O’zbyеkiston ryеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘li vazirligi

5-amaliy mashg’ulot 
KOLLOID DISPERS SISTEMA MISELLASINING TUZILISHI VA 
TARKIBIY QISMLARINI O‘RGANISH 
Xar kanday kolloid eritma mitsella va intermitsellyar suyuk-liklardan 
iborag. Intermitsellyar suyuklik deb, elektrolit va noelektrolit eritilgan dispers 
muxitga aytiladi. Mitsella elektr xususiyati jixatidan neytral xossaga ega bulib, 
Broun xarakagida ishtirok etadi. Mitsella markazida yadro bulib, u kolloid erigma 
(zol) xosil kiluvchi modda molekulasi yoki atomlaridzn tashkil topadi. Yadroning 
atrof yuzasiga dispers muxitlari bir xil yoki karama-karshi zaryadli ionlar 
adsorblanadi. Yadro va adsorblangan ionlar birgalikda kolloid zarracha yoki granula 
deyiladi. 
Peskov—Fayans koidasiga kura, yadro atrofiga, shu yadro tarkibidagi 
element yoki atomlar guruxidan iborat ionlar adsorblanadi. Masalan, tarkibida KVg 
tutgan AgBr eritmasidan AgBr zoli xosil bulishida yadro AgBr dan iborat bulib, 
uning atrofiga Vg- ionlari adsorblanadi, ya‘ni yadro maifiy ionlar bilan 
zaryadlanadi. AgBr zolining tarkibida AgNO3 bulgan eritmadan xosil kilinganda 
esa AgBr yadrosi atrofiga Ag+ ionlar adsorblanadi; bu xolda yadro musbat ionlar 
bilan zaryadlanadi. Yadro atrofiga adsorblanib, zolning ion zaryadini va uning 
kiymatini belgilovchi ionlar potentsial belgilovchi ionlar deb ataladi. 
Yadro atrofiga adsorblangan karama-karshi zaryadli ionlar xarakatsiz 
katlamni xosil kiladi. Shu katlam diffuziya kavati deyiladi. 
Yadro, adsorbtsion va diffuzion kavatlar birgalikda mitsella deb ataladi. 
AgBr zolining :mitsella tuzilishi kuyidagicha:
a) KVg mikdori eritmada kup bulganda: 
[(AgBr)m * nBr(n-x)K
+
]xK
+
Yadro 
Granula 
Mitsella 
b) AgNO3 mikdori kup bulganda: 
[(AgBr)m * nAg+ (n-x)NO-3]xNO-3 
Yadro 
Granula 
Mitsella 

---

10 
Zol zarrachalarining barkarorligi elektrokinetik potentsial (v dzetta) bilan 
xarakterlanadi. Elektrokinetik potentsial kolloid eritmada kattik zarrachalarning 
Broun xarakati natijasida adsorbtsion va diffuzion kavatlar orasida vujudga 
keladi. Elektrokinetik potentsial (v) tsiymati xar xil zollar uchun 50—70 mV 
atrofida buladi. 
Xozirgi zamon ma‘lumotlariga kura, zol zzrrachalarining barkarorligi 
diffuzion kavatdagi ionlar (ionlar buluti) ning solvatlanishiga (gidratlanishiga) 
borlik;. Diffuzion kavatdagi ion bulutlari zarrachalarning bir-biriga yopishishiga 
yul bermaydi. Diffuznoy kavat kancha kalin bulsa, ion bulutlari shuncha yaxshi 
solvatlanadi va elektrokinetik potentsial kiymati shunchalik yukora xamda zol 
shuncha barkaror buladi, 
Kolloid eritmalar asosan ikki xil usul bilan olinadi: 1.) dispersion usul, 
bunda dagal zarrachalar maxsus tegirmonlarda maydalanadi; 2) kondensatsion 
usul, bunda moddalarning juda kichik zarrachalari bir-biriga uchinchi 
komponent yordamida kovushtirilib, sung kolloid eritma xosil kilinadi. 
Xar ikkala usul bilan tayyorlangan kolloid zarrachalardan eritma 
xosil kilinganda, bu zarrachalar dispersnoy muxitda erimasligi kerak. 
1-misol. K1 ning 2*10-5 m3, 0,01 n eritmasiga AgNO3 ning 0,2% li 
1,5*10-5m3 eritmasidan asta-sekin kushib, kumush yodid zoli xosil kilingan. 
Kumush iodid zoli mitsellasining tuzilishini yozib, zarrachalarning elektr 
maydonida kaysi kutbga yunalishini aniklang, kumush nitrat eritmasining 
zichligi 1*103 kg/m3 deb kabul kilinsin. 
:Berilgan:
V
o
= 2*10-5 м
3
; С
1
= 0,01 н 
V = 1,5*10
-5
м
3
; т = 0,2%
Ρ = 1*10
3
кг/м
3
Yechimi: Xar bir eritmadagi tuzning mikdori xisoblanadi: 
1)  KJ ni kg-ekv aniklanadi: 
т= V-C =- 2,10
-5
*0,01 = 2*10
-6
кг-экв 
2) AgNO
3
ning kg-ekv ni aniklash uchun % li eritmaning normal 
kontsentratsiyasi topiladi: 
а) 100:0,2= 1000 :х 
х = 2 г. 
б) С = 2 / 170 = 0,012 н 
в) m =1,5 – 10-6 * 0,012 = 1,8-10
-7
кг-экв. 
Xisoblardan kurinib turibdiki, eritmada kaliy yodid mikdori mul 
bulgani uchun mitsella yadrosini K+ ionlari urab oladi. 
Kumush yodid mitsellasining tuzilishi kuyidagi kurinishga ega: 
[(AgJ)m*nK+(n - 1)J-]J- 
zoli musbat zaryadlangan bulib, elektr maydonida manfiy kutbga 
yunaladi. 

---

11 
2-misol. Yangi olingan A1(ON)3 chukmasi HCI eritmasining oz 
mikdori bilan shunday ishlanganki, unda chukma erib ulgurmagan. 
Natijada A1(ON)3 zoli xosil bulgan. Uning zarrachasi elektr maydonida 
katod tomonga yunalgan, A1(ON)3 zolining mitsellyar tuzilishini 
kursating. 
Yechimi: Zol xosil kilinadigan reaktsiya tenglamasi yoziladi: 
А1(ОН)
3
+ n HC1 -> А1(ОН)
3 
n • НCI 
Mitsella tuzilishi kuyidagicha: 
{[AI(OH)
3
] m* n*CI
-
(n – x)H
+
}xH
+
3-misol. Kumush xloridning zaryadlanmagan zoliii
xosil kilish uchun 0,029% li NaSI va 0,001 n kumush nitrat 
eritmalari kanday xajmda aralashtiriladi? 
Yechimi: 1) Reaktsiya tenglamasi yoziladi: 
NaCI + AgNO
a
= AgCI + NaNO
3 
58,5 170 
a) 1:170 = 0,001: x; х=0,17* 10
- 3
 кг 
б) 100 : 0,029 = 1000 : x; x= 0,29* 10
-3
кг
2) Tenglama buyicha 0,17*10-3 kg AgNO3 va 0,29*10-3 kg NaCI 
reaktsiyaga kirishganda neytral AgCI zollari xosil buladi. 
Tajriba uchun olingan mikdorlarni nazariy keltirib chikarilgan 
mikdorlarga nisbati orkali xar bir eritmadan kancha xajm olish kerakligi 
xisoblanadi: 
3
3
:
AgNO
AgNO
NaCI
NaCI
M
m
M
m
, shular asosida
3
3
3
3
10
*
170
10
*
17
,
0
:
10
*
5
,
58
10
*
29
,
0




0,005 : 0,01 nisbatlarda olinadi. Demak, neytral kumush xlorid zolini 
olish uchun 1 xajm kumush nitrat bilan 5 xajm natriy xlorid eritmalari 
aralashtiriladi.