Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

ҳам. Ёшлигингда қандай бўлсанг, шундайли-
гингча қолибсан. Ҳамма нарсани шартта-шарт-
та қилсанг. Замон бўлса ҳозир бошқача. Энди 
ҳаммадан ҳам муҳими, қандай гапиришни, ким-
нинг олдида нима дейишни билиш, сўзинг барча 
одамларники сингари замон руҳида жаранглаши, 
бошқаларникидан ажралиб турмаслиги, худди 
ёзиб қўйилгандек силлиқ бўлиши керак. Шунда 
ҳамма нарса жойида бўлади”
5
. Ҳозир муаммолар 
ошиб-тошиб ётган эса-да, илгаригидек партия аъ-
золари, вакиллар халқ аҳволини енгиллаштириш 
учун жон куйдиришмайди. “У вақтларда йиғилиш 
нимага қарор қилса – шу қонун эди”. “Энди эса 
йиғилиш қуруқ гапдан иборат бўлиб қолди. Сен 
билан ҳеч кимнинг иши йўқ. Колхозни гўё колхоз-
чиларнинг кўзлари эмас, кимдир ташқаридан бо-
шқараётгандек. Гўё нима қилиш, қандай ишлаш, 
хўжаликни қандай олиб бориш кераклиги сирт-
дан яхшироқ кўринаётгандек. Хўжаликни гоҳ 
ундай, гоҳ бундай айлантириб кўришади, лекин 
ҳеч қандай натижа йўқ. Одамлар билан юзма-юз 
бўлгани ҳам қўрқасан. “Қани айт-чи, сен партия 
аъзосисан, колхоз туза бошлаганимизда ҳам-
мадан кўп сен вайсагансан, бу нарсалар қандай 
юз бераётганлигини бизга тушунтириб бер-
чи?” – деб сўраб қолишлари мумкин. Нима дей-
сан уларга?”
6
. Тобора бюрократлашиб бораётган 
совет давлат аппарати, бутун ижтимоий ҳаётнинг 
умумий аҳволи шу. Бундан қаттиқ норози Танабой 
эса мажлислардаги тантанавор нутқлар билан 
чўлдаги, турмушдаги ҳақиқий вазиятнинг умуман 
4 
Қайд этилган асар. – Б. 309.
5 
Қайд этилган асар. – Б. 330-331. 
6 
Қайд этилган асар. – Б. 320. 

---

98
Адабиётшунослик • Литературоведение • Literature 
мос эмаслигидан изтироб чекар, урушгача бўлган 
замонни қўмсарди. “Шунда ўзларининг бир вақт-
лар қандай қилиб колхоз туза бошлаганликла-
ри, халққа бахтли турмуш ваъда қилганликла-
ри, одамларнинг нималарни орзу қилганликлари 
эсига тушиб кетарди. Ўша орзуларнинг рўёбга 
чиқиши учун қанақа курашишди! Ҳамма нарсани 
ағдар-тўнтар қилиб ташлашди, эскиликка зар-
ба беришди. Дастлабки пайтлар турмуш ёмон 
эмасди. Агар манави лаънати уруш бўлмаганида 
яна ҳам яхшироқ яшашган бўлишарди. Энди-чи? 
Урушдан кейин мана неча йиллар ўтиб кетди-ю, 
ҳамон хўжаликни эски ўтовдек ямаб-ясқаб ётиб-
миз. Бир жойни ямасанг, бошқа жойидан йир-
тиғи кўриниб қолади. Нима учун?”
1
Аммо ҳар 
нима бўлганда ҳам, урушдан кейинги давр унга 
ҳеч нарса билан тенглашмайдиган бир туҳфани 
раво кўрди. “Танабой худди ўша кезларда, тоққа 
йилқичи бўлиб борганида, у ерда, кекса Тўрғай-
нинг йилқилари орасида бир ярим яшар саман 
тойни биринчи марта кўрганди”
2
. Вақтидан ўтиб 
туғилган бу туғма йўрғани ўша қария шундай таъ-
рифлаганди: “Бундайларни кам учратганман. Ил-
гари замонларда у бебаҳо от ҳисобланарди. Бун-
дай от учун чавандоз йигитлар пойга-улоқларда 
жонларини тикишарди”
3
. Унинг чопишига мафтун 
бўлган Танабой ўшанда бу от сабаб шон-шуҳратга 
бурканишини, қанча қувончу ташвишларни боши-
дан ўтказишини, энг муҳими, у ер юзидаги бутун 
тирик мавжудотлар ичида ўзига энг яқини бўлиб 
қолишини билмаганди...
Янги хўжайинига кўникиб, унинг қўл остида 
аста-секин улғая, кўркамлаша борган Гулсари би-
лан Танабой ўртасида ажиб бир муносабат пайдо 
бўлди. Бундай севгига тариху адабиёт олдин ҳам 
бир неча бор гувоҳ бўлганди. Жаҳонгир Алексан-
дру Буцефель, Ричард Шерюрак ва унинг баҳоси 
ярим салтанатга тенг тулпори, Дон Кихоту Ро-
ценант... Қайсидир жиҳатлари Сервантес қаҳра-
монини эслатувчи, яъни телба рицарь каби янги 
замон тартибларига кўника олмай, ўтмиш хаёли 
билан яшаб юрган Танабой ҳам ўз Роценантига – 
Гулсарига эга эди.
Бу йўрға уни қаерларга элтмади: гоҳ бева Би-
бижонникига қатнаб, ишқий муносабатларга гувоҳ 
бўлди, гоҳ улоқни чапдастлик билан илиб олган 
Танабойни олқишлаб, шону шарафлардан ибо-
рат марра сари бошлади. Шундай қилиб, қария 
Тўрғайнинг башорати рўёбга чиқди: “Кекса-ю ёш 
– ҳамма уни танирди: “Гулсари!”, “Танабойнинг 
йўрғаси”, “Овулнинг кўрки” деб тилга олишарди.
1 
Қайд этилган асар. – Б. 319. 
2 
Қайд этилган асар. – Б. 250. 
3 
Қайд этилган асар. – Б. 251. 
Ҳали “р” ҳарфини айта олмайдиган исқирт бо-
лалар ҳам саман йўрғанинг елишига тақлид қили-
шиб, кўчани чангитиб чопишаркан: “Мен Гулсали-