P. Berdanova, P. Abdalieva, Sh. Oteniyazova Didaktika

Bilim alıw – qabıl etiw, úyreniw, shınıqtırıw hám iyelengen tájiriybe tiykarında jańa bilimlerdiń júzege keliwi, ózgerip hám bayıp barıw procesi.
Oqıtıw - qóyılǵan maqsetke erisiwge baǵdarlanǵan oqıtıwshi hám oqıwshınıń maqsetli óz ara háreketi.
Bilim – sistemalastırılǵan ilimiy maǵlıwmatlar jıynaǵı bolıp, olar oqıwshınıń sanasında barlıq túsinikleri, sxemalar, belgili obrazlar kórinisinde sáwlelenedi. Kónlikpe – shaxstıń belgili bir iskerlikti shólkemlestire alıw qábiletliligi.
Eplilik – belgili háreket yaki xızmetti orınlawdıń avtomatlastırılǵan forması.
Mazmun (oqıtıw, bilim alıwdıń mazmunı) – oqıtıw procesinde oqıwshı iyelewi zárúr bolǵan ilimiy bilimler, ámeliy kónlikpe hám uqıplılıqlar, iskerlik hám pikirlew usullarınıń sisteması.
Shólkemlestiriw – didaktikalıq processti anıq ólshemler tiykarında tártipke salıw, qoyılǵan maqsetti ámelge asırıw ushın oǵan zárúr forma beriw.
Metod – oqıtıw maqseti hám wazıypasına erisiw jolı.
Qural - oqıw procesin predmetli támiyinlew (pedagogtıń sózi, sabaqlıq, oqıw qollanbaları, kórsetpeli qurallar, texnikalıq qurallar, oqıw quralları hám basqalar).
Zamanagóy pedagogikada oqıtıw paradigma (modeli) ları. Pedagogikalıq paradigma (grekshe paradigma - mısal, úlgi) – pedagogika páni rawajlanıwınıń hár bir basqıshında bilim beriwshi hám tárbiyalashı mashqalalardı sheshiw úlgisi (modeli, standartı) sıpatında ilimiy pedagogikalıq tárepten usınıs etilgen teoriyalıq hám metodologiyalıq kórsetpeler toplamı bolıp, ol oqıtıwdıń konceptual modeli sıpatında qollanıladı. Búgingi kúnde oqıtıwdıń tómendegi paradigmaları keń tarqalǵan:

1. 
   Dástúriy – konservativlik (bilim paradigması)
   
2. 
   Racionalistlik (bixevioristikalıq)
   
3. 
   Fenomenologiyalıq (gumanistlik) paradigma.
   
4. 
   Texnokratikalıq.
   
5. 
   Ezoterikalıq.
   

Házirgi waqıtta oqıtıw paradigmaların belgilewde eki túrli jantasıw bar:

1. 
   qádiriyatlı (aksiologikalıq) jantasıw – mádeniyat insan turmısınıń mazmunı sıpatında túsiniledi.
   
2. 
   xızmetli jantasıw tiykarınan mádeniyat materiyallıq hám ruwxıy baylıqlardı jaratıwǵa baǵdarlanǵan xızmettiń sınalǵan usılları sıpatında túsindiredi.
   
3. 
   shaxslıq jantasıw – mádeniyat belgili shaxs tımsalında kórinedi.
   

Mádeniyatqa baylanıslı túrlishe jantasıwlardıń payda bolıwı túrlishe paradigmalardıń payda bolıwına alıp keldi.
Hár bir paradigma bir qatar oqıtıw mashqalaların sheshiwge qaratıladı. Atap aytqanda:

• 
  jámiyetlik institut sıpatında oqıw orınlarınıń wazıypaları;
  
• 
  oqıtıwdıń nátiyjeli sisteması;
  
• 
  oqıw orınları aldında turǵan eń áhmiyetli másele; - oqıtıwdıń jámiyetlik áhmiyetli maqsetleri; Házirgi kúnde tómendegi paradigmalar bar:
  

1. 
   Bilim alıwdıń dástúriy paradigması (modeli) (J.Majo, L.Kro, J.Kapel hám basqalar)
   

Bilim alıw paradigmasınıń tiykarǵı maqseti: bilim iyelew, rawajlanıw hám mádeniyattıń eń áhmiyetli elementlerin áwladtan-áwladqa jetkeriw.

2. 
   Racionalistlik (bixevioristikalıq) paradigma (P.Blum, R.Gane, B.Skinner hám basqalar). Racionalistlik paradigmanıń dıqqat orayında oqıtıw mazmunı emes, bálkim oqıwshılar tárepinen túrli bilimlerdi ózlestiriliwin támiyinlewshi nátiyjeli usılları jatadı. Oqıtıwdıń racionalistlik modeli tiykarin B.Skinerniń jámiyetlik injeneriya bixevioristlik koncepciyası quraydı.
   

Bunda oqıtıwdıń tiykarǵı metodları, úyretiw, trening, test sınawları, individuallıq oqıtıw bolıp qaladı. Bunıń aqıbetinde, oqıtıw ǵana emes, bálkim sabaq beriwdiń de dóretiwshilik xarakterin anıqlaw mashqalası talqılanbaydı.

3. 
   Gumanistlik (fenomenologik) paradigmada (A.Maslou, A.Kombs, K.Rodjers, L.S.Vogodskiy hám basqalar) oqıwshını erkin shaxs, jámiyetlik qatnasıqlar sub'ekti sıpatında túsindiredi. Oqıtıwdıń fenomenologikalıq (fenomen – grekshe phainomenon – esaplanǵan, yaǵnıy, belgili, ayrıqsha biybaha adam) modeli oqıwshılardıń individuallıq-psixologiyalıq ózgesheliklerin esapqa alıp, olardıń talap hám qızıǵıwshılıqlarıına húrmet penen qatnas jasawdı kózde tutadı.
   

Ezoterikalıq paradigma (grekshe esoterikos – ishki, sırlı, jasırın). Modeldiń mazmunı haqıyqatqa ómirlik hám ózgermes qatnas jasawdan ibarat. Paradigma tárepdarları haqıyqattı bilip bolmaydı dep túsindiredi. Pedagogikalıq xızmettiń joqarı maqseti kosmos penen qatnas jasaw, oqıwshınıń tábiyiy kúshlerin azat etiw hám rawajlandırıwdan ibarat.
Ilimiy-texnikalıq, texnokratikalıq paradigmanıń tiykarǵı maqseti ámeliyattı jetilistiriw tiykarında oqıwshılarǵa “anıq” ilimiy bilimlerdi beriw hám olardıń ózlestiriwlerin támiyinlew.
Sońǵı jıllarda instituttan tis paradigma rawajlana basladı. Ol oqıtıwdı jámiyetlik institutlar, yaki, mektep hám joqarı oqıw orınlarınan tısqarıda shólkemlestiriw pikirin ilgeri súredi. Bul oqıtıw “tábiyatta” - Internet, “ashıq mektepler” – kompyuterler quralında oqıtıw dástúrlerine (aralıqtan oqıtıw) muwapıq oqıtıw nátiyjeli dep esaplaydı.