Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

Бўстон (сўридан тушади). Келинг... келин-
глар... 
Марасул. Э, келинг, хола, келинг! Ўйнаб-ку-
либ келдингизми... Насибахон, аям қанилар? 
(А.Қаҳҳор, Аяжонларим) Келтирлган мисолни 
юқоридагисига солиштириш орқали ҳам бу фикрга 
қўшилса бўлади.
Саида келиб чамадонини икки қўллаб кўтариб 
сўрига қўйганидан кейин Қаландаров сўрашгани 
қўл узатди.
– 
Келинг... 
Қийналмай 
келдингизми? 
(А.Қаҳҳор, Синчалак) Жумладаги келинг ва ундан 
сўнг қўлланган кўпнуқтада расмийлик, бетакал-
луфлик оттенкаси бор. Ўқувчининг бу бетакал-
луфликни аниқроқ сезишига ёзувчининг ўзи кўма-
клашади: эркак кишининг аёл киши чемоданини 
сўрига қўйгунча кутиб турганлигини баёни орқали 
сездиради.
Бадиий услубдан ташқари сўзлашув услуби-
да ҳам кўпнуқтани турли стилистик маъноларда 
тез-тез учратиш мумкин. Аммо инсон руҳиятида-
ги бу ўзгаришларнинг бирортасини ёзма матнда 
кўпнуқтасиз амалга ошириб бўлмайди. Зеро бу 
тиниш белгисининг стилистик ва бадиий-эстетик 
аҳамияти ҳам ана шундадир.
2020 йилда – пандемия даврида концерт бер-
ган Аваз Охуннинг саҳнадаги афишасида томо-
шабин…сиз деган ёзув бор эди. Нутқий вазиятда 
томошабин иштирокисиз маъносини англата-
диган бу сўзни томошабинсиз тарзида ёзиш ҳам 
мумкин бўлган. Аммо экспрессивлик нуқтаи наза-
ридан улар ўртасида жиддий фарқ бор. Халқнинг 
кайфиятини кўтариш мақсадида берилаётган бу 
концерт жараёнида шароит тақозоси билан зал 
бўм-бўш эди, афсусланарли эди. Матндаги кўп-
нуқта айнан ана шу оттенкани бера олганлиги би-
лан ғоятда ўринли қўлланилган.
Тире.
Ўзбекистон Республикасининг “Лотин ёзувига 
асосланган ўзбек алифбосини жорий этиш тўғри-
сида”ги Қонунини бажариш мақсадида Вазирлар 
Маҳкамаси 1995 йил 24 августда қабул қилган 
“Ўзбек тилининг асосий имло қоидаларини тас-
диқлаш ҳақида”ги 339-сон Қарорида шу пайтга қа-
дар қўлланилиб келинган тире, дефис атамалари 
ўрнига чизиқ ва чизиқча деган атамалар ишлатил-
ган. Чизиқча (-) шу пайтга қадар қўлланиб келина-
ётган дифес ўрнида ишлатилган. Ҳатто “Қоида”да 
“Чизиқча билан ёзиш” деган алоҳида бўлим ҳам 
мавжуд. Аммо чизиқ (–) ҳақида ҳеч нарса дейил-
маган. Муаллифлари Н.Маҳмудов, А.Мадвалиев, 
Н.Маҳкамовлар бўлган “Ўзбек тили пунктуаци-
ясининг асосий қоидалари”да тире атамаси ўз 
кучида қолган (Тошкент, 2015). Тил ислоҳотлари 
доирасидаги мунозаралар ҳали давом этаётгани 

---