Өзбекстан Республикасы

4.2. Rentgenografiyalıq metod 
 
1.Rentgenografiya sóylew aǵzaları háreketiniń belgili bir ornın emes, al onıń 
ulıwma, bir pútin kórinisin sáwlelendiriw imkaniyatın beredi. Házirgi 
rentgenografiya metodı ses artikulyaciyasınıń statikası, yaǵnıy sóylew aǵzası 
háreketiniń belgili bir halatın anıq kórsetedi.
2. 50-jıllarda V.A.Artyomov, V. G. Ginzburg sıyaqlı alımlar tárepinen islep 
shıǵılǵan rentgenografiyalıq metod texnikalıq jaqtan bir qansha jetilisken bolıp, 
keyingi 40 jıldan beri kóp ǵana tillerdiń seslik sistemasın úyreniwde keń 
paydalanılmaqta. Bul metod járdeminde eksperimental-fonetikalıq baqlawlar alıp 
barılǵanda diktor stolǵa otırǵan halda basın hám moynın arnawlı tirepberdi qoyıp 
ornalasıp alǵannan keyin, seslerdi (yamasa sózlerdi, sóz dizbeklerin, gáplerdi) 
buwınlap aytadı, tirepberdiniń shep tárepine jaylasqan kassetadaǵı rentgen 
plyonkaları almastırılǵanda da diktor halatı ózgermeydi. 
Diktordıń seslerdi tábiyiy aytıwı ushın jaratılǵan bunday sharayatta tájiriybe 
ótkiziwshi fonetist alım (eksperimentator) diktordıń seslerdi aytıwın dıqqat penen 
baqlap baradı hám oǵan basshılıq qıladı. Belgili bir til sesin aytıp atırǵanındaǵı eń 
áhmiyetli halatlardı eksperimentator túymeni (knopkanı) basıw jolı menen rentgen 
plyonkasına súwretin túsiredi. Ótkerilgen tájiriybeler sonı kórsetedi, dawıslı 
seslerdiń rentgen súwretin alıw dawıssızlarǵa qaraǵanda bir qansha ańsat, sebebi 
dawıslı seslerdi rentgenografiya paytında 0,5 sekund sozıp aytıw menen sóylew 
aǵzasınıń anıq artikulyaciyalıq halatın rentgenoskopiya qılıw da usınday jol menen 
ámelge asırıladı. Jarılıwshı dawıssız seslerdiń rentgen súwretin alıwda biraz 
basqasha jol tutıladı, yaǵnıy bul seslerdiń ekskursiya bólimi tamamlanıp, 
rekursiyası baslanıwınan aldınǵı aytılıw halatı rentgenografiya qılınadı. Hár bir 
seriyadı áne usınday jol menen 6 yamasa 7 sestiń rentgen súwreti túsiriledi. Bunda 

---

sóylew aǵzasınıń rentgen plyonkası anıq oqılıwın támiyinlew maqsetinde tildiń 
orta sızıǵına, tańlayǵa bariy eritpesinen jińishke jol sızıp qoyıw kerek. 
Ulıwma, rentgenografiyalıq metod járdeminde dawıslı hám dawıssız seslerdi 
analizlew, olardıń akustikalıq hám artikulyaciyalıq qásiyetlerin anıqlaw, til seslerin 
aytıwda qatnasıwshı sóylew aǵzalarınıń fiziologiyalıq halatın anıq belgilew 
medicina ilimi ushın, oqıw-oqıtıw, tájiriybeli diktorlar, fonetistler tayarlawda úlken 
áhmiyetke iye.