Pedagogikalıq pikir tariyxı ha`m mektep a`meliyatında oqıtıwshı sheberligi ma`seleleri. Jobasi

Pedagogikalıq pikir tariyxı ha`m mektep a`meliyatında oqıtıwshı sheberligi ma`seleleri.

Jobasi:

1. A`yyemgi da`wirlerden VII-a`sirge shekemgi da`wirdegi ustaz, sha`kirt haqqinda pedagogikaliq pikirler.
2. Shig`is danishpanlarinin` ustaz sheberligi haqqindag`i pikirleri.
3. A`yyemgi Gretsiya ha`m Rim filosoflari ka`sip ha`m sheberlik haqqinda
4. Ya.A.Komenskiy, K.D.Ushinskiy, A.S. Makarenkolar pedagogikaliq texnika ha`m pedagogikaliq sheberlik haqqinda.

P A Y D A L A N G A N A D E B I Y A T L A R
1. I.A .Karimov Yuksak ma`naviyat- engilmas kuch. Toshkent 2008 y.
2. Barkamol avlod- O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. T-1997 y
3. Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi. Toshkent-1997 y
4. O`zbekiston Respublikasi “ Ta``lim xaqidagi qonuni”. T-1997 y
5. Rubinskiy.V. Ta`rbiyaviy ish metodikasi. T-1991y
6. N.N.Azizxodjaeva “Pedagogik texnologiya va pedagogik maxorat” Toshkent 2003 y.
7. R.J. Ishmuha`medov Innovatsion texnologiya yordamida ta`lim samaradorligini oshirish yo`llari Toshkent 2004 y
8. U.Seytjanova , T. Esemuratova, A. Dosxodjaeva, G. Matmuratova Pedagogikaliq sheberlik No`kis 2005 j.
9. U. Tolipov, M.Usmonboeva Pedagogik texnologiyaning tadbiqiy asoslari Toshkent 2006 y.
10. Z.Kurbaniyazova, T.T. Utebaev, J.S. Utepbergenov Pedagogik mahorat.No`kis 2008 j

Tayanish tu`sinikleri

Ustaz, sha`kirt, oqitiwshi- ustaz sheberligi, oqitiwshi ha`m sha`kirt aralig`i qatnas ilim ha`m bilimnin` a`hmiyeti, ta`rbiyaliq ta`sir ko`rsetiw, ped.texnika, so`z sheberligi ha`m ma`deniyati, pedagogikaliq talant.

Xalqimizdin` o`tmishin qansha bilsek, u`yrensek, ha`zirgi o`mirimizdi turmis ta`rizimizdi sonsha tuwri ha`m aniq tu`sinip jetemiz.

O`zbekstan g`a`rezsizlikke erisken ku`nnen baslap-aq o`tken qisqa waqit ishinde o`zbek, qaraqalpaq xalqi siyasiy ekonomikaliq ha`m ma`deniy tarawlarda u`lken jetiskenliklerge eristi. O`z tariyxinda jan`asha oylaw tiykarinda erisken ata-babalar qaldirg`an bay ma`deniy ruwxiy miyrasti u`yreniwge miyasar boldi, milliy ma`deniyatimiz qayta tiklendi, Respublikamizda ilim. pa`n, solardan pedagogika pa`ni jan`a rawajlaniwg`a ko`terildi ha`m basqa da isler a`melge asirilmaqta.
Orta Aziyada a`yyemgi ha`m qulshiliq da`wirlerde bala ta`rbiyasinda na`siyat, ma`jbu`rlew, qorqitiw ha`m basqa da usillardan paydalang`an. bul usillar balanin` isine baha beriw na`tiyjesinde tu`sindiriw isleri jeke ha`m topar tu`rinde a`melge asirilg`an.
B.a`.sh. u`sh min`in`shi jillardan baslap b.a`.sh VI a`sirlerge shekemgi ja`miyetlik tariyxiy turmisti o`z ishine alatug`in zaratushtra dininin` «Avesto» tilinde jaratilg`an kitaplarinin` ja`mi «Avesto» tariyxta u`lken a`hmiyetke iye. Ol o`z da`wirinin` ma`deniy ilimiy bag`darin belgilep berdi ha`m xaliqtin` sotsial siyasiy dizimin, u`rp-a`detin, ta`lim -ta`rbiya siyaqli bir qatar ma`selelerdi aship berdi. «Avesto» adamlardi ta`rbiyalawdag`i maqset olardi jaqsiliq etiwge u`yretiw ha`m turmistag`i jaqsi islerdi rawajlandiriw dep belgilegen. Bul ushin adamlar siylasiqli. Jaqsi ma`mle, qayir saqawatli, miynet su`ygish boliwi kerek.
Kitapta aqilli boliw, ilimlerdi u`yreniw ustazlardan ta`lim aliw arqali a`melge asadi. Bilimli ustazlardin` jaslarg`a aqil ta`rbiyasin beriwde xizmeti ulli degen ko`z-qaraslar orin alg`an. Ustazliq etiw ushin teren` bilim, ta`jiriybe, al sha`kirt boliw ushin u`yreniwge qa`biletlilik kerek ekenligi aytilg`an. Ustaz boliw, belgili bir ilimler tarawinan ta`lim beriw u`lken pedagogikaliq uqipliliqti ha`m ta`jiriybelilikti talap etedi dep bayanlanilg`an.
Arab xalqinin` ulli oyshil danishpani. Siyasiy isker Muhammed Ibn Abdulla islam dinine ol «Qurandi ha`m bunnan keyingi kiyeli derek, danaliq so`zler alti min`nan aslam «Ha`dis» lerdi jaratti».
Payg`ambar o`zinin` bir ha`disinde Ibadat pa`ziyletlerinen go`re ilim pa`ziyletleri mag`an su`ykimlirek degen edi. Bul jerde dinge pu`tkil berilip siyiniwshiliqtan go`re ilimge qizig`iw. Ilim sirlarin u`yreniwdi a`hmiyetli dep esaplag`an. sebebi ilim ja`miyetlik rawajlaniwdi ta`miyinlewshi faktorlardin` biri, xaliqqa baxit jolin silteytug`in shamshiraq dep ko`rsetti. Bir saat ilim u`yreniw tu`ni menen namaz oqip shiqqannan abzaldur. Bir ku`n ilim u`yreniw u`sh ay oraza tutqannan jaqsidur dep insanlar ushin za`ru`r na`rse Alla ushin ilim u`yreniw, dun`ya sirlarin biliwdi a`hmiyetli dep ko`rsetti. Bul ma`selede ustaz-ulamalardin` atqaratug`in xizmeti u`lken ekenligin tu`sindirdi. Ilim joq bolmaydi. Onin` keltiretug`in paydasi izgi a`wladlar ushin da jaramli ha`m ba`rqulla dawam etiwshi qubilis.
Pu`tkil du`n`ya ju`zine dan`qi jayilg`an alim-oyshillar Rudaki. Farabiy, Beruniy, Ibn-Sino, Yusuf Xos Xojib. A.Yugnakiy. X.A.Yassawiy h.t.b. o`zlerinin` ta`lim-ta`rbiyaliq ha`m do`retiwshilik jumislarin alip bardi. olar ta`rbiyashi ustazlar, mug`allimlerdin` xizmet sheberligi haqqinda jaqsi pikirlerin aytti. Farabiy mug`allim ushin ta`lim-ta`rbiya ju`rgiziw usili ko`p ekenligin, bunin` eki tu`ri: 1. Tu`sindiriw. Ma`jbu`rlep, shara ko`riw basli usillar ekenligin eskertedi. Jaslarg`a bilimdi tu`sindirgende olardin` yadlap aliwi emes, al izbe-izligin saqlap. Belgili bir baylanislar boyinsha yadta toliqtirip ug`iwi za`ru`r dedi. Mug`allim sha`kirtine qatnasta qatal, yaki ku`ta` bosan` bolmawi kerek, sebebi og`ada qabil boliw oqiwshilardin` mug`allimge degen jek ko`riwshiligin tuwdiradi. Al ju`da` bosan`liq ustazg`a ha`m ol oqitip atirg`an pa`nge mensinbewshiligin payda etedi.
Beruniy ilimnin` payda boliwi ha`m onin` waziypalari ma`selesinde teren` pikirler bayanlap Ilim tu`rlerin adamlardin` tirishilik turmisindag`i za`ru`rlikleri dun`yag`a keltiredi dep jazadi. Jaslar ilimnin` tabislarin o`zlestirip, ilimdi tag`ida rawajlandiriwi ha`m izgi a`wladlarg`a u`yretiwi kerek dedi. Sol sebepli ilim u`yretiwde ustazlardin` roli u`lken ekenligin, onin` jetik bilimli adamlar boliwi, eger ustaz teren` bilimli bolmasa, sha`kirtleride ilim tarawinda shala sawat bolatug`inin eskertip: mug`allim qanday bolsa oqiwshisida sonday boladi-dedi. Onin` pikirinshe: Bilim qaytalaw ha`m ta`kirarlawdin` jemisi.
Ibn Sinonin` ta`lim-ta`rbiya haqqindag`i ko`z-qaraslari (980-1037) Orta Aziya xaliqlarinin` pedagogikasinin` rawajlaniw tariyxinda u`lken oring`a iye. Ibn Sina Oqitiwshi balalarg`a ta`lim bermesten aldin olardin` minez-qulqin u`yreniwi ha`m bilimlerin tekseriwi kerek. Da`slep ol oqiwshinin` nege nege qizig`atug`inlig`in tekserip son` og`an o`ner yamasa bilim tu`rin usiniwi kerek dep ko`rsetti. Ta`rbiyashi rasgo`y, a`dil, taza kiyinetug`in ha`m biliw za`ru`rligin atqaradi. Ol jas a`wladti oqitiwda ha`m ta`rbiyalawda aldina bir qansha talaplar qoyadi. Onin` pikirinshe: 1 Ta`rbiyashi balalar menen sa`wbette to`menshik boliwi kerek.
2. mug`allim oqiwshilar ta`limdi qalay o`zlestirip atirg`anin baqlap bariw kerek.
3 Oqitiw protsessinde mug`allim ha`r qiyli usillardi qollaniwi kerek.
4 Ta`rbiyashi oqiwshinin` este saqlawi ha`m basqa qa`biletlerin biliwi kerek.
5 ta`rbiyashi balalardi ta`rbiyalawda tiyisli sharalardi ko`riwi, o`tkenlerdi ta`kirarlawdi ma`jbu`r etiw arqali olardi pa`nge qiziqtiriw kerek. 6 ta`rbiyashi o`z pikirin bayan etiwden aldin ma`selenin` ma`nisine o`zi tu`sinip aliwi keyin oni qisqa aniq etip, a`debiy tilde tu`sindiriwi kerek. Ko`p so`ylemewi kerek, dep tu`sindiredi.
Ulli oyshil A.Nawayi jaslarg`a teren` bilim beriwde mug`allimler ha`m ustazlardin` o`zleri bilimli ta`rbiyali boliwi kerek deydi. Bir ku`shli adam bir jas balani saqlawg`a a`zzilik etedi. Oqitiwshi bolsa bir waqitta ilim ha`m a`dep u`yretedi. Eger, sha`kirt patshaliqqa erisse de mug`allimge qulliq qilsa arziydi. Ta`rbiya ha`m bilim ata-ana ha`m oqitiwshi ta`repinen beriliwi kerek dep aytadi.
Gretsiya ha`m Rim filosoflari pedagogikaliq ka`sip ilim bilim ha`m sheberlik haqqinda a`yyemgi Gretsiya ha`m Rim ma`mleketlerinde pedagogikaliq teoriya pedagogika filosofiyanin` bir ajiralmas bo`limi sipatinda rawajlandi. Sokrat Platon Demokrit Aristotel`, h.t.b. danishpanlardin` miynetleri ideyalari a`hmiyetli orindi iyeledi. Bul alim danishpanlar ta`lim ta`rbiya teoriyasin jaratti. Sokrat b.e.sh. 469 jil Afinada tuwiladi. Ol haqiyqatti ba`seki arqali. Gu`rrin`lesiw joli mene biliw, an`law mu`mkin degen ideyani ilgeri su`redi. Ol usinis etken bul pikir o`z da`wirinde G`Sokrat metodiG` dep atalg`an. Sokrattin` ta`limati boyinsha insan en` da`slep a`dep da`rejesi, insan ushin a`hmiyetli bolg`an paziyletlerdi iyelep aliwi kerek. Insan bunday a`dep ikramliliq paziyletlerdi ilim pa`n ta`lim arqali u`yrenedi. o`nerden jaqsiraq ilimnen ulli na`rse joq dep adamlardin` ilim u`yreniwine, o`ner biliwine u`lken a`hmiyet beredi.
Platon. Gretsiyanin` ataqli filosofi ol b.e.sh. 428 jil Afina qalasinda aristokrat shan`arag`inda dun`yag`a keledi. Platon 388 jillari o`zinin` filosofiyaliq mektebin du`zedi. Mektepti Afina qaharmani Akademiya hu`rmetine G`AkademiyaG` dep ataydi ha`m ilimiy islerin dawam etedi. Platonnin` pikirinshe. u`lkenlerdin` balalarg`a ko`rsetken ta`siri balalarda a`dep-ikramliliq sipatlarinin` payda boliwinda ko`rinedi. Ta`sir etiw-kishi jastag`i balalardi ta`rbiyalawdin` tiykari bolip esaplanadi,-dep ko`rsetedi. kishi jastag`i balalar zawiqlaniw qayg`iriw arqali jaqsiliq ha`m baxit haqqindag`i tu`sinikke iye boladi. Platon qurali dep esaplaydi.
Demokrit. (b.e.sh. 460-370) filosofiya, do`retip, insan shaxsinin` qa`liplesiwinin` onin` ta`biyati ha`m matematika oyin a`debiy shig`armalar oqip beriwdi a`psana ertekler aytip beriwdi ta`rbiya, fizika, biologiya, meditsina, psixologiya, sanaatqa baylanisli shig`armalar ta`rbiyasina baylanisli dep esaplaydi. Eger insan oqimasa sheberlik ha`m danishpanliqqa erise almaydi. Insan shinig`iw. Jumis islew arqali er jetedi. Jaslarg`a aqil parasatliliq, u`lkenlerge danaliq ta`n. Aqil parasatti olarg`a ta`biyat bag`ishlaydi-degen pikirdi alg`a su`redi.
Demokrit balalarg`a u`lgi boliw, so`z arqali ta`sir etiw, isendiriw ha`m da`liller menen ta`rbiyalawg`a olardi miynet etiwge a`detlendiriwge u`lken a`hmiyet beredi.
Aristotel` A`yyemgi Gretsiya filosofi b.a`.sh. 384 -322 j jasag`an
Aristotel` 20-jil dawaminda Afina qalasinda Platon Akademiyasinda ta`lim aladi 343 jili Makedoniya taxtinin` iyesi Aleksandr Makedonskiydin` ta`rbiyashisi bolip xizmet etedi
355 jili Afinada Likey atindag`i mektepti sho`lkemlestiredi Ol biologiya logika filosofiya etika matematika psixologiya tarAWlari boyinsha birneshe shig`armalar do`retti Ol jaratqan ilimiy do`retpeler antik du`n`yanin` en` ulli jemisi sipatinda ruwxiy ma`deniyattiq rawajlanwinda za`rurli a`hmietke iye boladi
Aristotel` o`zinin` a`dep-ikramliliqqa arnalg`anshig`armalarinda insandi ha`r ta`repleme rawajlandiruda aqil ha`m yadtin` a`hmiyetin ekenligin aytip o`tedi Jasin esapqa alg`an halda fizikaliq a`dep-ikramliliq ha`m aqil ta`rbiyasin birgelikli a`melge asiriw kerekligin aytadi
Kvintilmon A`yyemgi Rimde jasag`an. Ol oqitiwshilardi o`z qa`niygeligi boiinsha teren` bilimge iye boliwlarin talap etti. Ol: «qa`lbi jasalma isenim menen tolg`an tek g`ana o`zlerin alim dep bilgen adamlardan jamani joq»-dep ko`rsetti. Balalar ta`rbiyasi haqqinda bir qansha pikirlerin atap ko`rsetedi. Balalar menen u`zliksiz ra`wishte tu`rli qiziqli ra`wishte tu`rli qiziqli shinig`iwlar sho`lkemlestiriw lazim. Jas balani maqtaw menen kewilin ko`teriw marapatlaw siyliqlaw ta`rbiyada do`retiwshilik iskerligin rawajlandiriw za`ru`r.
Kvintilmon ta`limde ko`rgizbelilikke u`lken itibar qaratadi, ta`limde izbe-izlilik ha`m baylanisliliq boliwdi talap etedi. Onin` pikirinshe balag`a ko`p na`rseni u`yreniwge ma`jbu`r qilmaw kerek, biraq bilgenin bekkemlew kerek. Balanin` oylawi bekkem, a`debiy so`ylewge iye boliwi kerek. balalarda bul ko`nlikpeni mektepke shekemgi jastan balalardi rawajlandiriw za`ru`r dep ko`rsetedi.