61
Mısalı:   CuSO
4
  + 2H
2
O  
электролиз
→   
катод
Cu   +  
анод
О
2
  +  H
2
SO
4
 
Anodta ju’retug’ın reaktsiyalardın’ qa’siyetleri anod qanday zattan islengenine 
baylanıslı. A’dette anodlar eriytug’ın h’a’m erimeytug’ın bolıp bo’linedi. Erimeytug’ın anodlar 
ko’mir, grafit, platina h’a’m iridiyden islenedi: eriytug’ın anodlar- mıs, gu’mis, tsink, kadmiy, 
nikel h’a’m basqa metallardan islenedi. 
Erimeytug’ın anodta elektroliz protsessinde anionlar yamasa suw molekula-ları 
oksidlenedi. Eriytug’ın anod elektrolizde oksidleniwge ushıraydı, yag’nıy sırtqı shınjırg’a 
elektronlar beredi. 
Elektroliz bir qansha ken’ ko’lemde qollanıladı. Elektroliz metallardı 
korroziyalanıwdan qorg’awda, ko’pshilik metallardı: siltilik h’a’m siltili jer metalları, alyuminiy, 
lantonoidlar h’a’m basqalardı alıw ushın, sonday-aq, ayırım metallardı aralaspalardan tazalaw 
ushın qollanıladı.  
Lektsiya 16 
 
Jetinshi gruppanın’ tiykarg’ı gruppa elementleri 
Periodlıq sistemanın’  7 gruppasının’ tiykarg’ı podgruppasına F, CI, Br, I,  At kiredi. 
Olardın’ ulıwma ataması “galogenler” yag’nıy “duz du’ziwshiler” dep ataladı. Galogenlerdin’ 
sırtqı elektron qabatında 7 elektronı bar yag’nıy segizge toltırıw ushın bir elektron jetpeydi. 
Sonlıqtan, olar birikpelerinde bir elektrondı qosıp alıp -1 okisleniw da’rejesin ko’rsetedi. Ftordan 
basqa galogenler +1, +3, +5, +7 okisleniw da’rejelerin ko’rsetedi, sebebi olardın’ sırtqı qabatında 
bos d-orbitalı bar, al ftorda bolsa joq. Ftorda bir elektrondı 2p dan 3s qa’ddine o’tkeriw ushın 
1225 kDj/mol energiya kerek boladı. Bunı a’melge asırıya og’ada qıyın, sonlıqtan ftor tek -1 
okisleniw da’rejesin ko’rsetedi. Ftor metall emesler ishinde en’ aktivi h’a’m en’ ku’shli 
oksidlewshi bolıp tabıladı.  
 
 
Galogenler biologiyalıq a’h’miyetli elementler bolıp tabıladı. Adam organizminde ftorlı 
birikpeler tiykarınan tis h’a’m su’yeklerde boladı. Tiste shama menen 0,01 % ftor boladı h’a’m 
CI 
+17
2 8 7
KL
3
3
3 2
5
s
p
d
d
p
s
2
3
3
3
KL
d
p
s
2
3
3
3
KL
2
d
p
s
2
3
3
3
KL
3
3
4
3
CI
CI
CI
+
+
+
3
5
7
1
h
ν 
h
ν 
h
ν 

 
62
onın’ ko’pshilik bo’legi tis emalında boladı. Ma’deniy o’simliklerden ftor piyazda ko’p boladı. 
Adam sutkasına 1 mg ftor qabıl etedi.Eger ishimlik suwda ftor az bolsa, adamnın’ tisi buzıladı 
h’a’m karies payda boladı. Bunday jag’day bolmawı ushın suwdın’ 1 litrinde 1 mg ftor bolıwı 
kerek. Eger, 0,5 mg bolsa karies, al 1,2 mg bolsa emal h’a’dden tıs qatıp ketedi, demek ftor  
normadan az bolsa da h’a’dden tıs ko’p bolsa da tis buzıladı.  
Xlor ionı asqazan suyıqlıg’ında ( 
≈ 0,3 %) boladı. Ol awqatlıq zatlardın’ sin’iriliwinde 
u’lken a’h’miyetke iye, sonday-aq h’a’r qıylı juqpalı awırıw tuwdırıwshı bakteriyalardı (xolera, 
tif) o’ltiredi. Eger xlor ionları ko’p mug’dardag’ı suw menen asqazang’a tu’sse awırıw tuwdıradı 
yag’nıy onı ku’sheytedi. Sonlıqtan, epidemiya waqtında qaynamag’an suw beriwge bolmaydı. 
Asqazanda duz kislotası kontsentratsiyasının’ artıwı na’tiyjesinde asqazannın’ ku’yiwi 
bayqaladı, sonlıqtan bunday waqıtları natriy gidrokarbonatının’ azıraq mug’darın qabıl etiw 
kerek. Kerisinshe, asqazan suwının’ kislotalıg’ı az bolsa yarım stakan suwg’a 5-15 tamshı 8,3% 
li duz kislotası qosıp ishkiziledi. Bromlı birikpelerdin’ fiziologiyalıq a’h’miyeti jetkilikli tu’rde 
u’yrenilmegen. Brom birikpeleri nerv sistemasına tınıshlandırıwshı  sıpatında ta’sir etedi. Yod 
birikpeleri zat almasıwın retlestiriwde u’lken a’h’miyetke iye. Adam organizminde 25 mg yod 
bolıwı kerek, sonnı 15 mg qalqan ta’rizli bezde boladı. Yod mug’darı organizmde az bolıwı zob 
keselligin keltirip shıg’aradı. Bul kesellikti boldırmaw ushın as duzının’ h’a’r bir tonnasına 25 
mg KJ qosıladı h’a’m bul yodlang’an duz dep ataladı. 
 
Alınıwı: 
Ftor birinshi ma’rte 1886 jılı frantsuz ilimpazı Muassan ta’repinen alındı. 
“Ftoros”-jemiriliw degendi bildiredi. Ftor sanaatta biftorid balqıtpasın elektrolizlep alınadı. 
KF
⋅ 2 HF 



→

electroliz
  
аnоd
F
2
 + 
katod
H
2
+ KF 
Elektroliz usılı menen ftordı alıw sxeması 2-su’wrette ko’rsetilgen. Bul jerde kaliy 
biftorid aralaspası katod rolin atqarıwshı  mıstan islengen A ıdısına 20 sm biyiklikke shekem 
salınadı. Qalın’ nikel sımnan islengen B anodı    mıs tsilindrge tu’siriledi. Anodtın’ to’mengi 
qaptal bo’leginde tesigi bar. Bo’linip shıg’ıp atırg’an ftor V trubkasınan, al vodorod G 
trubkasınan shıg’adı. 
 
 
 

 
63
 
Su’wret 1. Ftordı alıw ushın eletrolizёr 
 
Xlordın’ alınıwı
:  Xlor birinshi ma’rte 1774 jılı Shvetsiya ilimpazı K.Sheele ta’repinen 
alındı. “Xloros”- yunonchadan awdarg’anda ko’k-sarı degendi bildiredi. 
Xlor sanaatta as duzının’ suwlı eritpesin elektrolizlep alınadı. Xlordı elektroliz usılı 
menen alıw sxeması 3-su’wrette ko’rsetilgen. Bunın’ ushın A ko’mir anodı h’a’m V katodları 
bir-birinen B diafragması menen ajıralıp turg’an elektrolizerge as duzı eritpesi quyılıp 
elektrolizlenedi. 
1,5 g na 1 m
3
) i v drugix otraslyax texniki. Ejegodnoe mirovoe potreblenie xlora 
ischislyaetsya millionami tonn. 

 
64
 
 
Su’wret 2. 
Xlordı  alıw ushın eletrolizёr 
  
Na’tiyjede anodta xlor, al katodta vodorod ajıralıp shıg’adı  h’a’m natriy siltisi payda 
boladı. Onı sxemalıq tu’rde to’mendegishe ko’rsetiwge boladı. 
 
2NaCI + 2H
2
O 



→

electroliz
 
katod
H
2
 +  
anod
CI
2
 + NaOH 
Katodta: 2H
+
 + 2e
-
 
→ H
2
 
Anodta: 2CI
-
 + 2e
-
 
→ CI
2
 
Bir tonna xlor alıw ushın 2700 kVt
⋅ s elektroenergiya jumsaladı. 
 
Laboratoriyada xlor to’mendegi usıllar menen alınadı: 
1. 2KMnO
4
+16HCI(konts) 
→2KCI+2MnCI
2
+8H
2
O+5CI
2
↑ 
2) MnO
2
+4HCI(konts) 
→ MnCI
2
+2H
2
O+5CI
2
↑ 
3) Ca(CIO)
2
+4HCI(konts) 
→CaCI
2
+2H
2
O+2CI
2
↑ 
4) KCIO
3
+6HCI 
→3CI
2
↑+KCI+3H
2
O 
5) 2AuCI
3
 
→

0
t
2Au + 3CI
2