|
Qmji. Bronza qo'ng'izi urug'langan tuxumlarini chirigan yog'ocl. yoki chiriyotgan daraxtlar tanasiga qo‘yadi. Tuxumlardan mayda qurtchalar
qoplangan; tanasining qolgan qismida xitin qoplag'ichi yupqa va yumshoq bo'ladi. Tanasining ikki yon tomonida nafas olish teshiklari ко rinib turadi (45-rasm). Qurtlar chirib, uvalanib kclgan yog'och qoldiqlari bilan oziqlanadi. Ular bir necha marta po‘st tashlab, g'umbakka aylanadi.
G'umbani Qo‘ngli? g'umbagining tashqi ko'rinishi voyaga yetgan hasharotga o\xshaydi. Tashqi tomondan uning og'iz organi, boshidagi mo‘ylovlari va murakkab ko'zlari, bukilgan uch juft oyoqlari yaxshi ko'rinib turadi. G‘umbakning xitin qoplag' ichi nisbatan qalin bo'ladi. G‘umbak hasharotlaming tinim davri hisoblanadi. G'umbak harakat qilmaydi va oziqlanmaydi. U qurtlik davrida to'plagan oziq hisobiga yashaydi. Murakkab o'zgarishlar natijasida g'umbakdan voyaga yetgan qo‘ng‘izga xos bo'lgan organlar shakllanadi. Ku/ga kelib g‘umbakning xitin qoplag‘ichi yorilib. undan voyaga yetgan hasharot chiqadi. Qo'ng'i/lar chirindi ichida qishlab qoladi; faqat kelgusi yil bahorida yer yuziga chiqadi.
Chain о zsarish bilan rivojlanish Suvaraklar, chigirtkalar. ninachilar va qandalalarning tuxumdan chiqqan lichinkasinirig tuzilishi va hayot kechirishi voyaga yetgan hasharotga o'xshaydi; faqat juda kichkinaligi va qanotlarining rivojlanmaganligi bilan undan farq qiladi. Lichinka tokrt marta tullaydi va beshinchi yoshni o'tib, voyaga yetgan hasharotga aylanadi (46-rasm). Voyaga yetish davrida lichinkaning tana tuzilishi va hayot kechirish tarzida uncha katta o‘zgarish bo'lmaydi. Shuning uchun bunday rivojlanish chain о zgarish bilan rivojlanish deyiladi.
Qishning Udi- 11 i 111» ichki qismida bo‘sh|ici bo*lib, u yerda qon tomirlari va nerv tolalari joylashgan (43- rasm). ZararJangan tjsh o‘z vaqtida davolanmasa, chirigan tishdagi mikroblar qonga o‘tib, yurak. buyrak. jjgar va miya kabi hayotiy muhim orgatilarda og‘ir kasalliklarni kcltirib chiqarj$hj mumkinOishlarning soglom bo‘lishi ovqatni chaynash, yutish va hazm qiiish' nutqning ravon bo'lishi, soVlarni to‘g‘ri lalaffuz qilishda ham muhim ahamiyatga c<>a Oishni sog‘lom saqlash uchun har kuni uxlash oldidan tishni tish pastasi yoki tjsh kukuni bilan tozalash lozim.
Til og‘iz bo‘shlig‘ida joylashgan, muskuldan tashkil topgan organ bo‘lib, u ovqatni aralashtirib, tomoq tomonga o‘tkazish va uning ta'mini aniqlash vazifasini bajaradi. Oilning eng muhim vazifalaridan biri so‘zlarning ravon talaffuz qilinishini ta'miniashdir. Oil uch qismdan: uchi, tanasi va ildizdan iborat. Oilning ustini qoplauan shilliq qavatda sczuvchi nerv tolalarining uchlari bo‘lib, uning uchida. asosan. shirin ildiz qismida achchiq. yon tomonlarida sho'r va nordon ta'mlarni sezuvchi retseptorlar bo'ladi.
Qg‘iz bo'shlig'ida ovqat hazm bo'lishi da solak bezlarining ahamivati. Og‘iz bo'shlig‘iga uch juft: tilosti, jag‘osti. quloqoldi soiak bezlarining kanalchalari ochiladi. Bu bezlardan ajralgan so'lak og‘iz bo'shlig'iga quyilib, ovqatni hollab, uning yutilishini qulaylashtiradi. So'lak tarkibida uglevodlarni parchalovchi ptialin fermenti bo'ladi. Shuning uchun non og'izda ko'proq chaynalsa, shirin maza bcradi. So'lak tarkibida lizo/sim, degan modda bo'lib, u og'iz bo'shlig'iga tushgan mikroblarni critib yuborish xususiyatiga ega.
Hajqum burun va og'i/ bo'shliglning davomi bo'lib, u shilliq va muskul qavatlardan iborat. Uning uzunligi katta odamda o'rtacha!5 sm bo'lib, uch qismga burun, og'iz va hiqildoqqa bo'linadi. Halqumning vazifasi ovqatni og'iz bo'shlig'idan qizilo'ngachga. havoni burun bo'shlig'idan hiqildoqqa o'lkazishdan iborat. Halqumning pastki qismi qizilo'ngachga tutashadi.
Q!/UOjigach uzunligi o'rtacha 23 25 sm bo*lib, shilliq va muskul qavatdan iborat. I ko'krak qafasi to'sh suyagining orqa qismida joylashgan. Vazifasi ovqatni tomoqdan oshqozonga o'lkazishdan iborat.
Mcjda qorin bo'shlig'ining yuqori qismida, diafragma ostida joylashgan. Katta odamda me daning hajmi o'rtacha 2,5 1 atrofida bo'ladi. Me'daning ichki shilliq pardasi ostida juda ko'p 14 millionga yaqin mayda bezlar joylashgan bo*lib, ular pepsin, lidaza fermentlari va xlorid kislota ajratadi. Pepsin ovqat tarkibidagi oqsillarni, lioaz.a yog'larni parchalaydi. Xlorid kislota esa pepsin fermentining faollik kuchini oshiradi. Odam me da va ichak shirasini tekshirish maqsadida zondlash, va'ni elaslik rczina naycha kiritish metodi qoTlaniladi. Hazm qiiish organlarining holaiini о rganishda rcnigenoskopiya metodidan foydalaniladi. Buning uchun kasalga renlgcn nurlarini о tkazmaydigan moddadan tayyorlangan bo'tqa ichiriladi. So'ngra rentgen ekranida hazm qiiish navi har xil qismlarining chegarasi aniqlab olinadi. Hoziigi avrda ovqat hazm qiiish sistemasini ultratovush yordamida tekshirib, tashxis qo >i*h metodi keng qollaniladi. Mc'dada ovqat hazm bo'lib, o‘n ikki barmoq iehakka o'tkaziladi.
Qjljk^i bamioc] jchak. Hu ingichka ichakning boshlang‘ich qismi bo'lib, uzunligi о n •kkita barmoq eniga teng(25 “ 30 sm) boladf Shuning uchun u tfn ikki Ьагппн/ idn,
Q a,aladi. Bu ichak bo'shlig* iga me'daosti bezining shirasi 'a j^‘linM4 * su\uq ij^] quyilib turadi Me'daosti bezi suyuqligining tarkibida oqsilni parcia a)
Do'stlaringiz bilan baham: |
