O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Rim respublikasida ijtimoiy-siyosiy kurash

Sitsiliyada qullar qo’zg’oloni

Rimning istilochilik urushlari natijasida er. avv. II asrda Italiya va Sitsiliyada qullarning soni keskin o’sdi. Qul asosiy ishlab chiqaruvchiga aylandi. Yirik quldorlik xo’jaliklari latifundiyalar o’rta quldorlik xo’jaliklari villalarda yuzlab, minglab qullar ishladi. Qulchilik manbalari urushlar, provinsiyalarda qarzi uchun qul qilish, dengiz qaroqchiligi va qullarni tabiiy ko’payishi edi. Rim huquqi qullarni buyum (jez), “so’zlaydigan qurol” (inshtrumentum vocale) deb hisoblar edi. Xo’jayinni mulki sifatida qul huquqsiz edi. Xo’jayin uni jazolashi, o’ldirishi mumkin edi.

Qullarni shafqatsiz ezilishi va xo’rlanishi ularni tez-tez qo’zg’olon ko’tarishga sabab bo’ldi. Qullar er. avv. 196-195-yillarda Etruriyada, er. avv. 185-yilda Apuliyada qo’zg’olon ko’tardilar. Rim jamiyati va davlati asoslarini titratgan qullarni qo’zg’olonlardan biri er. avv. 138-132 yillarda Sitsiliyadagi qul Evnoy o’zini “Antiox” deb atadi va yangi Suriya davlati tuzilganini e’lon qildi. Kengash va xalq yig’ini tashkil etilib, Enna shahri davlat markazi bo’ldi.

Qo’zg’olonga Sitisiliyani janubi-g’arbi ham qo’shildi. Bu yerda qo’zg’olonchilarga kilikiyalik qul Kleon boshchilik qildi. Tezda Evnoy va Kleon birlashib Rim qo’shinlarini yanchib tashladilar. Kleon “podsho Antiox”ning strategi paydo bo’ldi. Rimliklar juda katta qiyinchiliklar bilan qo’zg’olonni er. avv. 132-yilda bostira oldilar. O’ttiz yildan keyin yana (er. avv. 104-101-yillar) Sitsiliyada qo’zg’olon ko’tarildi. Bu qo’zg’olonni bostirish uchun rimliklar orolga katta qo’shin yubordilar.

Sitsiliyadagi qullar qo’zg’oloni bilan bir vaqtda Iberiya yarim orolida iber qabilalari rim hukmronligiga qarshi urush olib bordilar. Viriat boshchiligida luzitan qabilalari qo’zg’olonini bostirilishi yarim orolni to’la tinchlantirishga olib kelmadi. Ispaniyani shimoli-sharqiy qismidagi iber va kel’t-iber qabilalari rimliklarni haydab chiqarishga qat’iy ahd qildilar. Bu harakatning tayanch markazi Numantsiya shahri edi. Luzitanlar qo’zg’oloni bostirilganidan so’ng Viriat o’ldirilib rimliklar katta kuch bilan qabilalarni uyushgan ittifoqini qarshiligini bostirishga kirishdilar. Besh yil davomida Rim qo’shini qo’zg’olonni bostira olmadi. Ochko’z, qobiliyatsiz harbiy boshliqlar davlat manfaatlaridan ko’ra talonchilikni afzal ko’rdilar. O’zlariga ittifoqchi bo’lgan qabila va mahalliy aholini qahr-g’azabini qo’zg’atdilar. Er. avv. 137-yilda rim qo’shini qurshovga tushdi, faqat kvestor Tiberiy Semproniy Grakxning ntensive san’ati tufayli rim qo’shini qirib tashlanmadi. Kvestor iberlarni talabi bilan rimliklarni Ispaniyadan olib chiqib ketishga va’da berdi. Ammo senat Tiberiy tuzgan shartnomani tasdiqlamadi va urushni davom ettirishga qaror qildi. Ispaniyaga eng yaxshi rim harbiy boshliqlari yuborildi va 15 oy davomida qo’zg’olonchilar bilan olib borilgan urush rimliklarning g’alabasi bilan tugadi.