O’zRes Pre. I. A. Karimov- vatan tarixini o’rganishning axamyati to’g’risida

X asr oxirida Somoniylar hukmronlik qilgan hudud o’rnida Qoraxoniylar va G 'aznaviylar davlati tashkil topdi. Ooraxonivlar davlatinins ikkiga ajralishi. Qoraxoniylar endi Xurosonni ham o’zi davlatiga qo’shib olish uchun harakat qiladilar. Oradan ko’p vaqt o’tmay qoraxoniylar va g’aznaviylar o’rtasida shiddatli urushlar boshlanadi. 1006- va 1008-yillarda qoraxoniylar Xuroson ustiga ikki marta qo’shin tortadilar. Lekin Mahmud G’aznaviy qoraxoniylarga zarba berib, Xurosonni o’z davlati tasarrufida saqlab qolishga muvaffaq boladi. Bu davrda saljuqiylar g’aznaviylarga xavf sola boshlaydi. Saljuqiylar bilan jiddiy kurash boshlanadi. Bundan foydalangan qoraxoniylarning mahalliy hukmdori Ibrohim Bo’ritegin 1038-yilda Amudaryo bo’yi viloyatlari - Xuttalon, Vaxsh va Chag’oniyonni g’aznaviylardan tortib oladi. Ko’p vaqt o’tmay u Movarounnahrni va Farg’onani o’ziga bo’ysundirib, mustaqil siyosat yurita boshlaydi. Natijada qoraxoniylar ikki mustaqil davlatga ajralib ketadi. Biri poytaxti Bolasog’unda bo’lgan Sharqiy qoraxoniylar, ikkinchisi markazi Samarqandda bo’lgan Movarounnahrdagi Qoraxoniylar davlati edi. Ibrohim Bo’ritegin "bug’roxon" unvonini olgan. Davlat boshqaruvi. Qoraxoniylar davlatni el-yurt va viloyatlarga bo’lib idora qilardilar. Ularni eloqxon va takin (yoki tegin)lar boshqarardilar. Hokimlari faqat qoraxoniylar xonadonining eloqxon unvoniga sazovor bo’lgan a'zolaridan saylanar edi. Eloqxonlar o’z nomlari bilan chaqa-tangalar zarb qilar va viloyatlarning mustaqilligi uchun intilar edilar. Movarounnahr eloqxoni qoraxoniy eloqxonlari orasida katta obro’ga ega edi. U, Samarqandda taxtga o’tirgan.Viloyat boshqaruv ma’muriyatida somoniylar davridagidek vazirlar, sohibbaridlar, mustovfiylar xizmat qilardi. Shaharlar esa shahar hohimi, muhtasiblar tomonidan boshqarilardi. Qoraxoniylar mamlakatda o’z hukmronligini mustahkamlab olishda musulmon ruhoniylari bilan yaqin va do’stona munosabatlar o’rnatadilar. Bu davrda imomlar, sayyidlar, shayxlar va sadrlarga e'tibor kuchayib, ularning obro’yi har qachongidan ham balandga ko’tariladi. Qoraxoniy hukmdorlar garchi bu davrda hali o’troq hayotga ko’chmagan bo’lsalar ham, dehqonchilik vohalari va shaharlarning madaniy ahamiyatini yaxshi anglar edilar. Ular Bolasog’un, Koshg’ar, Taroz, o’zgan, Samarqand va Buxoro kabi shaharlarni davlat yoki viloyat poytaxtiga aylantirib, shaharlar bilan aloqa bog’lashga harakat qiladilar. Qoraxon - ulug' xon. Tamg'achxon - xonlar xoni. Takin-viloyat hokimi (noibi) Eloq xon - el-yurt hokimi. Muhtasib -tosh-torozi va narx-navo nazoratchisi. U din qoidalariga amal qilinishi ustidan ham nazorat olib borgan. 1017 y.da Maxmud Faznaviy tomoni+ zabt etib, uz mustakilligi+ maxrum bulV Xorazm kup vakt utmay (1044 y), saljukiy/ davlatiga karam b.b koldi. Saljukiy/ xukmdori Malikshox uz ma’mur/i+ Anushtakinni Xorazmga noib xukmdor kilib tayinlaydi. Anushtakin vafoti+ sung Xorazmda uning vorisi kutbiddin Muxammad (1097–1127 y.) noiblik kildi. Xorazmning mustakilligi u.n kurash XII asrning ikkinchi choragi+ boshlanadi. U kutbiddin Muxammadning ugli Otsiz (1127–1156y.) nomi b-n boglikdir. Moxir diplomat va gayratli lashkarboshi Otsiz va uning voris/i Xorazmni saljukiy/ tasarrufi+ ajratib olib, uning mustakilligi yulida Mav-xr va Eronda sodir bulV turli kulay siyosiy vaziyat+ foydalandi/. SHunday kilib, Otsiz Kaspiy dengizi soxil/i+ to Sirdaryoning urta okimiga kadar bulV er/da, keyinchalik buyuk davlat sifatida shuxrat topV Xorazmshox/ davlatining poydevorini barpo etdi. Otsiz siyosatini uning voris/i E/slon (1156– 1172 yy.) va Alouddin Takash (1172–1200 yy.) davom ettirdi/. 1153 y.da Sulton Sanjarga karshi kuchmanchi guz/ isyon kutardi. Buning okibatida Saljukiy/ davlati keskin zarbaga uchrab, parchalanib ketdi. Xorazmning xukmronlik doirasi kengayib, uning mustakilligi yanada mustaxkamlandi. Xorazm davlati, ayniksa, Otsizning nabirasi Takash davrida kengaydi. Takashning xotini Turkonxotun tufayli Xorazmga kelV turk zodagon/i va kipchok/ davlatning barcha mas’uliyatli lavozim/ini va kushinda kumondonlik urnini egallaydi/. Takash+ sung uning ugli Sulton Muxammad Alovuddin (1200– 1220 yy.) xam Xorazm davlatini kengaytirish siyosatini davom ettiradi. Dastlab u Xirot va uning atrof/i xamda Xurosonning Xorazm davlatiga kiritilmaV viloyat/ini egalladi. U Koraxoniy/ga zarba berib, Mav-xrni u/ kuli+ tortib olishga xarakat kildi. XIII asr boshida Xorazm juda keng maydonni egallaV buyuk davlatga aylanV edi. Uning shimoliy garbiy va garbiy chegarasi Orol va Kaspiy dengizi soxil/i+ janubiy garbda Irokka kadar borar edi. Janubiy sharkiy xudud/i Fazna viloyati+, shimoliy sharkiy chegarasi esa Ettisuv va Dashti kipchok+ utar edi. Bu ulkan davlatning poytaxti UrVch shaxri edi. Birok kulga kiritilV muvaffakiyat/ xorazmshox Alovuddin Muxammadni esankiratib kuydi. U uzini dunyoda eng kudratli, engilmas shox deb xisobladi. SHu b-n birga uzini “Iskandari soniy” (Ikkinchi Iskandar) deb xam atay boshladi. Uz mamlakatida jabr zulm kuchayVi sababli xalk kuzgolon/i b.b utdi. 1217 yil Xorazmshox lashkar/ining Bogdodga karshi yurishida omad uncha bokmadi. Birok 1219 yil mugul/ Mav-xrga xujum boshlaVligi tugrisida xabar keldi. Xorazmshox fakat tashki kurinish+gina kuchli kurinar edi. Viloyat xukmdor/ining isyon/i, xalkning norozilik xarakat/i Xorazmshox davlatini zaiflashtirdi. CHingizxon boshlik mugul/ xujumiga bardosh bera olmay, saltanat tez fursatda kuladi.