P. Berdanova, P. Abdalieva, Sh. Oteniyazova Didaktika

ORTA ARNAWLÍ KÁSĐP-ÓNER BĐLĐMLENDĐRĐWĐ MAZMUNÍ. MÁMLEKETLĐK BĐLĐMLENDĐRĐW STANDARTLARÍ
Jobası:

1. 
   Oqıtıw túsiniginiń mánisi hám tariyxıy ózgeshelikleri.
   
2. 
   Bilimlendiriw koncepciyaları mazmunı.
   
3. 
   Ulıwma orta hám orta arnawlı bilimlendiriw mazmunın tańlaw principleri hám ólshemleri.
   
4. 
   Oqıtıwdıń mazmunın belgilewshi normativ hújjetler.
   

Oqıtıw túsiniginiń mánisi hám tariyxıy ózgeshelikleri.
Oqıtıw óqıwshılarǵa teoriyalıq bilimlerdi beriw tiykarında olardıń biliw qábiletlerin ósiriw, olardıń ámeliy kónlikpe, uqıplılıqları hám dúnyaǵa kózqarasın qáliplestiriwge baǵdarlanǵan process bolıp, bul túsinik negizinde shaxstıń logikalıq pikirlewi, barlıqta júz berip atırǵan hádiyselerdi óz ara baylanıslılıq kózqarasınan bahalay alıwında sáwlelenedi.
Oqıtıw túsinigi sonıń menen birge áwladlar tárepinen toplanǵan jámiyetlik áhmiyetli tájiriybelerdiń áwladlarǵa úzliksiz uzatılıwın támiyinlewshi sistemalı process bolıp sanaladı.
Shaxtı sociyallastırıw onı jámiyet tárepinen tán alınǵan minez-qulq normaları, bilim hámde qádiriyatlar sistemasın ózlestiriwden ibarat jámiyetlik turmısqa baǵdarlaw procesi bolıp esaplanadı.
Oqıtıwdıń mazmunı sistemalastırılǵan bilim, kónikpe hám uqıplılıqlar, kózqaraslar, oqıw-tárbiyalıq islerdi shólkemlestiriw nátiyjesinde erisilgen ámeliy tayarlıqtıń belgili dárejesi menen belgilenedi.
Oqıtıwdıń mazmunınıń tiykarǵı quramlı bólekleriniń biri bolǵan bilimler áhmiyetli jámiyetlik qádiriyat bolıp ta sanaladı. Ol individtiń sociyallasıwı, adamnıń socium (jámiyetlik ortalıq)ǵa kirisiwine járdem beredi. Ótken ásirde oqıtıwdıń mazmunın siyasiylastırıwǵa qaratılǵan háreketlerdiń júzege kelgenligi onıń mazmunın belgilewde ekstensivlik jantasıw (muǵdarlıq – sanın kóbeytiw) jetekshi orın iyeledi. Nátiyjede oqıtıw mazmunı oqıw pánleri sanınıń úzliksiz artıp barıw esabına keńeytirildi, oqıtıw procesinde tayar bilimlerdi beriw tiykarında, oqıwshılarda bilim, kónlikpe hám uqıplılıqların qáliplestiriwge itibar qaratılıp, oqıwshı shaxsın rawajlandırıw máselesi óz sheshimin tappadı.
Sońǵı jıllarda, oqıtıwdı insanparwarlastırıw jolında, oqıtıw mazmunın anıqlawda shaxsqa baǵdarlanǵan jantasıw tiykarǵı orındı iyeley basladı. Bunday jantasıw V.V.Kraevskiy, I.Ya.Lerner, M.N.Skatkin (Rossiya); M.Ochilova, N.N.Azizxójaeva, N.Sayidahmedov, F.R.Yuzlikaev (Ózbekistan)lardıń miynetlerinde óz kórinisin taptı.
Máselen, V.V.Kraevskiy, I.Ya.Lernerlar oqırıwdıń mazmunı degende shaxstı hár tárepleme rawajlandırıwdı támiyinlewshi pedagogikalıq bilim, kónlikpe hám uqıplılıqlar toplamı, dóretiwshilik xızmet tájiriybesi hámde emocionallıq-erkli qatnas tájiriybesi túsiniledi.
Demek, shaxsqa baǵdarlanǵan jantasıwǵa muwapıq oqıtıw mazmunın anıqlawda tiykarǵı qádiriyat bilim emes, balkim adamnıń ózi esaplanadı. Bunday jantasıw shaxstııń bilim alıw, ruwxıy, mádeniy hám turmıslıq talapların qanaatlandırıw, rawajlanıp atırǵan shaxsqa qaray haq kewilli qatnasta bolıwı bilimlendiriw mazmunın erkin tańlaw imkanın beredi.
Ǵárezsizlik jıllarında, Ózbekistan Respublikasında bilimlendiriw jámiyet hám mámlekettiń ruwxıy, jámiyetlik, ekonomikalıq, mádeniy rawajlanıwınıń tiykarı dep qaraldı. Bilimlendiriwdiń maqseti erkin pikirleytuǵın, ruwxıy-ádep-ikramlılıq tárepinen jetik, hár tárepleme rawajlanǵan shaxstı tarbiyalawdan ibarat.
Orta arnawlı, kásip-óner bilimlendiriwiniń ulıwmalıq wazıypaları tómendegilerden ibarat:

• 
  xalıqtıń milliy-mádeniy zárúrliliklerin qanaatlandırıw, fizikalıq hám ruwxıy salamat áwladtı tarbiyalaw;
  
• 
  oqıwshılar tárepinen jámiyetlik hám islep shıǵarıw talapları menen belgilenetuǵın bilimler sistemasınıń ózlestiriliwin támiyinlew;
  
• 
  olarda dúnyaǵa ilimiy kózqarasın, siyasiy, ekonomikalıq, huqıqıy mádeniy, dóretiwshilik, erkin pikirlew kónlikpelerin qáliplestiriw, olardıń erkin bilimlerin asırıp barıwı;
  
• 
  jaslarda Watanǵa muhabbat, watansúyiwshilik, puqaralıq kózqarasın, insaniylıq qádir-qımbat, demokratiyalıq ózin basqarıwda qatnasıwın, sonıń menen birge, óz háreketleri ushın juwapkershiligin júzege keltiriw.