Pedagogikalıq pikir tariyxı ha`m mektep a`meliyatında oqıtıwshı sheberligi ma`seleleri. Jobasi

Yan Amos Komenskiy (1592-1670)
Ulli chex pedagogi o`zinin` pedagogikaliq teoriyasinda ta`rbiyanin` ta`biyatqa u`ylesimli boliwi haqqinda tu`siniklerdi alg`a su`redi. «Ulli didaktika» da oqitiw ta`biyiylikke boysiniwi ta`biyat talabina say boliw kerekligin aytadi. Oqitiwshinin` waziypasi bilimdi bala sanasina toliq jetkiziw onin` aqiliy ta`repte o`siriw kerek degen edi. Ol balani jas da`wirlerge bo`ledi.
1. Tuwilg`annan 6 jasqa shekemgi- ana mektebi.
2. 6-12 jasqa shekem xaliq mektebi yaki ana tili mektebi
3. 12-18 jasqa shekemgi gimnaziya.
4. 18-24 jasqa shekemgi universitet akademiya.
Komenskiy tariyxi birinshi bolip klass sabaq sistemasin islep shiqti.
Komenskiydin` ideyalari, jazip qaldirg`an shig`armalari ha`zirgi ku`nge shekem o`z a`hmiyetin joytqan joq.
Anton Semenovich Makarenko (1888-1939)
A.S.Makarenko 1888j 13 martta Ha`r`kov guberniyasida Belopole qalasinda isshi shan`arag`inda tuwildi. Onin` shan`arag`i o`z da`wirinde aldin`g`i ma`deniyatli shan`araq edi. Atasi Semen Grigor`evich taza hu`jdanli haqiyqatshil miynetkesh adam edi. Jas Anton oqiwdi ju`da` erte bes jastan aq u`yrenip aldi. Ol qala bilim jurtin pitkergennen son` bir jilliq pedagogika kursina kirip oni tamamlap shiqti ha`m 1905 jili xaliq oqitiwshisi atag`in alip . temir jol mektebine oqitiwshi etip tayarlandi. Ol mektepte alti jil isledi. A.S. Makarenko o`z bilimin ja`ne de asiriw maqsetinde 1914 jil Poltavadag`i oqitiwshiliq institutina kirip. Oni 1917 jil altin medal` menen tamamlaydi. Ol 1917-18 jillari Kryukovadag`i joqari baslang`ish mektepke inspektor (mudir) bolip tayarlanadi ha`m pedagogikaliq iske zor qizig`iw menen kirisedi. Onin` pedagogikaliq shig`armalarinan «Pedagogikaliq poema», «Minaralardag`i bayraqlar». «otizinshi jillar marshi». «Ata-analar kitabi». «Balalar ta`rbiyasi haqqindag`i lektsiyalar» ha`m t.b. jazdi. A.S. Makarenkonin` pedagogikaliq miyrasi ha`zirge shekem o`z ma`nisin joyitpag`an.
Konstantin Dmitrievich Ushinskiy
Ataqli rus pedagogi K.D.Ushinskiy 1824 jili Tula qalasinda tuwiladi. Ol Novgorod-Severskadag`i gimnaziyada orta mag`liwmat alg`an 1840 jilda Moskva universitetin Adliya yuridik fakul`tetine oqiwg`a kirdi. Studentlik jillarda o`z betinshe bilimin asirip ag`artiwshi iyesi boldi. Ushinskiy rus. Nemets ha`m frantsuz tillerinde basilg`an a`debiyatlardi oqip u`yrenedi. Universitetti tamamlag`annan keyin 22 jasinda Yaroslavl`degi yuridik litseyde entsiklopediya nizamshiliq ma`mleket huqiqi pa`nleri kafedrasina professor lawazimina orinlawshi etip tayarlandi. Ol studentlerdi ilim iqizig`iwshiliq olar qa`lbinde xaliqqa muhabbat sezimin oyatti. Og`an xizmet qiliw ushin tayar tur sezimin ta`rbiyalawg`a ha`reket qildi. Ol studentlerdi xaliqtin` mu`ta`jlerin u`yreniwge xaliqqa ja`rdem beriwge shaqirdi. Ushinskiy pedagogika ma`selelerine arnap bir qansha maqalalar menen birge 1861 jilda klassta rus tilin oqitiw ushin Detskiy mir atinda xrestomatiya shig`ardi
1867 jil Ushinskiy pedagogika pa`nine qimbatli qissa bolip qosilg`an o`zinin` tiykarg`i shig`armasi G`Insan ta`rbiya predmeti sipatindaG` atli shig`armasin jazdi. Ta`rbiyanin` xaliqshillig`i haqqindag`i ideya Ushinskiydin` pedagogikaliq teoriyasindag`i en` tiykarg`i ideyasi. Ha`r bir ma`mlekette balalardi sistemasi Ushinskiydin` birinshi ken` ma`niste aling`an pedagogikaliq ilim ta`rbiya ta`jiriybesinin` uliwmalastirilg`an na`tiyjesi bolmag`i filosofiya, anatomiya, fiziologiya, psixologiya, tariyxqa tiykarlanbag`i lazim.
Ushinskiy ta`lim ta`rbiya isinde oqiwshilardin` aktivligine tayaniw kerekligin aytti, ta`lim balalarg`a bekkem bilim berip ha`m ko`nlikpeler payda etiw ushin aniq sonday-aq ta`rtipli ha`m isshil boliwi lazim dep ko`rsetedi. Ushinskiy ko`rgizbelilik tu`sinigine su`wretler kollektsiyalar, lidalar, tablitsalar ha`m basqa ko`rgizbe qurallardi bir ko`rip turg`ang a`meldegi buyimlar ha`m ha`diyselerdi sonday-aq balanin` turmis ta`jiriybesin ha`m a`debiya shig`armalardan aniq obrazlar arqali ko`rsetilgen turmisliq waqiyalardi da keltirgen. Ol ta`rbiyanin` xaliq shinliq ideyasi ta`rbiya teoriyasina tiykar qilip aldi. Baslang`ish ta`lim tiykarlarin ha`m metodikasin islep shiqti. Bul onin` pedagogikani rawajlandiriwdag`i u`lken xizmetlerinin` biri boldi. Ushinskiy baslang`ish ta`limnin` bekkem oqitiu` planin usindi bul oqiw rejesi o`z ishine ko`rgizbeli oqitiw, jaziw, su`wret, qosiq, gimnastika shinig`iwlarin aldi.