Өзбекстан республикасы

Material bilim beriw aǵımınıń wákilleri mektepte oqıtılatuǵın pánlerdi tańlawda olardıń turmıs ushın paydalı tárepine qaradı, oqıwshılardıń oqıw xızmeti, ámeliy jumıslardan ibarat bolıw tiyis dep esapladı. Olar usı maqsette tábiyattanıwdı, geografiyanı, ámeliy matema-tikanı, jańa tillerdi oqıtıwdı úgitledi. Sol waqıttaǵı real` hám kommerciyalıq uchilishelerdegi bilim mazmunı usı princip negizinde belgilengen edi. Olar oqıwshılardıń biliw kúshleri hám biliw uqıplılıqları «paydalı bilimlerdi» iyelew barısında rawajlanadı dep kórsetti. Bilim mazmunın bunday belgilew oqıw pánlerin basshı qánigelerge úyretiletuǵın pánler hám ápiwayı miynet adamlarına úyretiletuǵın pánler dep eki túrge bóliwge sebepshi boldı.
Keyinirek material bilim beriw aǵımınıń bir kórinisi-pragmatizm aǵımı payda boldı. Pragmatizm aǵımı bilim mazmunın anıqlawda, oqıtılatuǵın pánlerdi tańlawda bir ólshem - pánniń tek ǵana paydalı tárepin názerde tuttı.
Bilim mazmunın anıqlawda, oqıtılatuǵın pánlerdi tańlawda joqarıdaǵı aǵımlardıń hámmesi máseleni bir tárepleme sheshti.
Ótmishtegi milliy mekteplerimizde bilim mazmunı kútá ápiwayı boldı. İslam dininiń VII1 ásirde ornawı menen Orta Aziyada, sonıń ishinde Ózbekstan hám Qaraqalpaqstanda arab tili hám arab jazıwı engizildi. Awıl hám qalalardaǵı meshitlerde arab tilindegi mektepler ashıldı, xat sawatı úyretildi, keyinirek qatar medreseler uyımlastırıldı. Bul oqıw orınlarında «Quran», «Háptúek», «Nurlama», «Hádis», «Suwfı Allayar» h.t.b diniy sabaqlar oqıtıldı. Balalarǵa diniy hám dúńyalıq bilimler berildi: matematika, geometriya, astronomiya, medicina, tariyx, geografiya h.t.b. pánler úyretildi.
XX ásirdiń basında geypara úlken qalalarda «Jadid» mektepleri shólkemlestirildi. Olarda sawda-satlıq ushın zárúr bolǵan esap-sanaq, geografiya, medicina h.t.b. pánler oqıtıldı.
Ol dáwirdegi mekteplerdiń barlıǵı jámiyetlik dúzim talaplarınan kelip shıǵıp ekonomikalıq, ruwxıy, ádep–ikramlılıq tárbiya maqsetlerine xızmet etti.
Házirgi waqıtta biziń milliy pedagogikamız bilim mazmunın anıqlawda oqıwshılardıń aqıl-oyın, biliw kúshleri menen biliw uqıplılıqların rawajlandırıwǵa xızmet etetuǵın, turmıs hám miynette qollaw ushın zárúr bolǵan pánlerdi oqıtıwdı hám bilimlerdi úyretiwdi kózde tutadı. Milliy mekteplerimizdegi bilim mazmunı dúńya bilimlendiriw standartına sayma-say dúzilgen mámleketlik bilimlendiriw standartı tiykarında hám ulıwma insanıy jáne milliy qádriyatlar talaplarına muwapıq belgilenedi.
Bilim mazmunın anıqlawda, oqıtılatuǵın pánlerdi tańlawda hám olar boyınsha beriletuǵın bilimlerdiń mazmunın, kólemin hám sıpatın belgilewde tómendegi ilimiy pedagogikalıq talaplar basshılıqqa alınadı:
— dúńya bilimdendiriw standartına sayma-say dúzilgen mámleketlik bilimlendiriw standartınıń talaplarına mas bolıwı;
— hár tárepleme úylecikli, rawajlanǵan jetik áwladtı tárbiyalawdaǵı ornı;
— joqarı teoriyalıq dárejesi hám ámeliy áhmiyeti;
— oqıwshılardıń jas ózgegeshelikleriniń rawajlanıw dárejesine hám biliw imkaniyatlarına ılayıq bolıwı;
— ajıratılǵan waqıtta úyreniliw múmkinshiligi;
— mekteptiń oqıw-metodikalıq hám oqıw materiallıq bazasına sayma-saylıǵı;
— ilim, texnika, texnologiya, ekonomika hám mádeniyattaǵı jańalıqlardıń esapqa alınıwı.
Bilimlendiriw nızamlarına hám kadrlar tayarlawdıń milliy baǵdarlamasına ılayıq milliy tálim-tárbiyamızdıń mazmunına túpkilikli ózgerisler kiritilmekte.
Ata-babalarımız miyrasları, ana tilimiz, bay tariyxımız, mádeniyatımız, ádebiyatımız, xalqımız pedagogikasın, úrp-ádetlerimiz, salt-dástúrlerimizdi hám ózligimizdi keń hám tereń úyreniwge baǵdar alındı.


Qadaǵalaw ushın sorawlar:
Biliw hám bilimniń ózgeshelikleri.
Biliwde sana hám ańlawdıń tutqane ornı.
Bilimniń túrleri: ilimiy biliw, ilimiy bolmaǵan biliw, ápiwayı biliw,
Biliwdiń basqıshları: seziw arqalı biliw, intellektual biliw hámde olardıń formaları, ózara baylanısı.
Oylaw, túsinik, kóz aldına keltiriw, teoriya, konsepsiya, intuiciya.