Oziq ovqat tovarlari iste`mol xususiyatlari xususiyat

SUV VA MINERAL MODDALAR
Suv va mineral moddalar almashinuvi. Inson tanasi 60% suvdan iborat. Yog 'to'qimasida 20% suv (og'irlik bo'yicha), suyaklar - 25, jigar - 70, skelet mushaklari - 75, qon - 80, miya - 85%.
O'zgaruvchan muhitda yashovchi organizmning normal ishlashi uchun organizmning ichki muhitining doimiyligi juda muhimdir. U qon plazmasi, to'qima suyuqligi, limfa tomonidan yaratilgan bo'lib, ularning asosiy qismini suv, oqsillar va mineral tuzlar tashkil qiladi. Suv va mineral tuzlar ozuqa yoki energiya manbai bo'lib xizmat qilmaydi. Ammo metabolik jarayonlar suvsiz davom eta olmaydi. Suv yaxshi hal qiluvchi hisoblanadi.
Suvsiz odam 7-10 kundan ortiq yashashi mumkin, oziq-ovqatsiz esa 30-40 kun. Suv siydik bilan birga buyraklar (1700 ml), teri orqali ter (500 ml) va o'pka orqali chiqariladigan havo (300 ml) bilan chiqariladi.
Iste'mol qilingan suyuqlikning umumiy miqdorining umumiy suyuqlik miqdoriga nisbati suv balansi deb ataladi. Agar iste'mol qilinadigan suv miqdori chiqarilgan miqdordan kam bo'lsa, unda inson tanasida uning funktsional holatining turli xil buzilishlari kuzatilishi mumkin, chunki suv to'qimalarning bir qismi bo'lganligi sababli, organizmning tarkibiy qismlaridan biri bo'lib, uning tarkibida mavjud. ixtiyoriy eritmalar shakli va suv almashinuvi va mineral moddalar almashinuvi o'rtasidagi yaqin aloqani belgilaydi.
Minerallar oqsillar, gormonlar, fermentlar tarkibida skeletning bir qismidir. Tanadagi barcha minerallarning umumiy miqdori tana vaznining taxminan 4-5% ni tashkil qiladi. Markaziy asab tizimi, yurak va boshqa organlarning normal faoliyati mineral moddalar ionlarining qat'iy belgilangan tarkibi sharoitida davom etadi, buning natijasida osmotik bosimning doimiyligi, qon va to'qima suyuqligining reaktsiyasi saqlanadi; ular sekretsiya, so'rilish-ajratish va boshqalar jarayonlarida ishtirok etadilar.
Minerallarning asosiy qismi oziq-ovqat va suv bilan odam tomonidan qabul qilinadi. Biroq, ularning oziq-ovqat tarkibidagi tarkibi har doim ham etarli emas. Ko'pchilik, masalan, natriy xloridni (NaCl - osh tuzi) kuniga 10-12 g oziq-ovqatga qo'shishi kerak. Oziq-ovqatlarda minerallarning surunkali etishmasligi tanadagi funktsiyalarning buzilishiga olib kelishi mumkin. Mineral suvlar — tarkibida baʼzi bir kimyoviy elementlar va birikmalar, shuningdek, gazlar boʻlgan suvlar. Tarkibidagi erigan minerallarning umumiy miqdori 1 g/l gacha boʻlgan suvlar chuchuk hisoblanadi. Baʼzi dengiz va koʻl suvlari ham Mineral suvlar ga kiradi. Mineral suvlarning maʼlum shifobaxsh xususiyatiga va iqtisodiy jihatdan uzoq muddat foydalanish uchun yetarli miqdorga ega boʻlganlari mineral suv manbalari deb ataladi. Suv tarkibida yod, brom, litiy, bariy, temir va boshqa, gazlardankarbonat angidrid, radon, sulfat gazlari boʻlishi ularda shifobaxsh xususiyat vujudga keltiradi. Sul-fatgidrokarbonatli Narzan suvi (Kislovodskda), karbonat angidridli Jeleznovodsk, Pyatigorsk, Yessentuki, oltingugurtli Chimyon, Uchqizil (Oʻzbekiston), Obishifo (Tojikiston), Matsesta (Gruziya), azotli Qiziltepa (Oʻzbekiston), Issiqota (Qozogʻiston), radioaktivli Xoʻjaobigarm (Tojikiston), Jetiogʻuz (Qozogʻiston) va boshqa oʻnlab joylarda mineral suv manbalari bor. Mineral suvlar qosil boʻlishi va Yer poʻstida joylanishiga qarab sovuq va iliq (20° atrofida), termal (issiq, 37° dan yuqori), gipotermal (42° dan yuqori) hamda qaynoq (100° va undan yuqori) boʻladi. Minerallanish miqdoriga qarab: kuchsiz (1—2g/l), kam (2—5 g/l), oʻrta (5-15 g/l), yuqori (15-30 g/l), shoʻr (15—30 g/l), va oʻrtacha shoʻr (35— 150 g/l) kabi turlarga boʻlinadi. Tarkibida 2—20 g/l mineral tuzlar boʻlgan Mineral suvlar isteʼmol uchun ishlatiladi. Mineral suvlarning shifobaxsh xususiyati tarkibidagi foydali elementlar, gazlar, organik moddalarning sifati va miqdoriga qarab belgilanadi. Mineral suvlarning paydo boʻlishi, joylanish qonuniyatlari va foydalanish masalalarini gidrogeologiya va kurortologiya oʻrganadi. Mineral suvlarning organik va kimyoviy xossalarini oʻrganish va foydalanishga topshirish bilan ilmiy tadqiqot muassasalari, lab. va st-yalar shugʻullanadi. Hozirgi sanatoriy va shifoxonalarda sunʼiy yoʻl bilan oltingugurtli va radonli Mineral suvlar tayyorlanadi.
Oʻzbekiston Markaziy Osiyoda Mineral suvlarga boy boʻlgan mamlakat. Respublika xududida ularning tabiatda maʼlum boʻlgan barcha guruh va tiplari aniqlangan. Oʻzbekistonda Mineral suvlarning quyidagi balneologik guruxlari bor: spetsifik xususiyatlarsiz va komponentlarsiz, oltingugurtli, yod, brom, radonli va karbonat angidridli.
Spetsifik xususiyatlarsiz va komponentlarsiz eng qimmatli Mineral suvlar (azotishqorli issiq, Ijevsk va yangi Ijevsk turidagi sulfat va xlorid sulfat natriyli) Toshkent atrofi, Kizilkum, Zarafshon va Markaziy Kizilkum havzalar guruhida, hamda Ustyurt, Buxoro-Qarshi, Surxondaryo va Fargʻona artezian havzalarining yuqori gidrogeologik qavatida tarqalgan. Ular negizida: Janubiy Olamushuk shaharchasi va Polvontoshda (Andijon viloyati), Buxorodagi "Sitorai Mohi Xossa", Jizzax viloyatidagi Gagarin va Gʻallaorol shaharlarida, Muborak shahrida (Qashqadaryo viloyati), Oltinsoy qishlogʻida (Navoiy viloyati): Kattaqoʻrgʻon sh, Na-gorniy temir yoʻl stansiyasida (Samarqand viloyati), Toshkent shahrida, Toshkent viloyatida, Oltiariq shaharchasida, Oltiariq temir yoʻl stansiyasida, Zadion qishlogʻida, Qoʻqon shahrida, Chimyon qishlogʻida (Fargʻona viloyati), Nukus shahrida (Qoraqalpogʻiston) sanatoriykurort, profilaktika muassasalari va qadoqlash zavodlari faoliyat koʻrsatadi. Oʻzbekiston xududida sanoat toifasi boʻyicha foydalanish zaxirasi 30 ming m³/ sutka boʻlgan yer osti Mineral suvlar aniqlangan. Ular negizida 100 dan ziyod sanatoriy, balneologik shifoxona va mineral ichimlik suvlari qadoqlash boʻyicha 20 sex ishlab turibdi. Davlat hisobida radonli, oltingugurtli, yod, brom, borli, tarkibida organik modda boʻlgan, kremniyli, temirli va spetsifik komponentlar va xususiyatlarsiz 10 dan ziyod yer osti Mineral suvlar konlari va uchastkalari faoliyat koʻrsatadi.