Pedagogika va psixologiya” kafedrasi «pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat» fanidan o’quv-uslubiy majmua guliston– 2017

4-Mavzu: Muammoli ta’lim texnologiyalari.


REJA:

1. 
   Muammoli ta’limning vujudga kelish tarixi.
   
2. 
   Muammoli ta’lim haqida tushuncha.
   

4.3. Muammoli ta’limni qo’llash texnologiyasi.
4.4. Muammoli ta’limni qo’llash mahorati.
4.1. Muammoli ta’limning vujudga kelish tarixi.
Muammoli ta’lim yangilik emas, unga 1894 yilda amerikalik faylasuf, psixolog va pedagog Dj. Dyuri (1895-1925) tomonidan asos solingan. U Chikagoda eksperimental maktab tashkil etar ekan, talabalarning qobiliyatlarini o’rganib, ularni to’rt guruhga ajratadi: ijtimoiy, konstruktsiyalash, badiiy, tadqiqotchilik.
Tadqiqotchilik xususiyatiga ega bo’lgan bolalarga tadqiqot olib borish, muammolarni echimini topish, amaliy tajribalar o’tkazish asosida ta’lim uyushtiriladi. Talabalar o’zlarini qiziqtirgan savollariga o’zlari mustaqil ravishda javob topishga harakat qiladilar. Bunday yondashuv juda yaxshi natijalarni ko’rsatdi.
1923 yili sobiq SSSRda ham shunday yo’nalish «kompleks-proekt» nomi ostida rivojlantirila boshlandi. Dyuri g’oyalari asosida sinf-dars tizimi eskirib qolgan degan fikr vujudga keldi. Ammo 1932 yili TsK VKPb qaroriga binoan bu yo’nalish samarasiz deb topildi va uning rivojlanishiga yo’l bekildi.
Bugungi kunda muammoli ta’lim tushunchasi ostida o’quv jarayonida o’qituvchi tomonidan vujudga keltiriluvchi muammoli masalalarga echimni topish va o’quvchi-talabani faol ijodiy mehnati tushuniladi. Muammoli vaziyatlarni echimini topish talabalarda mustaqil fikr yuritish, ish jarayonida vujudga keluvchi turli muammolarni echimini tez topish qobiliyatini rivojlantiradi. Shuning uchun ham fan–texnika tez rivojlanayotgan va bilimlarimiz tez o’zgarayotgan bir davrda muammoli ta’lim masalasi dolzarb bo’lib bormoqda.
Bugungi kunda olimlarimiz miyaning ishlash mexanizmlarini o’rganar ekanlar quyidagi xulosalarga kelmoqdalar:
Miya hujayralari son jihatidan doimo bir xil bo’ladi, ammo ularni mashq qilish orkali, aqliy mehnatni bajarish orqali miya hujayralarining sifatini o’zgartirish mumkin. Yoshlikda miya hujayralari mashqqa beriluvchan bo’ladi. Agar besh yoshgacha bola ikki tilni o’rgansa, ya’ni miya faol ishlasa, kelajakda u iqtidorli bolalar qatoriga qo’shilish imkoni bir necha barobar ortadi. Agar 15 yoshgacha uch tilni o’rgansa, unda bu bolaning miyasini ishlash samarasi yanada ortadi. Biz bilamizki, bugungi kunda inson miyasining o’rtacha 0,5% imkoniyatidan foydalaniladi. Aqliy mehnat bilan shug’ullanuvchi ba’zi olimlar miyaning 10 % imkoniyatidan foydalanadi. Olamshumul kashfiyotlar qilgan buyuk insonlar miyasining 15-20 % imkoniyatidan foydalangan.
Miyaning faol ishlashi nafaqat aqlni o’tkirlashtiradi, balki shaxsning salomatligiga ham o’z ta’sirini ko’rsatadi. Miya faol ishlaganda o’zidan kuchli quvvat ishlab chiqaradi va bu quvvat organizmni energetik holatiga ta’sir ko’rsatadi va biologik jarayonlarni borishiga o’z ta’sirini o’tkazadi. Aqliy faoliyat organizmda biologik qarish jarayonini sekinlashishiga yordam beradi. Chunki miya faol ishlagach, ruhiyatda yangilanish sodir buladi, bu esa jismoniy tanada o’z aksini topadi. Demak, muammoli ta’limni joriy etish tarbiyalanuvchilarni nafaqat aqlini, balki butun jismini tarbiyalaydi.
Bugungi kunda kasbiy tayyorgarlik jarayonida talabalarni aynan muammolarni hal etishga, masalaning echimini mustaqil topishga o’rgatish dolzarb masala ekanini bilamiz. Chunki bugungi kunda fan-texnika taraqqiyoti jadal sur’atlar bilan rivojlanib borar ekan, mavjud bilimlarimiz tez-tez yangilanib boradi. Bu holat bizdan faqat fundamental bilimlarni tushunib o’rganishni emas, balki fikrlash refleksini rivojlantirishni ham talab etadi. Muammoli ta’lim tizimi aynan ana shu fikrlash refleksini rivojlantirishga qaratilgan bo’lib, aqliy faoliyatni faollashtiradi. Ma’lumki aqlning uch turi ajratiladi:
1. Kontseptual aql – hodisalarning mantiqiy, matematik, lingvistik masalalarini yaxshi hal qilish imkonini tug’diradi.
2. Estetik aql – hodisalarning shaklini bilishga intilish, lekin har doim ham ularning sabablari bilan qiziqmaslik.
3. Ijtimoiy aql (sotsial) – asosiy diqqat shaxslararo munosabatlarda jamlangan bo’ladi, shuningdek inson taqdiri, maqsadlar va qadriyatlar bilan bog’liq qarorlarni qabul qilishda alohida o’rin egallaydi.
Muammoli ta’lim ham ana shu aqlning qay birini rivojlantirishga qaratilganligi bilan bir–biridan farq qilishi mumkin. Lekin ta’lim jarayonida biz ko’pincha kontseptual aqlni rivojlantirishga intilamiz. Bu borada ko’plab pedagogik texnologiyalar ishlab chiqilgan, ammo ijtimoiy aqlni rivojlantirishga juda kam e’tibor qaratiladi. Agar ijtimoiy aql jamiyatni rivojida juda katta ahamiyat kasb etishini eslasak, bu kechirib bo’lmas kamchilik ekanini anglab etamiz.