O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz filologiya 1/4/1 2023 245

Key words: speech genre, sociocultural characteristics, language system, social factors, social image of men and women, 
religious beliefs. 
Kirish. Har qanday til tizimida nutqiy janrlar o‘ziga 
xos nutqiy maqsad, kompozitsion tuzilish va uslubga ega 
nutqiy butunliklardir. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, nutqiy 
janrlarning lingvistik va nolingvistik vositalarida o‘ziga xos 
sosiomadaniy xususiyatlar mavjud. Ushbu sosiomadaniy 
xususiyatlar ijtimoiy farqlanishni nazarda tutadi. Nutqiy 
janrlarda muayyan jamiyatga oid ijtimoiy-hududiy belgiga ega 
ijtimoiy omillar, xususan, irq, qit’a va dunyo tomonlari, etnik, 
millat, shahar, qishloq, viloyat, tuman kabi xududiy ijtimoiy 
omillar, ijtimoiy jamiyat ichida yoki ta’sirida shakllanadigan 
omillar: ijtimoiy sinfiylik: mehnat bozoridagi o‘rniga ko‘ra 
boy va kambag‘al, o‘rta sinfi kabi, ta’lim kvalifikasiyasiga 
ko‘ra oliy ma’lumotli, ma’lumoti o‘rta, ma’lumotsiz, din 
nuqtai nazardan ilmli, ilmsiz, hukmronlikka egaligi boshliq va 
hodim kabi, mulkdorlar sinfi, qobiliyatlilar sinfi kabi, 
kollektivizm va individualizm, ijtimoiy tobe’lik, ijtimoiy 
shaxsiy mavqe’, ijtimoiy yaqinlik darajasi va ijtimoiy maqom, 
ijtimoiy qadrsizlanish, ijtimoiy qo‘llab quvvatlash, ijtimoiy 
ma’naviy tafakkur, ijtimoiy vaziyat omili (turli tadbirlarda), 
ijtimoiy munosabatlar (yaxshi va yomon kabi), ijtimoiy yosh 
(qariyalar va yoshlar kabi), ijtimoiy xuquq, burch va 
majburiyat (ota-onalik xuquq, burch va majburiyatlarini, 
kasbiy burch va majburiyat kabi), ijtimoiy ishonch va e’tiqod 
(totemizm, anemizm, yakkaxudolik, ko‘pxudolilik, xudosizlik, 
ateizm kabi), ijtimoiy marosim (an’ana, udum, taomil), 
ijtimoiy davr, ijtimoiy obraz (diniy, mifologik obraz) 
kabilarning farqlanishi tabiiy holdir. Bundan tashqari maishiy 
nutqiy janrlarda jamiyatda jins va e’tiqodga xoslangan ijtimoiy 
farqlanishlarning ham o‘ziga xos o‘rni bor.