O‘zmu xabarlari вестник нууз acta nuuz

Tadqiqotlar. Har bir madaniyatning o'ziga xos 
qarg’ish yoki so’kish so'zlari bor, ular ushbu madaniyatdagi 
tabu yoki muqaddas sanalgan diniy qarashlarga asoslanadi.(de 
Klerk 1992). Tabu so’zlardan foydalanib qarg’ash yoki 
so’kish harakati universaldir, lekin madaniy ta’sirlar turlicha. 
Qarg’ash protsesida ikki jihat bor ya’ni yuzaga kelgan 
kelishmovchilik yoki dilxiralik ayni vaqtida qarama qarshi 
tarafga bevosita so’kish yoki qarg’ish so’zlarini aytish yoki 
xafa bo’lish darajasiga ko’ra shaxsni ko’rmay unga negativ 
hujumkor va vayronkor tabu so’zlarni yo’llash. (Jay 1999). 
G'arbiy jamiyatda tabular asosan din, jins, tana funktsiyalari 
va aytib bo'lmaydigan tana qismlarini o’z ichiga olsa, sharq 
madaniyatida asosan Din doirasida duoibadlar yo’llash yoki 
ziyon yetishini tilash orqali amalga oshilishini ko’rishimiz 
mumkin. Insoniyat tarixi davomida so'kish so'zlardan 
foydalanish kamsituvchi va haqorat sifatida ko'rilgan va tabu 
so’zlardan foydalanib qarg’ash, ba'zan hibsga olish, tilni 
kesish yoki hatto o'lim jazosi bilan jazolangan (Pinker, 2007). 
Erkaklar ayollarga qaraganda so'kish uchun qo’polroq 
leksikaga ega. Misol uchun, Foote va Vudvord (1972) 
tadqiqotida bakalavriat talabalaridan o'zlari hayollariga kelishi 
mumkin bo'lgan darajada ko'p "tabu, qo'pol, yomon yoki 
umuman nomaqbul so'zlar yoki iboralar" o’ylab ko’rishlarini 
so’radilar. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, erkaklar 
ayollardan 50% ga ko'proq yomon va uyat so’zlardan 
so’kishda foydalansalar ayollar o’lim va omadsizlik tilovchi 
duoibadlardan ko’proq foydalanar ekanlar. Boshqa tadqiqotlar 
shuni ko'rsatadiki, ayollar mistik tusga ega bo’gan so’kish va 
qarg’ishlarni ko'proq ishlatishsa, erkaklar ayollarga qaraganda 
qarg’ashdan ko’ra so'kish so'zlarini tez-tez ishlatishadi 
(McEnery, 2005). Biroq, erkaklar odatda erkaklar guruhlarida 
bunday so’zlarni ishlatishadi va ayollar atrofida bo'lganlarida 
kamroq foydalanishadi (Bayard va Krishnayya, 2001). Ayollar 
bo’lsa emotsional muhitda ko’proq qarg’ishdan foydalanadi. 
Erkaklar ayollarga qaraganda ko'proq vaziyatdan xafa 
bo'lganda yoki g'azablanganda qarg’ashadi yoki so’kishadi, 
ayollar esa erkaklarga qaraganda g'azablangan holda 
qarg’ashni afzal ko’rishadi ularning fikricha so’kish bu 
nazoratni yo’qotish va boshqalar bilan munosabatlarini xavf 
ostiga qo'yishi mumkinligini tushunishadi (Bird va Xarris, 
1990). Selnow (1985) tadqiqotida 135 ta bakalavriat 
talabalariga so'rovnoma berdi. U erkaklar va ayollarning 
qarg’ishida so'kishdan foydalanishda o'lchovli farq bor yoki 
yo'qligini bilishni xohladi. Keyin u erkaklar va ayollar 
qarg’ash o'rinli deb hisoblagan kontekstlarni o'rganmoqchi 
bo'ldi. Ayol respondentlar odatda erkaklarnikiga qaraganda 
kamroq darajada so'kish so’zlaridan foydalanishlarini, buning 
o’rniga din bilan daxldor so’zlardan foydalanish abstract 
negative energiyani yo’llovchi so’zlardan foydalanishlarini 
bildirishgan. Ayol respondentlar, shuningdek, so'rovnomada 
ko'rsatilgan 
kontekstlarning 
aksariyatida 
erkaklarnikiga 
qaraganda so'kish kamroq to'g'ri ekanligiga ishonishgan. Gur 
va boshqalar. (2002) 18 yoshdan 49 yoshgacha bo'lgan 57 
erkak va 59 ayolda MRI tekshiruvini o'tkazdi. Tadqiqotchilar 
amigdala, hipokampus va hissiy stimulyatsiya bilan bog'liq 
bo'lgan boshqa limbik hududlar hajmini hissiyotga javob 
beruvchi orbital frontal miya hududlari hajmiga nisbatan 
o'lchadilar. Ularning tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, 
ayollar erkaklarnikiga qaraganda orbital frontal korteks hajmi 
sezilarli darajada kattaroqdir. Bu esa ayollar odatda rejalab 
maqsadli qarg’aydilar, erkaklar esa g’azabi kelganda 
emotsional portlashni yuzaga keltiradilar xolos.
Xulosa. Xulosa qilganda shuni aytish mumkinki, 
qarg'ish va so'kish so'zlaridan foydalanilganda ayollar va 
erkaklarning lingvistik strategiyalari ulardagi vaziyatga, 
shuningdek ular gaplashayotgan odamlarga ko'ra farqlanadi. 
Ammo faktlarni kuzatish shuni ko'rsatadiki, til va jins bo'yicha 
ijtimoiy-madaniy stereotiplar har doim ham aniq bir xil 
natijani ko’rsata olmaydi, chunki ayollarning taxminiy 
ehtiyotkorligi juda nisbiydir va bu erkaklar ayollarga 
qaraganda 
ko'proq 
so’kish 
so’zlaridan 
foydalanishi 
mumkindir, ammo ba'zi vaziyatlarda ayollar emotsional 
ustunlikni ko’rsatishlari ham mumkin. Biroq, yana bir bor 
ta'kidlash kerakki, G’arbiy jamiyatda erkaklar tabu so’zlardan 
foydalanishi ustunlik qiladi. Qarg’ash jinsga bog'liq bo'lib, 
ayollarda bu ko’proq rivojlangan va maqsadli ravishda amalga 
oshirilsa, erkaklarda esa bu bir onlik g’azab natijasi bo’lib 
ko’rinadi.