Педагогик ва бошқарув мулоқоти. Reja

4.9. Нотиқлик маҳорати психологияси ҳақида.

Раҳбарнинг топшириқ беришининг (кўрсатма ) иккита мустақил омили мавжуд. Биринчи топшириқ бериш мазмуни. Иккинчи унинг психологик шакли. Бу шакллар бир-бири билан боғлиқ эмас. Топшириқ бериш мазмуни шахс сифатида тан олмаслик ва шахс сифатида тан олиш, тасдиқ, суроқ, директив шаклларда бўлади. Кўрсатма бериш мазмунининг дастурини ходимнинг ҳаракатлари аниқлайди.(қаерга бориши, ниманидир қилиши). Раҳбарнинг кўрсатма беришининг психологик шакли мотивация даражасини, муносабатни аниқлаб беради. Раҳбар барча “олтин сўзларни”, “муносабатлар ойнасини”, “исмини айтишни”, “шахсини танолмасликни”, “фақат савол!” каби усулларни қўлласа ҳам ходим бу топшириқлар ўзида қизиқиш ўйғотмаса натижа паст бўлади.

Риторика - бу ишонтириш усуллари ҳақидаги, ҳатти-ҳаракат ва идрок қилишнинг бошланғич қолиплари ҳақидаги фан бўлиб, унинг предмети ишонарли нутқнинг қоида ва усулларидир. Бу Арасту давридан буён шундай. Кейинчалик эса бу чиройли сўзлашнинг илмий-фалсафий йўналишига айланиб борди. Риторика ҳозиргача санъатни ҳам фанни ҳам қизиқтириб келади. Агар риторика психологиясини коммуникатив ишончнинг қонуниятларига бағишланган тадқиқотлар ҳақидаги илмий йўналиш сифатида қараладиган бўлса, таъкидлаш керакки, ҳар қандай касбда инсон омилида ишонтириш феномени муҳимдир. Раҳбарнинг ходимга, ўқитувчининг ўқувчига, шифокорнинг беморга, сотувчининг ҳаридорга, автоинспекторнинг ҳайдовчига кўрсатадиган таъсири учун ишончли ҳаракат керак. Ишончли коммуникацияни муаммосини ҳал қилмай туриб, жамиятда демократияни шакллантириб бўлмайди. Бунинг учун жамиятимизнинг барча фуқаролари якдиллик билан ҳаракат қилишлари лозим. Ҳозир эса эмпирик психологиянинг тўплаган назарий билимларидан фойдаланиб, иш учун, кишилар учун психологик йўқотишларни олдини олишимиз керак. Чунки ҳар қандай касбда кишиларга таъсир қилиш учун ишонч феномени муҳим.
Хулоса қилиб айтганда, раҳбар, ходим ва бошқа касб эгалари, шунингдек, талабалар юқоридаги фикрларни ҳисобга олиб, мулоқот шаклларини, кишиларга таъсир қилиш усулларини ўз фаолиятларида қўлласалар яхши натижаларга эришиш мумкин. Кўпгина кишилар бу усулларни қўллаб юрганлар, лекин ҳар доим ҳам эмас. Демак, бу усулларни биз доимо атрофдагилар билан бўладиган мулоқотда қўллаб юрсак, уларда симпатия (ёқиш), аттракцияни (ўзига жалб қилиш) ҳосил қилишимиз мумкин. Бир-биримизга ҳар доим “олтин сўзларни”, “муносабатлар ойнасини,” “хушомадни” қўллаб турсак, меҳр-оқибатимиз кучайиб борарди.