O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli biLİmlendiRİw miNİstrliGİ

Bromnın’ alınıwı
. Brom birinshe ma’rte 1826 jılı frantsuz ilimpazı Balar ta’repinen 
ten’iz suwınan  ajıratıp alıng’an. ”Bromos”-grekshe sasıq iyisli degendi bildiredi. 
Brom ten’iz yamasa duzlı ko’l suwlarınan alınadı. Duzlı ko’lde 0,01-0,5 % shekem, al 
ten’iz suwında ortasha 0,007 % brom boladı. Bul og’ada az. Bromdı ten’iz suwınan alıw ushın 

 
65
onın’ pH=3,5 bolg’ansha ku’kirt kislotası menen qıshqıllatadı h’a’m xlor menen qayta islenedi. 
Ajıralıp shıg’ıp atırg’an brom h’awa togı menen soda eritpesine aydaladı, son’ınan ol brom 
menen toyıng’annan son’ qıshqıllatıladı. Onın’ alınıw reaktsiyası to’mendegishe: 
 
 
2 NaBr + Cl
2
 = 2 NaCl + Br
2
, son’ınan 
3 Br
2
 + 3 Na
2
SO
3
 = 5 NaBr + NaBrO
3
 + 3 SO
2  
 h’a’m en’ aqırında,  
5 NaBr + NaBrO
3
 + 3 H
2
SO
4
 = 3 Na
2
SO
4
 + 3 Br
2
 + 3 H
2
O. 
  Texnikadag’ı bromg’a xlor aralastırılg’an bolsa, onı tazalaw ushın CaBr
2
 nin’ 
kontsentrlengen  eritpesi menen qayta isleymiz. 
 
Laboratoriyada brom to’mendegishe alınadı: 
4KBr+MnO
2
+2H
2
SO
4
=2K
2
SO
4
+MnBr
2
+2H
2
O+Br
2
 
 
Yodtın’ alınıwı. 
Yod birinshi ma’rte 1811 jılı frantsuz ilimpazı Kurtua ta’repinen 
alındı. Yod ”fiolet” degendi bildiredi. Yod ten’iz suw otlarınan alınadı, sebebi olar o’zinde yod 
birikpelerin toplaydı. Yod sonday-aq, neft suwları, ayırım ko’llerdin’ duzlı shor suwlarınan 
alınadı. Yod ko’binese okean suwlarında ko’p ushıraydı. Yodtı ten’iz vodorosllerinen alg’anda, 
da’slep vodorosl suw menen qayta islenedi h’a’m eritpeni puwlandırg’annan keyin onı 
kristallanıwg’a qaldıramız. Bunda ko’pshilik xlorlı duzlar sho’kpege tu’sedi, al yod duzları 
eritpede qaladı. Bul eritpe son’ınan xlor menen yamasa MnO
2
 h’a’m  H
2
SO
4
 penen qayta 
islenedi.Yod sanaatta to’mendegi usıllar menen alınadı. 
I) 2NaI + CI
2
 
→ 2NaCI + I
2
↓ 
II) 2NaIO
3
 + 5 NaHSO
3
 
→ 2Na
2
SO
4
 + 3 NaHSO
4
 + H
2
O + I
2
↓ 
III)  a) 2 NaI + 2 NaNO
2
 + 2 H
2
SO
4 
= 2 Na
2
SO
4
 + I
2
 + 2 NO + 2 H
2
O  
       b) 3 I
2
 + 6 NaOH = 5 NaI + NaIO
3 
+ 3 N
2
O  
       v)5 NaI + NaIO
3 
+ 3 H
2
SO
4
 = 3 Na
2
SO
4
 + 3 I
2
 
↓ + 3 H
2
O  
Jer astı suwlarınan yodtı alıw ushın birinshi yod a) boyınsha ajıratıp alınadı. Son’ 
aktivlengen ko’mir menen adsorbtsiyalanadı. Aktivlengen ko’mirge sin’dirilgen NaOH tın’ ıssı 
eritpesi menen (b) reaktsiya boyınsha tazalanıp, son’ınan payda bolg’an eritpeni kislota menen 
toyındırıp yod alınadı. 
1) MnO
2
+2KI+2H
2
SO
4
→MnSO
4
+I
2
↓ +K
2
SO
4
+2H
2
O 
2) 8KI + 5H
2
SO
4
(konts) 
→ 4K
2
SO
4
 + 4I
2
↓ + H
2
S + 4H
2
O 
 
Astat jasalma jol menen 1940 jılı  Amerika ilimpazları T. Korson, U.Makkenzi h’a’m 
E.Segre ta’repinen alındı. Astatı alınıw reaktsiyası to’mendegishe: 

 
66
n
At
He
Bi
1
0
211
85
4
2
209
83
2
+
→
+
 
Astat greksheden ”turaqsız” degendi bildiredi. Astatı yarım  ıdıraw da’wiri 8,3 s. Jer 
qatlamında barlıg’ı bolıp 30 g. astat bar. Ximiyalıq qa’siyetleri boyınsha astat yod h’a’m 
poloniyg’a uqsas. 
Fizikalıq h’a’m ximiyalıq qa’siyetleri
. Bul elementlerdin’ ayırım qa’siyetleri, 
ta’biyatta ushıraytug’ın mineralları 1-tablitsada ko’rsetilgen 
Bul tablitsadan ko’rinip turg’anınday  Fdan At-qa qaray  atom massası, atom radiusı, 
tıg’ızlıg’ı, balqıw h’a’m qaynaw temperaturaları artadı, al oksidlewshilik qa’siyetleri h’a’m 
ionlanıw potentsialı kemeyedi. Al, molekulalardın’ dissotsiatsiyalanıw energiyası ftordan xlorg’a 
qaray artadı h’a’m xlordan astatqa qaray kemeyedi. Bul ftordın’ radiusının’ kishi h’a’m elektr 
terisliginin’ u’lken bolıwına baylanıslı.Ftor h’a’m yodtın’ ta’biyatta tek bir izotopı ushıraydı 
yag’nıy bular izotoplı taza elementler bolıp tabıladı. Al, xlor h’a’m bromnın’ ta’biyatta ekewden 
izotopları bar. Jer qatlamında xlor birikpeleri ken’ tarqalg’an, al yod ju’da’ az mug’darda 
ushıraydı. Galogenler ta’biyatta tek birikpe tu’rinde ushıraydı.Olardın’ en’ ko’p tarqalg’an 
mineralları 1-tabl. ko’rsetilgen. Ftor-ashıq jasıl, xlor-sarg’ısh jasıl o’tkir iyisli gazlar, brom- 
qon’ır-qızıl suyıqlıq, onın’ puwları za’h’a’rli, yod-qara-fiolet ren’li jıltıraq kristall zat. 
Ftor suwdı ku’shli tarqatadı, al xlor suwda az eriydi, bromnın’ eriwshen’ligi joqarıraq 
yod ju’da’ az eriydi. Olardın’ suw menen reaktsiyası to’mendegishe ko’rsetiledi: 
2F
2
 + 2H
2
O = 4HF + O
2
 (O
2
 den basqa O
3
, F
2
O h’a’m H
2
O
2
 payda boladı) 
CI
2
 + H
2
O = HCIO + HCI  
Yodtın’ suwda eriwshen’ligin asırıw ushın og’an KI qosıladı.Bunda kaliy tri yodidi 
kompleks birikpe payda boladı. 
KI+ I
2
 = K[I(I
2
)]  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Galogenlerdin’ fizikalıq qa’siyetleri h’a’m ta’biyatta ushırawı 
Qa’siyetleri F CI 
Br 
I 
At 

 
67
Atomları: 
Salıstırmalı atomlıq 
massa 
 
18,998 
 
35,453 
 
79,904 
 
 
126,904 
 
210 
Atomlardın’ elektron 
qabatlarının’ 
du’zilisi 
K2s
2
2p
5 
KL3s
2
3p
5
 KLM4s
2
4p
5 
…5s
2
5p
6 
…6s
2
6p
5 
Atom radiusı (nm)  
0,064 
0,099 
0,114 
0,133 
0,15 
İonlanıw 
potentsialı(EV) 
17,42 12,97 
11,84 
10,45 
9,2 
A’piwayı zatları: 
Tıg’ızlıg’I, g/sm
3 
1,3 1,9 
3,4 
4,4 
- 
 
Balqıw t
0
-sı, 
0
C -21,96 -101,0 -7,3 
113,6 
227 
Qaynaw t
0
-sı, 
0
C -188,1  -34,1  59,2 
185,5 
317 
Molekulalardın’ 
dissotsiatsiyalanıw 
energyası,kDj/mol 
159 243 
192 
151 
109 
Turaqlı izotopları 
19 
35 h’a’m 37 
79 h’a’m 81 
127 
- 
Tarqalıwı mass. % 
0,08 
0,2 
1
⋅10
-3 
1
⋅10
-4
 
- 
Agregat jag’dayı Gaz  Gaz suyıqlıq qattı zat 
 
Ren’i   h’a’m  iyisi 
Ashıq-jasıl 
o’tkir 
Sarg’ısh-jasıl, 
o’tkir  
Qon’ır-qızıl, 
jag’ımsız  
Qara-
fiolet 
 
A’h’miyetli 
mineralları 
CaF
2
-flyuorit 
Na
3
AIF
6
-kriolit, 
Ca
5
(PO
4
)
3
F-
apatit 
 
NaCI-galit,  
KCI-silvin,  
NaCI
⋅KCI-
silvinit, 
KCI
⋅MgCI
2
⋅6H
2
O
-karnallit,  
HgCI
2
-sulema,  
Hg
2
CI
2
-kalomel 
Ten’iz suwı 
NaBr, 
MgBr
2
 
Jer astı 
suwları 
NaI, 
NaIO
3 
- 
100 g suwda eriw-
shen’ligi 
Suwdı tarqatadı 
0,25l 
3,5 l 
0,02 g 
 
 
Galogenlerdin’ aktivligi ftordan yodqa qaray kemeyip baradı. Ftor derlik barlıq metallar 
h’a’tte altın h’a’m platina menen de reaktsiyag’a kirisedi. Fe, Cu, Ni, Cr, AI, Zn metalları menen 
ftor suwıqta reaktsiyalaspaydı, sebebi metall betinde ftorid qabatı payda bolıp, ol metaldın’ 

 
68
oksidleniwin toqtatıp taslaydı. Ulıwma galogenlerdin’ metallar menen birikpelerinin’ payda 
bolıwın to’mendegishe ko’rsetiwge boladı. 
2Me + nX
2
 = 2MeX
n
 
Mısalı,  
 2Na + F
2
 = 2NaF 
2Fe + 3CI
2
 = 2FeCI
3
 
2AI +3Br
2
 = 2AIBr
3
 
2AI + 3I
2
 = 2AII
3 
Galogenler azot, kislorod h’a’m uglerodtan basqa metall emesler menen reaktsiyag’a 
kirisedi. Mısalı, 
2F
2
 + Si = SiF
4
 
2CI
2
 + Si = SiCI
4
 
3F
2
 + S = SF
6
 
3Br
2
 +2P= 2PBr
3
 
3J
2
 + 2P = 2PJ
3
 
Ftor ku’shli oksidlewshi bolg’anlıqtan h’a’tte inert gazlar menen de reaktsiyag’a 
kirisedi. 
Xe + F
2
 = XeF
n
 (n=2, 4,6) 
Tolg’an qabatın buzıp, reaktsiyag’a kirisiw uqıplılıg’ına iye bolmag’anlıqtan 8 gruppa 
elementleri inert gazlar degen atamag’a iye bolg’an edi. Olardın’ ftor menen payda etken 
birikpelerinen son’, inert gazlar ataması ornına aerofil atamasın qollanıw ma’seleleri qayılmaqta. 
Basqa galogenlerdin’ turaqlı sostavqa iye bunday inert gazlar menen birikpeleri belgisiz. 
Joqarıda aytıp o’tilgenindey galogenler ko’pshilik jag’dayda oksidlewshilik 
qa’siyetlerdi ko’rsetedi. 



→

I
Br
CI
F
,
,
,
 
atom radiusı artadı, aktivligi,  oksidlewshilik qa’siyeti, elektr terisligi kemeyedi. 
 Olardın’ oksidlewshilik qa’siyetleri zaryadının’ artıp barıwı menen ftordan yodqa qaray 
kemeyedi. Usı ta’rtipte olar passivirek galogenlerdi olardın’ birikpelerinen quwıp shıg’aradı. Bul 
o’z-ara baylanıs to’mendegi reaktsiyalar menen ko’rsetiledi. 
 
2KCI + F
2
 = 2KF + CI
2
 
2KBr + CI
2
 = 2KCI + Br
2
 
2KI + Br
2
 = 2KBr + I
2
 

 
69
KBr + I
2
 
≠ 
 
Al, kerisinshe, passivirek galogen aktivirek galogendi onın’ kislorodlı birikpelerinen 
qısıp shıg’aradı. 
Br
2
 + 2KCIO
3
 = 2KBrO
3
 + CI
2
 
I
2
 + 2KCIO
4
 = 2KIO
4
 + CI
2
 
I
2
 + 2KBrO
3
 = 2KIO
3
 + Br
2
 
CI
2
 + KBrO
3
 
≠ 
Galogenlerdin’ vodorodlı birikpeleri 
Galogenlerdin’ vodorodlı birikpeleri kislotalar bolıp tabıladı. 
 






→

→
→
→
HI
HBr
HCI
HF
 
Ku’shi artadı, turaqlılıg’ı kemeyedi, qa’lpine-keltiriwshilik qa’siyeti artadı
. 
 
Bulardın’ barlıg’ı ren’siz, suwda jaqsı eriytug’ın gazlar. Suwlı eritpesinde ftorlı vodorod 
ku’shsiz kislota, qalg’anları ku’shli kislota. 
HF-dın’ 38% li eritpesi plavik kislota dep ataladı. 
HCI- duz kislotası dep ataladı. 
Galogenli vodorodtın’ alınıwı
..  
1. H
2
 + F
2
 
→ 2HF(to’men temperaturada h’a’tte qaran’g’ıda qoparılıs payda etip 
reaktsiyalasadı. 
2. H
2
 + CI
2
 
→

ν
h
2HCI quyash nurında shınjırlı reaktsiyag’a kirisedi. 
a) CI
2
 + h
ν → CI• + CI• 
b) CI
• + H
2
 
→ HCI + H• 
c) H
• + CI
2
 
→ HCI + CI• h’.t.b Shınjırlı reaktsiya qoparılıs payda etiw menen o’tedi. 
3. H
2
 + Br
2
 
→

0
t
2HBr 
a) Br
2
 + 192 kDj 
→ Br• + Br• 
b) Br
• + H
2
 
→ HBr + H• 
c) H
• + Br
2
 
→ HBr + Br• h’.t.b. 
HCI sintezinen o’zgesheligi HBr payda bolıw reaktsiyası endotermik bolg’anlıqtan, 
qıyın o’tedi, payda bolg’an shınjır tez u’ziledi. Sonlıqtan qoparılıs bolmaydı. Yodlı vodorodtın’ 

 
70
payda bolıwı shınjırlı reaktsiyag’a kirmeydi h’a’m onın’ payda bolıwında joqarıraq temperatura 
kerek boladı. 
4. H
2
 + I
2
 
→

0
t
 2HI 
Elementlerdi bir-birine ta’sir ettirip alıwdan basqa, galogenli vodorodlar to’mendegi 
basqa usıllar menen de alınıwı mu’mkin. 
5. CaF
2
 + H
2
SO
4
(konts) = CaSO
4
 + 2HF
↑ 
6. a) NaCI + H
2
SO
4
(konts) = NaHSO
4
 + HCI
↑ 
    b) NaHSO
4
 + NaCI = Na
2
SO
4
 + HCI
↑ 
7. PBr
3
 + 3H
2
O = H
3
PO
3
 + 3HBr 
8. PI
3
 + 3H
2
O = H
3
PO
3
 +3HI 
9. I
2
 + H
2
S = S
↓ + 2HI  
Galogenli vodorodtın’ fizikalıq h’a’m ximiyalıq qa’siyetleri. 
Galogenli vodorodtın’ ximiyalıq aktivliligi suwdın’ bar yaki joq ekenligine baylanıslı. 
Qurg’aq galogenli vodorodlardın’ ko’pshiligi metallarg’a ta’sir etpeydi.  
Ftorlı vodorod ren’siz, ushıwshan’ o’tkir iyisli, h’awada tu’teytug’ın gaz, suw menen 
qa’legen qatınasta aralasadı. HF-molekulası  qızdırıwg’a shıdamlı, polyarlı molekula.Ftorlı 
vodorodtı plastmassa ıdıslarda saqlaydı.Onı shiyshe ıdıslarda saklawg’a bolmaydı, sebebi ftorlı 
vodorod shiyshe quramındag’ı kvarts penen to’mendegishe reaktsiyalasıp ketedi. 
SiO
2
 + 4HF = SiF
4
 + 2H
2
O 
SiF
4
 + 2HF = H
2
[SiF
6
]  
–  keyingi reaktsiya shiyshelerge nag’ıs, su’wret salıwda, jazıwda qollanıladı.  
Ftorlı vodorod kislotasının’ duzların yag’nıy ftoridlerdi metall oksidi yamasa 
gidroksidine ftorlı vodorod ta’sir ettirip alınadı. 
2HF + KOH = KHF
2
 + H
2
O 
KHF
2
 + KOH = 2KF + H
2
O 
2HF + K
2
O = 2KF + H
2
O 
2HF + Ca(OH)
2
 = CaF
2
 + 2H
2
O 
Ftoridler ishinde NaF, KF, RbF, CsF, NH
4
F, AgF, SnF
2
 h’a’m HgF
2
 suwda jaqsı 
eriydi. 
Ftoridler oksidler sıyaqlı tiykarlıq, kislotalıq h’a’m amfoter bolıp bo’linedi. Kislotalıq 
ftoridlerdi IV h’a’m VII-gruppa elementleri payda etedi. Olar tiykarlıq ftoridler menen 
reaktsiyag’a kirisedi. Bunda tiykarlıq ftorid elementi kation boladı, al kislotalıq ftorid elementi 
kompleks anion quramına kiredi. 
Tiykarlıq h’a’m kislotalıq ftoridlerdin’ reaktsiyalasıwı: 
2NaF + SiF
4
 = Na
2
[SiF
6
] 

 
71
KF + SbF
5
 = K[SbF
6
] 
Amfoter ftoridler h’a’m tiykarlıq h’a’m kislotalıq ftoridler menen reaktsiyag’a kirisedi. 
AIF
3
 + 3KF = K
3
[AIF
6
] 
2AIF
3
 + 3SiF
4
 = AI
2
[SiF
6
]
3 
HF dan o’zgeshelenip HCI-HBr-HJ suwlı eritpelerinde ku’shli kislotalar bolıp tabıladı.  
HCI-
 ren’siz gaz, h’awada tu’teydi. Hawada xlorlı vodorod 0,05 mg/l bolsa murın 
h’a’m tamaqtı ashıtadı, ko’kirekti awırıw tuwdıradı. Duz kislotasının’ az kontsentratsiyası menen 
uzaq waqıt dawamında za’h’a’rlengende tis a’sirese emal buzıladı.  
Satıwdag’ı HCI dın’ tıg’ızlıg’ı 1,19 g/sm
3
 h’a’m kontsentratsiyası 37% li boladı. 
Quramı HCI
⋅3,5 H
2
O. Tıg’ızlıq ma’nisindegi u’tirden son’g’ı eki sandı ekige ko’beytip duz 
kislotasının’ kontsentratsiyasın shamalap tabıwg’a boladı. Basqa ku’shli kislotalar sıyaqlı HCI 
ko’pshilik metallar h’a’m metall oksidleri menen reaktsiyag’a kirisip xlorid duzların payda etedi. 
Duz kislotası elektroximiyalıq kernewlilik qatarında vodorodtan keyin turg’an metallar Cu, Hg, 
Au, Pt, Ag
 menen reaktsiyag’a kirispeydi. Al, basqa metallar, metall oksidleri h’a’m siltilerdin’ 
duz kislotası menen ta’sirlesiwi to’mendegishe o’tedi. 
1. Fe +2HCI = FeCI
2
 + H
2
↑ 
2. Zn +2HCI = ZnCI
2
 + H
2
↑ 
3. CuO + 2HCI = CuCI
2
 + H
2
O 
4. KOH + HCI = KCI + H
2
O 
5. NH
3
 + HCI = NH
4
CI-ammiak penen aq tu’tin payda etip duz payda etedi. 
6. AgNO
3
 + HCI = 
↓AgCI + HNO
3
 
7. CH
≡CH + HCI → CH
2
=CHCI-toyınbag’an uglevodorodlar menen reaktsiyalasadı. 
Xlorid duzlarınan AgCI, PbCI
2
, CuCI, HgCI suwda erimeydi
. 
HBr
-bromlı vodorod ren’siz, o’tkir iyisli, h’awada tu’teytug’ın gaz. Ol h’awa kislorodı 
menen erkin bromg’a shekem oksidlenedi.   
4HBr + O
2
 = 2Br
2
 + 2 H
2
O 
Bromlı vodorod qa’lpine-keltiriwshilik qa’siyetti ko’rsetedi. 
2HBr + H
2
SO
4
 = Br
2
 + SO
2
 + H
2
O 
Bromlı vodorod h’a’m yodlı vodorod xlorlı vodorodtan oksidlewshilerge qatınası 
boyınsha ajıralıp turadı. Olar molekulyar kislorod penen a’dette komnata temperaturasında 
oksidlenedi. Bromlı vodorod yodlı vodorodqa qarag’anda a’ste oksidlenedi. 
4HBr + O
2
 = 2Br
2
 + 2H
2
O 
4HI + O
2
 = 2I
2
 + 2H
2
O 
HI-
iodlı vodorod ta ren’siz, h’awada tu’teytug’ın gaz. Onın’ suwlı eritpesi ku’shli 
qa’lpine-keltiriwshi.  

 
72
8HI + H
2
SO
4
 = 4I
2
 + H
2
S + 4H
2
O 
 
Galogenlerdin’ kislorodlı birikpeleri 
Galogenler kislorod penen tuwrıdan-tuwrı reaktsiyag’a kirispeydi. Bul olarda 
baylanıstın’ ku’shsizligi h’a’m bunday birikpeler payda bolıwının’ standart izobar potentsialının’ 
on’ ma’niske iye bolıwı, sonday-aq reaktsiyanı a’melge asırıw ushın ju’da’ joqarı 
temperaturanın’ kerek bolıwı bolıp tabıladı. Galogenlerdin’ kislorodlı birikpeleri  turaqsız h’a’m  
ftordan basqa galogenler bunday birikpelerinde +1 den +7 ge shekemgi okisleniw da’rejesin 
ko’rsetedi. 
Ftordın’ kislorod penen bir neshe birikpeleri belgili.  
F
2
O
 –ashıq sarg’ısh gaz, ju’da’ za’h’a’rli. Ol ftorg’a 2% li natriy siltisi eritpesin ta’sir 
ettirip alınadı. 
2NaOH + 2F
2
 =2NaF + F
2
O + H
2
O 
Ftor oksidinen basqa bul reaktsiyada kislorod, ozon, vodorod perokidi payda boladı. 
Ftor oksidi suwda az eriydi h’a’m onın’ menen reaktsiyag’a kirispeydi. Ftor oksidi ku’shli 
oksidlewshi, sonlıktan reaktsiyag’a kirisiw uqıplılıg’ı ku’shli. Oksidlewshi retinde vodorod 
h’a’m ammiak penen reaktsiyag’a kirisedi. 
2H
2
 + F
2
O = 2HF + H
2
O                                            4NH
3
 + 3F
2
O = 2N
2
 + 6HF + 3H
2
O 
Ftor oksidi atmosferasında kvarts talshıg’ı janadı. 
SiO
2
 + 2F
2
O = SiF
4
 + 2O
2
 
Gaz ta’rizli ftor h’a’m kislorod aralaspasına  -100
0
S temperaturada elektr razryadın 
ta’sir ettirgende onın’ peroksidli tuwındıları F
2
O
2
, F
2
O
3
, F
2
O
4
 payda bolıwı mu’mkin. Olar ju’da’ 
turaqsız, ku’shli oksidlewshi birikpeler. Ftor bir oksidine gipoftorit kislota (HOF) sa’ykes keledi. 
Ol ftor h’a’m suw aralaspasına az basımda a’stelik penen tog jiberiw arqalı  og’ada az shıg’ım 
menen payda boladı. HOF- ren’siz, turaqsız zat. Ol  qa’dimgi jag’dayda tez HF h’a’m  O
2
 ge 
tarqalıp ketedi h’a’m suw menen to’mendegishe gidrolizlenedi. 
2HOF
→2HF + O
2
 
HOF + H
2
O = HF + H
2
O
2
 
Gipoftorit kislotanın’ duzları belgisiz. 
Ulıwma aytqanda, ftordın’ kislorodlı birikpeleri turaqsız h’a’m onın’ kislorodlı duzları 
belgisiz.Galogenlerdin’ kislorodlı birikpeleri ishinde en’ a’h’miyetlisi xlordın’ kislorodlı 
birikpeleri bolıp tabıladı. Xlordın’ kislorodlı birikpeleri de tuwrıdan-tuwrı elementlerden 
alınbaydı. 
CI
2
O-
sarg’ısh- qon’ır, xlordın’ iyisindey iyiske iye, ju’da’ qoparılg’ısh, za’h’a’rli gaz. 
Ol to’mendegishe alınadı: 

 
73
2HgO + 2CI
2
 = HgCI
2
 + CI
2
O 
CI
2
O-suwda jaqsı eriydi. 
CI
2
O + H
2
O = 2HCIO 
Xlor(I) oksidi ju’da’ qoparılg’ısh, h’a’tte bir ıdıstan ekinshisine quyg’anda yamasa 
oksidlewshi ta’sirinde, yamasa qızdırg’anda to’mendegishe tarqaladı. 
2CI
2
O = 2CI
2
 + O
2
 + 150 kDj 
Komnata temperaturasında ol a’ste-aqırınlıq penen to’mendegishe tarqaladı. 
 4CI
2
O = 2CIO
2
 +3CI
2
 
Xlor dioksidi CIO
2
 to’mendegi usıllar menen alınadı. 
1) KCIO
3
 + H
2
SO
4
 = HCIO
3
 + KHSO
4
 
2) 3HCIO
3
 
→ 2CIO
2
 + HCIO
4
 + H
2
O 
3) 2KCIO
3
 + H
2
C
2
O
4
 + H
2
SO
4
 = K
2
SO
4
 + 2CO
2
 + 2CIO
2
 + 2H
2
O 
4) CI
2
 + 2AgCIO
3
 = 2AgCI + 2CIO
2
 + O
2
 
5) 2NaCIO
3
 + SO
2
 + H
2
SO
4
 = 2CIO
2
 + 2NaHSO
4
 
CIO
2
-
 qon’ır, o’tkir iyisli, za’h’a’rli, qoparılg’ısh gaz. Suw h’a’m silti menen 
disproportsiya reaktsiyasına kirisedi. 
6CIO
2
 + 3 H
2
O = 5HCIO
3
 + HCI 
2CIO
2
 + 2KOH = KCIO
2 
 + KCIO
3
 + H
2
O 
Xlor qos oksidin -50
0
S g’a shekem suwıtıw arqalı ftor togin a’stelik penen jibergende 
ftorxlordioksidi (FCIO
2
) payda boladı. Ol ren’siz gaz, qızdırıwg’a shıdamlı, biraq gigroskopik. 
F
2
 + 2CIO
2
 = 2FCIO
2
 
FCIO
2
 + H
2
O = HF + HCIO
3
 
2FCIO
2
 + 2HCI = 2HF + CI
2 
 + 2CIO
2
 
Xlor dioksidi PbO qatınasında NaOH penen reaktsiyag’a kirisip xlorit duzların payda 
etedi. 
2CIO
2
 + PbO
2
 + 2NaOH = 
↓PbO
2
 + 2NaCIO
2
 + H
2
O 
Ol 100
0
S dan joqaarı temperaturada to’mendegishe tarqaladı. 
3NaCIO
2
 


 →

С
0
100
f
2NaCIO
3
 + NaCI 
Xlor dioksidin ozon menen oksidlep xlor(VI) oksidi alınadı. 
2CIO
2
 + 2O
3
 = CI
2
O
6
 + 2O
2