P. G‘ulomov, O‘zbekiston Xalq o‘qituvchisi X. Inog‘omov
-§. Xalqaro iqtisodiy aloqalar geografiyasi
Download 4.44 Mb. Pdf ko'rish
|
|
22-§. Xalqaro iqtisodiy aloqalar geografiyasi
Xalqaro iqtisodiy aloqalar, eksport, import, savdo balansi, valyuta, xalq- aro savdo, xalqaro turizm. Xalqaro iqtisodiy aloqalar deb, davlatlar o‘rtasidagi, xalqaro tashkilot va korporatsiyalar ishtirokidagi xo‘jalik aloqalariga aytiladi. Unga ilmiy- texnik taraqqiyot, davlatlararo ijtimoiy-iqtisodiy tafovut, jahon mintaqa- laridagi siyosiy vaziyat, xalqaro iqtisodiy integratsiya kabi omillar ta’sir ko‘rsatadi. Xalqaro iqtisodiy aloqalarning xalqaro savdo, kredit-moliya muno- sabatlari, xalqaro turizm, mehnat resurslarining xalqaro migratsiyasi, xalqaro ilmiy-texnik hamkorlik kabi ko‘rinishlari mavjud. Ular orasida xalqaro savdo eng katta ahamiyatga ega. U davlatlar o‘rtasida xomashyo, mahsulot va xizmatlarni o‘zaro ayirboshlashga asoslangan xalqaro savdo munosabatlari tizimidir. Davlatlarning tashqi savdo hajmi tashqi savdo aylanmasi orqali aniqlanadi. AQSH, Xitoy, Germaniya, Yaponiya, Fransiya tashqi savdo aylanmasi hajmiga ko‘ra jahonda yetakchilik qiladi. http://eduportal.uz http://eduportal.uz 65 Xalqaro savdoning 3/4 qismini mahsulotlar savdosi tashkil qiladi. Mashina va jihozlar, transport vositalari, kimyoviy mahsulotlar kabilar xalqaro savdoda talab yuqori bo‘lgan tayyor mahsulotlar hisoblanadi. Jahonning rivojlangan davlatlari xalqaro savdoning 60 % dan ortig‘ini ta‘minlaydi. Tashqi savdoda globallashuv jarayoni tez sur’atlarda o‘sib borishiga qaramay, davlatlar va mintaqalar orasida katta hududiy tafovutlar saqlanib qolmoqda. Tashqi savdoning deyarli 90 % i G‘arbiy Yevropa, Shimoliy Amerika, Osiyo-Tinch okean mintaqasi hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Bu mintaqalar, asosan, tayyor mahsulotlar va yuqori sifatli xizmat bilan savdo aloqalarini o‘rnatsa, Afrika, Lotin Amerikasi hamda Osiyoning rivojla- nayotgan davlatlari jahon bozoriga, asosan, mineral resurslar, o‘rmon va qishloq xo‘jalik mahsulotlarini olib chiqadi. So‘nggi yillarda xorijda o‘z ishlab chiqarish sohalarini rivojlantirish maqsadida kapital qo‘yilma kiritish hamda foyda olish jarayoni – kapital eksporti kuchayib bormoqda. Katta miqdordagi kapital rivojlanayotgan davlatlar iqtisodiyotiga yo‘naltirilmoqda. AQSH, Yaponiya, Buyuk Brita- niya, Germaniya, Xitoy kabilar jahonning eng yirik kapital eksportyorlari hisoblanadi. Xalqaro turizm ham tashqi iqtisodiy aloqalarning asosiy ko‘rinishlaridan biri hisoblanadi. Turizm jahon YMMning deyarli 10% ini, xizmatlar eks- portining esa 1/3 qismini beradi. Ispaniya, Gretsiya, Italiya, Kipr kabi davlatlar mazkur sohani o‘z milliy iqtisodiyotlarining ixtisoslashgan tar- mog‘iga aylantirishgan. Jahon mintaqalari orasida Yevropa turistik oqim- ning eng katta qismini o‘ziga yo‘naltirganligi bilan ajralib turadi. Ushbu qit’a davlatlari orasida Fransiya, Ispaniya, Italiya, Germaniya, Buyuk Bri- taniya yillik tashrif buyuruvchi sayyohlar soniga ko‘ra jahonning birinchi o‘ntalik davlatlari orasidan o‘rin olgan. So‘nggi yillarda Osiyoning xalqaro turizmdagi ahamiyati ortmoqda. Ayniqsa, Sharqiy Osiyo, Janubi-sharqiy Osiyo va Janubi-g‘arbiy Osiyo davlatlari ko‘p sonli sayyohlarni o‘ziga jalb qilmoqda. Afrika qit’asi davlatlari orasida turizm sohasida Shimoliy Afrika davlatlari alohida ajralib turadi. Qirg‘oqbo‘yida dam oluvchilarni, aso- san, Marokash, Tunis yoki Misr, tarixiy turizm ixlosmandlarini esa Misr 5 – Geografiya, 9-sinf http://eduportal.uz http://eduportal.uz 66 ehromlari, qadimiy Karfagen ko‘rinishlari o‘ziga jalb qiladi. Amerika qit’asi turizmida AQSH, Meksika, Karib havzasi davlatlari katta salmoqqa ega. Avstraliya va Okeaniya mintaqasi turizmida qirg‘oqbo‘yi hududlari- dagi dam olish maskanlarining ahamiyati katta. Hozirgi kunda turizmning an‘anaviy ko‘rinishlari (tabiiy, diniy, tarixiy) bilan bir qatorda ekoturizm, agroturizm, ishbilarmonlik, sport, shoping, ekstremal turizm kabi ko‘rinishlari ham rivojlanmoqda. 1. Xalqaro iqtisodiy aloqalarning qanday yo‘nalishlari mavjud? 2. Nimaga tashqi savdo tashqi iqtisodiy aloqalarning asosiy ko‘rinishi hisoblanadi? 3. Xalqaro turizmda Yevropa qit’asi salmog‘ining yuqoriligiga sabab nima? http://eduportal.uz http://eduportal.uz |
