O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

TOTEMISM AND FETISHISM IN THE FARMING OF THE KHORAZM OASIS 
In the Middle Ages, as in the rest of the Eastern world, the Khiva khanate played an important role in the daily life of the 
population in the implementation of agricultural traditions and customs. We cannot imagine any type and period of agriculture 
without traditions. After all, from the time of sowing to the time of harvest, many farming rituals were performed, each of which 
had its own legendary heroes, sacred totems, objects and ceremonial songs.
Key words: Avesta, Ahura Mazda, Tree of Life, Senmurg, Phoenix bird, woman-bird, Hubbi, Polvon Yap, Arangar, Ghazi. 
Kirish. Xorazm dehqonlari qadimdan yer va suvni 
muqaddas bilganlar hamda ularga e’tiqod qilganlar. Yangi 
hududlarga suv chiqarib, yangi ekin maydonlarini obod qilgan 
shaxslar alohida hurmatga va xalqning ishonchiga sazovor 
bo‘lgan. 
Albatta 
dehqonchilik 
bilan 
shug‘ullanish 
zardushtiylikda ham muqaddas kasb sanalgan. Avestoda 
yozilishicha, yerni xuddi ma’shuqani sevgan kabi sevish, yerni 
hosildor qilish va unga urug‘ qadab, mo‘l hosil beruvchi onaga 
aylantirish zarurligi ta’kidlanadi. Zero, bular eng muhim 
yumush sanalib, xalqning saodati ana shu serhosil yerlarga 
bog‘liq bo‘lgan. Avestoda Zardusht bilan Axura Mazdaning 
suhbatida[1] 
shunday 
deyiladi, 
ya’ni 
Zardusht 
Axuramazdadan dunyoning eng muhim qonuni nimaligini 
so‘raganida, u yerga eng yaxshi, eng zo‘r urug‘larni qadash 
ekanligini aytadi.
Qadimdan tabiat hodisalari hisoblangan yer, yomg‘ir, 
yorug‘lik, issiq havo, sovuq havo kabi unsurlar insoniyatning 
dehqonchilik qilib hayot kechirishi uchun katta imkoniyatlar 
yaratgan bo‘lsa-da, insonlar bu jarayonlarni to‘liq anglab 
yetmaganligi sababli tabiatdagi barcha sodir bo‘ladigan 
o‘zgarishlar insonlar uchun sirli, mavhum bo‘lib tuyuladi va 
tabiatga g‘ayri tabiiylik nuqtai bilan qarash shakllanadi. 
Xususan, Xorazmliklarda qadimdan daraxt va o‘simliklar juda 
e’zozlangan. Vohaliklar taqinchoqlarni turli daraxt va 
o‘simliklarning rasmlari bilan bezaganlar. Xorazmda 
daraxtlar va o‘simliklarning ayrim turlari dehqonchilik uchun 
noxush holatlarga sabab bo‘lsa, ayrim turlari ijobiy 
xususiyatlarga ega deb qarash mavjud bo‘lgan. Jumladan, 
ba’zi bir dehqonlar jiyda, na’matak, piyoz, achchiq garimdori 
va tamaki ekinlariga nisbatan salbiy munosabat bildirganlar. 
Masalan, yerga piyoz va tamaki ekilsa, shu ekin yeri nopok 
hisoblangan va ekkan odamga kulfat keltiradi deyilgan. Bu 
haqda Xorazm viloyatining deyarli barcha hududlarida ana 
shunday tasavvur borligi aniqlandi.