Педагогика ва психологияда инновациялар

№9 | 2021
53 
Suxomlinskiy, yuqori darajada rivojlanmagan o'qish madaniyatisiz maktab yoki haqiqiy aqliy 
ish rivojlanmaydi. O'qish barcha fanlarni o'zlashtirish, inson aqlini rivojlantirish uchun asosdir – deb 
ta'kidlagan. [12] 
Hozirgi raqamli iqtisodiyot, AKTning barcha sohalar kabi ta’lim jarayonida ham jadal 
foydalanish orqali axborotlashgan jamiyatning rivojlanish bosqichida “o’qish madaniyati” 
tushunchasi ta’lim madaniyatiga asoslangan "axborot olish madaniyati" tushunchasiga 
kengaytirilgan. 
"Axborot olish madaniyati" - bilim, ko’nikma va qoidalar, axborot faoliyati sohasida yaratilgan 
umumiy madaniyatning bir qismi bo’lib, foydalanuvchiga axborot olamiga erkin egalik qilish, 
joylashishidan qat’iy nazar kerakli ma’lumotlarni (hujjatlarni) topish va ulardan foydalanish imkonini 
beradi" [13]. 
Darslik mualliflari (T. A. Kudrina, N. B. Zinoviev, V. Minkina) axborot madaniyatini butun 
inson faoliyatini belgilovchi bilim, qadriyatlar, e’tiqodlar va inson faoliyatining sohalari sifatida 
ko’rib chiqadi: inson axborot madaniyatini shakllantirishda kundalik turmush sharoitida ommaviy 
kommunikatsiyalar orqali, o’z-o’zini tarbiyalash orqali va oilada va ishda o’rganish jarayonida 
olingan bilimlar orqali amalga oshiriladi. 
Ta’kidlash joizki, kutubxonachilar tomonidan ta’lim madaniyati va axborot madaniyatining 
dastlabki muammolari ko’tarilgan. N. A. Rubakin kitobni o’qish va o’rganish bilan bog’liq savollar 
uchun birinchi ilmiy asosga e’tibor qaratdi. "Axborot madaniyati" kontseptsiyasini qo’llagan birinchi 
ishlar bibliograflar K. M. Voikhanovskaya, B. A. Smirnova va Ye. L. SHapironing maqolalarini o’z 
ichiga oladi. Orasida yetakchi mualliflari kim bor qilgan, bir hissasini o’rganish va metodologik 
muammolari, axborot, madaniyat va ta’lim, madaniyat bor M. G. Vohrysheva, N. G. Gendina, A. A. 
Grechikhin, N. E. Dobrynina, N. v. Zbarovskaya, Yu. P. Markova, va M. V. Zbarovskaya. D. 
Smorodinskaya va boshqalar. 
Axborot-ta’lim mutaxassislari fikricha, axborot-ta’lim madaniyati darajasi har bir inson qodir 
bo’lishi lozim bo’lgan xizmatlar majmuidan iborat [14]. 
Kitobxon quyidagi qobiliyatlarga ega bo’lishi kerak: kognitiv, dizayn, konstruktiv, muloqot, 
tashkiliy. [15] SHuning uchun ham o’qish madaniyati o’quvchi asarlarni to’liq tanlash, idrok yetish 
va tushunish imkonini beruvchi bilim, ko’nikma va malakalardir. Ular malakali o’quvchi bo’lishni 
istagan har bir kishi tomonidan o’zlashtirilishi lozim. SHaxsning axborot madaniyati tarkibida 
kognitiv, aksiologik va texnologik yelementlar farqlanadi [16]. 
Boshlang’ich sinf o’quvchilarida kitobxonlik ko’nikmalarini shakllantirishda xorijiy 
tajribalarda foydalanilayotgan metodlarni o’rganish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Xorij 
tajribalarida boshlang’ich sinf o’quvchilarida kitob o’qish, o’qish ko’nikmalarini shakllantirish va 
rivojlantirish uchun bir qator samarali metodlardan foydalanish taklif etiladi. Quyida ushbu 
metodlarning ayrimlari haqida o’tkazish tartibi haqida batafsil ma’lumot berib o’tamiz:
1. Kassil metodi. Unga ko’ra o’qituvchi yoki ota-onalar asarning eng qiziq joyida kitob o’qishni 
to’xtatadi. Ular shu o’rinda o’qishni davom ettirish uchun vaqtlari yo’qligini, bajaradigan boshqa 
muhim ishlari borligini aytishadi. Oxir-oqibat bola asar qahramonining hayoti qanday kechganligini 
bilishni istaydi va kitobni qo’liga oladi. Boshlang’ich sinflarda alifbodagi harflar bilan tanish bolalar 
asarning davomini garchi hijjalab bo’lsa-da, o’zi o’qishga harakat qiladi. Ammo hali u qadar o’qishni 
yaxshi uddalay olmaydigan bolalar beixtiyor oilaning boshqa a’zolari yoki maktabda o’qituvchidan 
yordam so’rashga majbur bo’ladi. SHunda oila a’zolari yoki o’qituvchining javobi quyidagicha 
bo’lishi zarur: - Yaxshi, yordam beraman, ammo, shunday yo’l tutamiz: ikkita xatboshi (abzats) ni 
men o’qiyman, bitta xatboshi (abzats)ni sen!. Voqeaning rivojiga juda qiziqqan bolalar bu taklifga 
rozi bo’ladi. [17] 
2. “Asarning muqovasini diqqat bilan o’rganish” metodi. Xorijlik pedagog olimlar tomonidan 
tavsiya etilayotgan metodlardan yana biri – asarning muqovasini diqqat bilan o’rganish sanaladi. 
Ushbu metoddan foydalanishda quyidagi tartibda yo’l tutiladi:
1) o’quvchilarga badiiy asarning muqovasini ko’zdan kechirish, asosiy yozuvlar – muallifning 
ismi, sharifi hamda asarning nomi hamda illyustratsiyasi (bezagi)ga e’tibor qaratish talab etiladi;
2) o’quvchilar asarning muqovasini ko’zdan kechiradi; 

---

ПЕДАГОГИКА ВА ПСИХОЛОГИЯДА ИННОВАЦИЯЛАР | ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ | INNOVATIONS IN PEDAGOGY AND PSYCHOLOGY